Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1993, Blaðsíða 9

/ bakgrunni frá vinstri: Málverk með breytilegri geómetríu og Núna ertu Mart-
ial Raysse. Fremst: Hjartagarðurinn, 1966.
Grænt Frakkland (á veggnum) og Enn eitt hamingjuaugnablik, 1965.
vera sem tískublöðin sýna okkur og hampa
og sem við sjáum eins og hillingar — fullkomn-
ar og óhöndlanlegar. En það er ekki laust
við að örvæntingar gæti á bak við alla lita-
gleðina, fullkomnu andlitsdrættina og glans-
andi yfirborðið.
Þó að Raysse sé oft með ólík verk í vinnslu
samtímis vann hann mjög lengi með kven-
mannsandlitin. Hann fór að leggja meiri
áherslu á útlínumar, bijóta upp, endurskipu-
leggja flötinn og hreinsa burtu öll aukaatriði
þannig að upphaflega andlitið varð bara ein-
falt form án „karakters". Hann kallaði þessi
verk „Tableaux a geometrie variable" eða
málverk með breytilegri geómetríu. Núna
ertu Martial Raysse (1967) er einfalt kven-
andlitsform, þar sem ekkert annað er á fletin-
um en sjónvarp sem endurkastar á skerminn
mynd af baksviði áhorfendans.
Smá saman yfirgefur andlitsformið grunn-
flötinn og verður bara til í gegnum ljósvarpa
eins og kom fram á sýningunni „Une forme
en liberté“ (Fijálst form) í Galeri Alexandre
Iolas í París í september 1969. Á sýningunni
voru tvær skyggnumyndavélar sem sýndu á
vegg og í lofti einfaldað andlitsform sem
breyttist eftir því hvemig myndavélamar vom
staðsettar. Raysse gerir þetta verk á þeim
tíma sem „concept“-listin og „minimalisminn"
em allsráðandi tjáningarmáti og hefur það
eflaust haft áhrif á myndsköpun hans.
MadeIn Japan
Samhliða þessum andlitsverkum vinnur
Raysse Made in Japan — verk sem em í bein-
um tengslum við listasöguna. Hann vitnar í
málverk gömlu meistaranna, Ingres, Cranach,
Tintoret, FranQois Gérard, Ghirlandaio, Mic-
hel Ange, Boticelli og fleiri og kemur með
nýjar útgáfur af þekktum verkum eftir þá,
m.a. með því að mála þau sterkum, sjálflýs-
andi litum, breyta formunum eða setja nýja
óvænta hluti inn í „kompósisjónina".
í Einfalt og blítt málverk (1965) tekur
Raysse „neó-klassískt“ verk eftir FranQois
Gérard (1770-1837) þar sem Amour er að
kyssa Psyché í fyrsta sinn. Hann klippir par-
ið út úr ljósmynd af málverkinu sem hann
málar síðan á stálflöt í mjög áberandi litum
og staðsetur í iðjagrænni sveitasælu. Síðan
setur hann lítið „neon“-hjarta í hönd Amours
og afhjúpar þannig algjörlega hátíðleik frum-
myndarinnar.
í Suzanna, Suzanna (1964) blandar hann
kvikmyndatækninni saman við málverkið
hreinlega með því að sýna kvikmynd af Ar-
man á ómáluðum hluta verksins. Hann vill
meina að Arman sér hér í hlutverki gamla
mannsins og vitnar þá auðvitað í verk Tintor-
ets: Suzanne og gömlu mennirnir.
Kvikmyndir Og
Kaflaskipti
Eftir að hafa unnið við leikhústjöld og
búninga fyrir ballettflokk Rolands Petits fór
hann að snúa sér meir og meir að kvikmynda-
gerð. Sumarið 1966 gerði hann fyrstu kvik-
mynd sína Jesus Cola, harða ádeilu á neýslu-
þjóðfélagið og árið 1969 gerir hann myndina
Camenbert Martial Extra Doux sem segir frá
bóndafjölskyldu sem borðar Camenbert-ost
og uppgötvar sér til mikillar gleði að osturinn
býr yfir vímu- og ofskynjunareiginleikum.
