Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1993, Blaðsíða 8

Lífíð sjálft
er fallegra
en allt annað
Franski listamaðurinn Martial Raysse er mörgum
listunnendum og fræðingum algjör ráðgáta,
hann ögrar, kemur á óvart og vekur umtal.
Líkt og De Chirico og Jean Helion sneri hann
baki við framúrstefnulistinni — þeirri list sem
Um franska
myndlistarmanninn
Martial Raysse, sem bæði
hefur verið kallaður
undrabarn og
afturhaldsgaur. Hann
hefur ætíð gert sér ljósa
grein fyrir því sem er að
gerast í samtímanum og
verið forspár. Þess vegna
endurspegla nýju verkin
hans tíðarandann í dag á
svipaðan hátt og
popplistaverkin gerðu á
7. áratugnum.
Eftir LAUFEYJU
HELGADÓTTUR
Martial Raysse
hélt nafni hans á lofti á sjöunda áratugnum
og helgar sig nú „la granda peinture" eða
klassískri list eins og hann orðar það sjálfur,
þó að sumir vilji meina að sú list sé akade-
mísk og beinlínis afturhaldssöm.
Martial Raysse var mikið í sviðsljósinu í
Frakklandi og Bandaríkjunum á sjöunda ára-
tugnum og var oft talað um „l’enfant prod-
ige“ eða undrabarnið. Upp úr 1970 dró hann
sig algjörlega út úr listalífi Parísarborgar,
sneri sér að íhugun og settist að í sveit og
fór að mála. Það þykir þess vegna stórviðburð-
ur hér í Signuborg að Jeu de Paume-sýningar-
salurinn hafi efnt til yfirlitssýningar á verkum
listamannsins og ekki síður vegna þess að,
sjálfur hefur hann verið mjög tregur til að
samþykkja slíka sýningu. En eins og við
mátti búast hefur sýningin vakið mikla at-
hygli og eru skoðanir um hana mjög skiptar.
Sýningin í Jeu de Paume var unnin í sam-
vinnu við nýja nútímalistasafnið í Nimes, en
þar mun sýningin verða sett upp í september
eftir að hafa farið til Vínarborgar (febr.-
apríl) og Valensía á Spáni (júní-ágúst).
ÁRIN 1960
NISSA OG NÝJU
Realistarnir
Martial Raysse fæddist 12. febrúar 1936
í Golfe-Juan í Suður-Frakklandi í fjölskyldu
þar sem foreldrarnir unnu bæði við leirkera-
gerð. Hann byrjaði snemma að mála vatnslita-
myndir og yrkja ljóð og um tíma var hann á
báðum áttum hvort hann ætti að verða rithöf-
undur eða myndlistarmaður. Hann fann, þó
brátt að hann vildi tjá eitthvað meira en það
sem orðin náðu yfir og valdi þess vegna
myndmálið. Fyrstu verkin hans eru málaðar
grímur og „ljóð-objectar“ sem hann sýnir á
fyrstu einkasýningunni í sýningarsal í Beuli-
eu-sur-Mer- í september 1958, þá aðeins 22
ára að aldri.
Fljótlega kynnist hann listamönnunum Ben
Vautier og Arman og hrífst af rithöfundinum
J.M.G. Le Clezio, en þeir eru allir þrír frá
Nissa. Litlu síðar hittir hann Yves Klein í
gegnum Arman og um 1960 eru vináttu-
tengsl Raysse, Arman og Klein orðin það
náin að þeir taka ákvörðun saman um að
undirstrika sérstöðu sína þarna í suðrinu
miðað við Parísar- og New York-skólana sem
réðu þá algjörlega listalífinu vestan hafs og
austan og ímynduðu sér nýjan listamöndul,
Nissa/Los Angeles/Tókýó.
Eftir þetta var alltaf talað um Ecole de
Nice eða Nissa-skólann og er það gert enn
þann dag í dag þegar þessir iistamenn berast
í tal. Þeir voru sannfærðir um nauðsyn þess
að bera veruleikan nýjum augum og kenning
þeirra var sú „að lífið sjálft væri fallegra en
allt annað“.
Skúffuspegillinn, 1962. 40x60x10 sm.
Einfalt og blítt málverk, 1965. 195xl30sm.
En þó að þeir vildu gera Nissa að nafla
heimsins fluttu þeir allir þrír til Parísar og
ekki leið á löngu áður en þeir voru komnir í
hóp „ný-raunsæis“ eða nýju realistanna.
