Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1993, Síða 4

„í þjónustu hins
mikla konungs“
Sr. Friðrik Friðriksson og upphaf æskulýðsstarfs hans um aldamótin síðustu
ár eru liðin 125 ár frá fæðingn æskulýðsleiðtogans
sr. Friðriks Friðrikssonar, en hann fæddist að Hálsi
í Svarfaðardal þann 25. maí 1868. í eftirfarandi
grein er einkum fjallað um þátttöku Friðriks í ýmiss
konar félagsstarfsemi fyrst eftir að hann kom heim
frá Danmörku haustið 1897. Er m.a. reynt
að varpa nýju ljósi á aðdragandann að stofn-
un KFUM í ársbyrjun 1899.
í ár eru liðin 125 ár frá
fæðingu
æskulýðsleiðtogans sr.
Friðriks Friðrikssonar,
en hann fæddist að Hálsi
í Svarfaðardal þann 25.
maí 1868. Hér er fjallað
um þátttöku Friðriks í
ýmiss konar
félagsstarfsemi fyrst eftir
að hann kom heim frá
Danmörku haustið 1897,
þ. á m. um
aðdragandann að stofnun
KFUM í ársbyrjun 1899.
Eftir ÞÓRARIN
BJÖRNSSON
„KLIÐUR EINS OGIRJETTUM"
Um og eftir aldamótin síðustu var
straumur íslenskra námsmanna til Kóngs-
ins Köben stríðari en dæmi voru áður um
í sögu íslenskrar þjóðar. Ekki voru samt
allir þeir er sigldu svo lánsamir að koma
heim aftur með uppáskrifuð próf úr há-
skóla Danaveldis.
Einn hinna „ólánsömu" var stúdentinn,
Svarfdælingurinn, og fyrrum smalinn,
Friðrik Friðriksson sem innritaðist í læknis-
fræði við Háskólann í Kaupmannahöfn
haustið 1893. í janúarmánuði 1895 varð
honum það á að álpast ofan í kjallaraholu
í miðbæ Kaupmannahafnar þar sem hald-
inn var fundur fyrir nærri 300 unglings-
drengi í félagsskap sem nefndi sig KFUM,
Kristilegt félag ungra manna. Friðrik lýsir
reynslu sinni svo:
Við komum þar inn, og var kliður eins
og í rjettum. Þar var fult af drengjum,
voru sumir að tefia, sumir að skoða mynda-
biöð, sumir að ganga saman og tala. Jeg
varð alveg forviða yfir þessari sýn... Aldrei
hafði mjer dottið í hug að hægt væri að
safna saman á kristilegum grundvelli svo
mörgum Kaupmannahafnar-drengjum af
svo ólíkum stjettum...
Þegar jeg kom heim um kvöldið, var öll
mín sál sem í uppnámi; jeg sá fyrir mjer
þennan drengjaskara, og söngur þeirra
hljómaði mjer enn fyrir eyrum. Fyrir sálar-
sýn minni reis upp herskari af slíkum sveit-
um í þjónustu hins mikla konungs, ogjeg
hugsaði mjer hvflíkur kraftur það væri, ef
þessi aldurgæti unnist fyrir málefni Krists.
Jeg fann hjá mjer brennandi löngun til að
vera með í slíku starfi og bað guð um leið-
beining, ef hann gæti notað mig í þjónustu
sína í einhverju horninu á sínum mikla akri.
Segja má að frá þessari stundu hafi
verið útséð um nám Friðriks í Kaupmanna-
höfn. Friðrik gaf sig heilshugar að starfinu
meðal drengjanna í KFUM og fyrr en hann
hugði virtist Guð hafa útvalið honum væn-
an skika „á sínum mikla akri“. Eftir harða
innri baráttu ákvað Friðrik að halda heim
til íslands og freista þess að koma þar á
fót starfi í nafni KFUM. Kvöldið áður en
hann sigldi kvaddi Friðrik vini sína í aðal-
deild KFUM í Kaupmannahöfn. Þar voru
tekin samskot sem dugðu fyrir farinu heim
og vel það.