Um 30 manns léku í myndinni og þar á með-
al voru Erró og franski listmaðurinn Otto
Hahn.
Árið 1970 gerir Raysse svo fyrstu kvik-
mynd sína í fullri lengd Le Grand Départ,
Brottförin mikla. Myndin var tekin í Mar-
okko, úthverfi Parísar og í kvikmyndaveri.
Raysse hefur sjálfur talað um nauðsyn
þess að snúa á vit eyðimerkurinnar á þann
hátt að menn eigi að endurskoða kenningar
sínar og hugsanir. Upp frá þessu verða algjör
kaflaskipti á listferli Raysses og þrátt fyrir
Suzanna, Suzanna, 1964. 192x141 sm.
alþjóðlega viðurkenningu og mikla frægð rift-
ir hann nú öllu sambandi við listaheiminn og
listaverkamarkaðinn og fer að þróa myndmál
sem fljótt á litið er gjörólíkt öllu sem hann
gerði áður. Margir vilja meina að þessi breyt-
ing á listferli hans stafi að hluta til af þeim
umbyltingum sem áttu sér stað í þjóðfélaginu
þá. Eftir hinar frægu stúdentaóeirðir í maí
1968 urðu algjör umskipti í hinum vestræna
menningarheimi eins og allir vita. Fólk fór
að veita umhverfismálum aukna athygli og
það var mikið rætt um afturhvarf til náttúr-
unnar.
Áhríf þessa tímabils eru greinileg í verkum
Raysses sem hefur nú dregið sig út úr listalíf-
inu, fjarlægst neysluþjóðfélagið og leitar inn-
blásturs hjá frumstæðum þjóðum og í ind-
verskri heimspeki.
Coco MATO
í maí 1971 gerir Raysse umhverfisverk í
Nútímalistasafninu í Munchen sem hann
skírði Oued Laou, nefnt eftir litlu þorpi í
Norður-Marokkó. Hann notaði aðeins fimm
form í þessu verki, stjörnu, kross, x, y og z.
Eftir þetta fer hann að gera alls konar hluti
úr ólíklegustu efnum; pappa, snæri, íjöðrum,
þurrkuðum fuglshausum, kertum, klemmum,
sígarettupökkum, plastpokum, sveppum, nið-
ursuðudósum, laufblöðum, skeljum o.s.frv.
Þó að þessir hlutir minntu meira á föndur
frumstæðra þjóðflokka heldur en fullbúin
listaverk þá voru þau um margt lík sumum
verkum sem Raysse gerði í kringum 1960.
Hann kallaði þessa hiuti Coco Mato, en nafn-
ið fékk hann að láni úr ítölsku, þar sem Coco
Mato er nafn á sveppi með rauðan hatt og
hvítar doppur og er sveppurinn m.a. notaður
í Síberíu sem meðal gegn kulda.
Það var síðan bróðir Martials Raysses,
Gilles, sem ákvað að sýna þessi „frumstæðu"
verk sem voru unnin á árunum 1970-73.
Hann tekur sýningarsal á leigu í Rue Dragon
og kallar sýnguna einfaldlega Coco Mato.
En þó að sýningin hafi farið fram hjá flestum
listunnendum er sagt að hún hafi haft mikil
áhrif á þá fáu sem að sáu hana.
Raysse sest nú að úti í sveit í Ussy sur
Marne og eyðir tíma sínum ýmist í ferðalög
til annarra landa eða í garðinum heima hjá
sér á bökkum Mame-fljótsins. Hann segist
núna vera tilbúinn til að takast á við málara-
og höggmyndalistina og byijar að festa á
blað landslagið og hvunndagshlutina sem
hann sá í kringum sig eins og kemur fram
í myndaseríunum Litla húsið og Loco Bello
þar sem blandast saman jurta-, dýra- og
mannheimur í tímalausa heild.