Nýju realistarnir byggðu flestir myndmál
sitt á tilhneigingu raunveruleikans og söfnuðu
hlutum úr hinu iðnvæddu umhverfi og skeyttu
saman í „assambiages“-samsetningar. En þó
að grunnhugmyndir myndmáls Raysses hafi
að mörgu leyti verið svipaðar og hjá hinum
meðlimum hópsins þá þróaðist hann á sjálf-
stæðan hátt og hafði strax mjög persónuieg-
ar og heimspekilegar skoðanir. Eins og allir
fylgjendur stefnunnar fékk hann innblástur
úr borgarlandslaginu, en í staðinn fyrir að
nýta úrgang og rusl neyslusamfélagsins lagði
hann frekar áherslu á að endurspegla hvers-
dagslegan veruleika borganna. „Fegurðin er
ljót, lifi smekk!eysan,“ sagði hann og lýsti
því yfir „að Prisunic-búðimar (Hagkaup)
væru nútímalistasöfn samtímans". Hann
ýmist lofsöng neysluþjóðfélagið eða afneitaði
því og hefur þessi tvíræðni kannski valdið
því að oft er talað um „kitch" (glingurlist) í
sambandi við verk hans.
Gyðjan, 1980. 39x32x25 sm.
Hrein Sýn Og
Raysse Beach
Á sjöunda áratugnum gerir Raysse mynda-
seríu sem hann kaliar „Hygiene de la vision"
eða hreinlæti sjónarinnar, þar sem kemur
fram hjá honum sterk löngun til að sýna
samfélagið í nýju „hreinu ljósi. „Ég rnyndi
vilja að verkin mín væru eins hrein og aug-
ljós og iðnhannaðir ísskápar: splunkuný, geril-
sneydd og óbigðul.“ Og hann kallar sjálfan
sig „ingenieur de la vision" eða verkfræðing
sjónarinnar.
„Aðalatriðið er ekki fólgið í tækninni held-
ur í því hvemig hún er notuð,“ sagði Raysse,
sem rokkaði á milli viðfangsefna og fór úr
einum efnivið í annan. „Menn verða umfram
allt að hafa nýja heimssýn eða nýtt myndmál
— skipuleggja flötinn á nýjan hátt, þá kemur
notkun nýs efnivðiar af sjálfu sér, til móts
við innri lógík.“
Á þessum árum gerir Raysse mörg verk
þar sem hann notar ljósmyndir og þá sérstak-
lega auglýsingaljósmyndir af kvenfólki, stórar
andlitsmyndir eða „stereótýpur" í alls konar
stellingum. í verkinu Reysse Beach sem hann
sýnir á samsýningunni Dylaby (Dynamisch
Labyrith), sem Pontus Hulten og Willem
Sandberg skipulögðu í Stedelijk-safninu í
Amsterdam árið 1961, endurskapar hann
sumarleyfís- og baðstrandarandrúmsloft
frönsku Riverunnar með því að stilla upp ljós-
myndum af stúlkum í eðlilegri stærð kringum
sundlaug þar sem uppblásnar endur og alls
konar plastleikföng og kútar flutu á vatninu.
Á sundlaugarbakkanum lágu ýmsir munir
eins og'td. sólgleraugu, baðolía, auglýsinga-
spjöld o.s.frv. og stutt frá var ,juke-box“ þar
sem hægt var ða spila vinsældalista sumars-
ins. „Ég vildi lofsyngja bjartsýnina og sól-
ina,“ sagði Raysse, og það er áberandi að
viðfangsefnin á þessum árum eru oft sótt í
æskuminningarnar suðurstrandarinnar og
hafa verkin yfír sér birtu og léttleika sem
minnir á áhyggjulausa sumarleyfisdaga eins
og td. í Manstu eftir Tahiti (1963). Þetta lífs-
glaða andrúmsloft er undirstrikað með notkun
skærra lita og stundum sjálfslýsandi litasam-
setningum sem Raysse nær m.a. fram með
því að nota liti úr „spray“-brúsum. Hann
notar einnig oft „neon“-ljós til að undirstrika
smáatriði eða gefa verkinu „lifandi lit“, eins
og td. í Háspennumálverki (1965) og auglýs-
ingaskiltinu í Raysse Beach sem trónaði við
inngang verksins.
Tilbreytingar Yið
Geómetríu
Á sýningunni „Mirrors and Portraits", sem
var í Dwan Gallery í Los Angeles árið 1962,
sýndi Raysse alls konar tilbrigði við kvenand-
lit þar sem hann veltir fyrir sér staðlaðri feg-
urð og persónuleika þessara óþekktu kven-