„Þessi Hálfvitlausi Stúd-
ENT... NÝKOMINN FRÁ KAUP-
MANNAHöFN“
Það mun hafa verið þann 27. ágúst
1897 að Friðrik Friðriksson gekk á ný um
stræti Reykjavíkur eftir nærri íjögurra ára
utanveru. Heldur þótti honum bærinn kot-
legri en í minningunni, jafnvel sniðskoma
homið á húsi Eymundsens, sem eitt sinn
gnæfði hátt við himin, virtist nú svo lágt
að næstum væri hægt að leggja hönd sína
uppá það. í samanburði við höfuðstað Dan-
merkur virtist Reykjavík aðeins lítið og
fremur óhrjálegt fískiþorp þar sem íbúar
vom enn innan við 5000.
Fyrstu dagar Friðriks í Reykjavík fóm
í að heimsækja vini og kunningja og inn-
rita sig í Prestaskólann. Ekki leið heldur
á löngu uns hann var sjálfur farinn að vinna
fyrir sér með kennslu. Það var ekki að sjá,
að Friðrik ætlaði að hlaupa upp til handa
og fóta og hefja skipulegt félagsstarf í
anda KFUM. Sjálfur lýsir hann afstöðu
sinni svo:
Svo byrjaði skólaganga mín og skóla-
kensla um mánaðamótin september og
október. Við mínu aðaláhugamáli hreyfði
jeg ekki; jeg fann engan skilning á þvi hjá
ungum mönnum og jeg var hræddur um,
aðjeg mundi spilla fyrir málefninu, ef jeg
færi of hart af stað, og eggja fram mót-
stöðu gagnvart því.
Það má til sanns vegar færa að ótti
Friðriks við andstöðu hafi ekki verið
ástæðulaus. Hjálpræðisherinn var t.d. ný-
byijaður með starfsemi í bænum og höfðu
sumir það sér til dægrastyttingar að gera
uppistand á samkomum þar. Friðrik kaus
því að fara hægt af stað og reyna að ávinna
sér traust ungra sem aldinna. Tilburðir
hans í þá átt vom þó stundum teknir með
fyrirvara. Ami Árnason læknir lýsir þeirri
reynslu sinni á skemmtilegan hátt:
Mér er það í minni, þegar fundum okkar
séra Friðriks bar fyrst saman. Það var
sumarið 1898 og var égþá „mjólkurpóst-
ur“ frá Skildinganesi. Eg var staddur í
Austurstrætimeðmjólkurílátin, þegar ung-
ur maður, svarthærður og með svart al-
skegg, víkur sér að mér og ávarpar mig
mjög vingjamlega, spyrmig að heiti, hvað-
an ég sé og því um líkt. Síðan hvarf hann
burt, en ég stóð eftir og vissi ekki, hvaðan
á mig stóð veðrið... Annað eins og þetta
var alveg óvenjulegt í þá daga.
Sr. Bjami Jónsson, dómkirkjuprestur og
formaður KFUM f hálfa öld, varð fyrir
svipaðri reynslu sem ungIingspiltur.„Það
hefur víst verið þessi hálfvitlausi stúdent,
sem er nýkominn frá Kaupmannahöfn",
var skýringin sem Bjami fékk þegar hann
greindi skólafélaga sínum úr Latínuskólan-
um frá atvikinu!
Fyrstú Skrefin
Það fyrsta sem Friðrik nefnir í ævisögu
sinni sem beina tilraun sína til að kynna
Séra Friðrik Friðriksson. Myndin er tekin við skírnarathöfn Guðna Ingólfs Guðna-
sonar í Vatnaskógi 1951.