Raysse gefur sig nú algjörlega á vald
málarlistarinni, fikrar sig hægt og gætilega
áfram eins og hann sé að skóla sjálfan sig
og notar nær eingöngu mjög forna og göfuga
tækniaðferð, „détrempe" eða „egg-tempera“.
Hann vinnur oftast í seríum, breytir títt um
viðfangsefni og er óragur að blanda saman
fortíð og nútíð.
Árið 1981 efndi Pompidou-safnið til sýn-
ingar á nýjustu verkum Raysses og urðu
þeir sem þekktu hann vel og höfðu fylgst
með honum furðu losnir þegar þeir sáu mynd-
aseríumar Loco Bello og Spelunca, þar sem
sjá mátti gríska guði spóka sig innan um
nútímalega traktora í „arkadísku" landslagi.
Frábært Samhengi
Á sýningunni í Jeu de Paume eru nokkur
ný verk sem hafa aldrei verið sýnd áður,
Barnæska Bakkusar, (305x445 cm) 1991 og
Kjötkveðjuhátíðin í Pergueux, (300x800 cm)
1992 og eru það sérstaklega þessi nýjustu
verk sem hafa valdið umtali og deilum sem
minna reyndar dálítið á það sem sagt er um
De Chirico, m.a. að nú sé hann búinn að glata
allri andagift. Aðrir vilja meina að hér sé
Raysse að setja sjálfan sig á stall með meist-
urum sögunnar og því hefur jafnvel verið
fleygt að með Kjötkveðjuhátíðinni í Perigueux
sé hann að keppa við Jarðarförina í Omans
eftir Courbet sem olli miklum deilum á Salon-
sýningunni árið 1850.
Nútímalistin eða réttara sagt framúr-
stefnulistin hefur orðið fyrir mjög miklu aðk-
asti í fjölmiðlum hér upp á síðkastið og tala
margir um nauðsyn einhvers konar „retour a
l’ordre" (enda stutt í aldamót). Raysse hefur
einstaka sinnum verið nefndur í þessu sam-
bandi, eflaust vegna þess hve óspar og ófeim-
inn hann er við að lýsa yfir hrifningu sinni
á list gömlu meistaranna og að hann skuli
taka upp tækniaðferðir þeirra eins og t.d.
„egg-temperuna“.
En þá er spurningin sú hvort Raysse hafi
nokkuð breyst svo mikið í raun og veru frá
því að hann hóf listferil sinn tæplega tvítugur
í Suður-Frakklandi? Þrátt fyrir öll þessi rof
og mismunandi tímabil á listferlinum liefur
innihaldið ekki breyst svo mikið þó að umbúð-
irnar hafi stöðugt verið að breytast og þegar
sýningin er skoðuð sem heild kemur í ljós
frábært samhengi. Í verkunum frá 7. áratugn-
um leitaði hann t.d. jafnmikið á vit gömlu
meistaranna og í nýjustu verkunum og þó
að það sé gert á mismunandi hátt skín að-
dáun hans á verkum meistaranna alltaf í
gegn.
Raysse hefur ætíð gert sér ljósa grein fyr-
ir því sem er að gerast í samtímanum og
verið forspár. Þess vegna endurspegla nýju
verkin hans tíðaranda í dag á svipaðan hátt
og popplistaverkin gerðu á 7. áratugnum. Þó
tæknin sé hefðbundin þýðir það alls ekki að
aðferðin og efniviðurinn geti ekki verið nútí-
maleg og að þessi verk eigi ekki erindi til
okkar dag. Ferskleikinn sem einkenndi eldri
verkin er kannski ekki sá sami en ögrunar-
neistinn er ennþá til staðar og þó að um „reto-
ur a l’ordre" í tæknilegum skilningi sé að
ræða þá hefur honum tekist að rugla reiti
og fá áhorfendur til að endurskoða afstöðu
sína til málverksins og þá er ekki til lítils
unnið.
Höfundur er listfræðingur í París.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. MAÍ1993 9