Sigvaldi Kaldalóns, síðar læknir og tón-
skáld (sitjandi) og Bjarni Jónsson, síðar
Dómkirkjuprestur.
starf KFUM meðal íslenskra pilta gerðist
seint í september 1897. Eftir að hafa átt
indæla kvöldstund með tveimur skólapilt-
um, við spjall um skáldskap og guðrækileg
efni, nefnir Friðrik hvort þeir ættu ekki
að biðja saman áður en leiðir skildu. Sr.
Friðrik lýsir viðbrögðum þeirra svo:
Þeir litu báðir á mig svo undrandi augum
að jeg sá að jeg hafði hlaupið á mig. Þeir
skildu ekki hvað jeg átti við. Svo fór jeg
að segja þeim sögur úr samlífi trúaðra í
K.F.U.M. íKaupmannahöfn ogsvo töluðum
við stundarkorn um bænina alment. Svo
er mjer fanst hæfilegt, þá kvaddi jeg þá
og fór. - Jeg fann að svona var það yfir-
leitt. Menn gátu verið trúhneigðir og vel-
viljaðir; töldu kristindóm nokkuð sem sjálf-
sagt væri í kirkju og við húslestra, en þar
fram yfir skildu þeir ekki og fanst það
vera öfgar, ef lengra væri farið. Og samfje-
lagslíf um kristindóm töldu margir nær
óviðeigandi.
Nokkm síðar getur sr. Friðrik þess, að
í byijun febrúar 1898 hafí fjórir latínu-
skólanemar, m.a. Sigvaldi Stefánsson
(Kaldalóns), síðar tónskáld, komið í heim-
sókn til sín og þannig hafi það atvikast
að hann fór að hafa með þeim reglulega
biblíulestra annan hvem sunnudag. Þátt-
takendum fjölgaði síðan er á leið vorið og
vom orðnir um 30 í sumarbyijun.
í ljósi nýrra heimilda má sjá, að þessir
biblíulestrar meðal latínuskólapilta hafa
byijað talsvert fyrr en sr. Friðrik gefur til
kynna í ævisögu sinni og ekki verður ann-
að séð en að þeir hafi verið haldnir viku-
lega, a.m.k. síðari hluta hausts 1897.
í fóram IOGT á íslandi era til athyglis-
verðar heimildir frá þessum tíma sem sýna
að Friðrik stóð einnig fyrir kynningu á
starfi KFUM í Danmörku meðal æskulýðs
í bindindishreyfingunni í Reykjavík. Svo
snemma sem 7. september 1897 var Frið-
riki veitt innganga í stúkuna Verðandi í
Reykjavík og sat hann þar m.a. í hagnefnd
stúkunnar frá nóvember 1897 og fram á
sumar 1898. Hagnefnd þessi sá um að eitt-
hvert fræðandi efni væri á hveijum fundi
í stúkunni. Talaði Friðrik á nokkram fund-
um í stúkunni þennan vetur og þar á með-
al um „Skuggahliðar lífsins í Khöfn“, en
þeirri hlið hafði hann kynnst vel í starfi
sínu í unglingadeild KFUM í Kaupmanna-
höfn.
Friðrik var einnig valinn í fræðslunefnd
unglingastúkunnar Æskunnar. Þar er þess
sérstaklega getið að 7. nóvember 1897
hafi hann m.a. talað um bamasamkomur
og starf KFUM í Kaupmannahöfn. Annað
slagið þennan vetur virðist hann auk þess
hafa haft hugleiðingar með kristilegu ívafi
fyrir börnin í stúkunni og skipulagt ein-
hvers konar flokkaskipan í desember 1897.
Spyija má hvort sú skipan kunni ekki að
hafa verið framkvæmd samkvæmt fyrir-
mynd frá starfi KFUM í Kaupmannahöfn?
Nú gerðust þau tíðindi um vorið 1898
að Friðrik fékk leyfi hjá sr. Jóhanni Þor-
kelssyni dómkirkjupresti til að koma og
hlusta á barnaspumingar hans við ferming-
arundirbúninginn. Af bréfi Friðriks til 01-
fert Ricards frá desember 1897 má sjá að
þetta var beinlínis liður í áætlun Friðriks