Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Blaðsíða 2

Sá sem gefur án afláts getur átt á hættu
að hann týni blygðun sinni; þeir sem stöð-
ugt deila út fá sigg á hendur og hjarta,
blátt áfram vegna dugnaðar síns við að
deila út.
Auga mitt er ekki lengur yfirfljótandi
vegna blygðunar betlaranna; hönd mín varð
of hörð til að skynja skjálftann í fullum
höndum.
Hvað varð um tár auga míns og netju
hjartans? Ó, einsemd allra gjafara! ð, þögn
allra ljósgjafa!
Margar sólir eru á reiki í tóminu: með
ljósi sínu ávarpa þær allt sem er rökkri
sveipað, — við mér þegja þær.
Ó, þetta er fjandskapur ljóssins gagnvart
því sem lýsir: miskunnarlaust ferðast það
um brautir sínar.
Ósanngjarnar frá dýpstu hjartans rótum
við allt sem lýsir, kuldalegar við aðrar sólir
— þannig ferðast allar sólir.
Stormum líkar þjóta sólirnar um brautir
sínar, það eru þeirra ferðalög. Þær fylgja
sínum ósveigjanlega vilja, af því stafar
kuldi þeirra.
Ó, myrku náttfarar, það eruð fyrst og
fremst þið sem skapið hlýju úr ljósgjöfum!
Ó, framar öðrum drekkið þið svalandi mjólk
úr júgrum ljóssins!
Æ, ég-er umluktur ís, hönd mín brennir
sig á ísnum! Æ, innra með mér er þorsti,
hann þráir þorsta ykkar!
Það er nótt: ó, að ég þurfí að vera ljós!
Ó, að mig þurfi að þyrsta í einsemdina og
það sem býr í nóttinni!
Það er nótt: nú brýst þrá mín upp á yfir-
borðið eins og uppsprettulind, — ég þrái
að tala.
Það er nótt: nú hækka allar streymandi
lindir róminn. Og sál mín er líka streym-
andi lind.
Það er nótt: nú fyrst vakna öll ástarljóð-
in. Og sál mfn er líka ástarljóð. —
Þannig söng Saraþústra.
Dansljóðið
Kvöld eitt gekk Saraþústra með læri-
sveinum sínum gegnum skóginn; og sjá,
er hann var að skima eftir uppsprettulind-
um, kom hann út á grænar og kyrrlátar
engjar sem voru umluktar trjám og kjarri:
þar dönsuðu meyjar saman. Óðar en mey-
jarnar sáu hver hér var á ferð, hættu þær
að dansa; en Saraþústra gekk til þeirra
vingjarnlegur í bragði og mælti:
„Haldið áfram að dansa, yndislegu meyj-
ar! Það er ekki eins og til ykkar hafi kom-
ið gleðispillir með illt augnaráð og vondan
hug til stúlkna.
Eg er málsvari guðs fremur en djöfuls-
ins: en sá síðarnefndi er andi hins þunga.
Hví skyldi ég bægjast við guðdómlega
dansa, léttstígu meyjar? Eða fagran ökkla
á meyjarfæti?
Víst er ég skógur og nótt myrkra trjáa:
en sá sem óttast ekki myrkur mitt, mun
finna rósum vaxnar hlíðar undir kýprustij-
ánum.
Og vissulega mun hann einnig fínna
guðinn litla sem er eftirlæti stúlkna: hjá
lindinni liggur hann kyrr og með lokuð
augu.
Sannarlega sofnaði hann um hábjartan
daginn, slæpinginn sá arna! Ofreyndi hann
sig kannski við að elta fiðrildi?
Verið mér ekki reiðar, fögru dansmeyj-
ar, þótt ég hirti guðinn litla svolítið! Auðvit-
að fer hann að orga og hrína, — en hann
er hlægilegur, líka þegar hann grætur!
Og með tár í augum skal hann biðja
ykkur um dans; og ég ætla sjálfur að syngja
ljóð fyrir dansinum:
Dansljóð til háðungar anda hins þunga,
sem er minn allra æðsti og voldugasti djöf-
ull, og um hann er sagt að hann sé „höfð-
ingi heimsins“.“
Og þetta er ljóðið sem Saraþústra söng,
þegar ástarguðinn steig dansinn við meyj-
arnar:
Aðan leit ég í augu þér, ó líf! Og mér
virtist ég sökkva niður í ómælisdjúpið sjálft,
En þú dróst mig upp úr því á gullnum
öngli; hæðnislega hlóstu, þegar ég kallaði
þig botnlaust.
„Þetta segja allir fiskar,“ mæltir þú;
„það sem þeir botna ekki í, er botnlaust.
En ég er hverfult og villt; ég er dyggðum
sneydd kona:
Eins þótt þið menn kallið mig „djúpið",
„tryggðina“, hina „eilífu", eða hina „leynd-
ardómsfullu".
Ó, dyggðum prýddu menn, þið eruð allt-
af að gæða okkur ykkar eigin dyggðum!"
Þannig hló hún, hin ótrúlega; en ég trúi
hvorki henni né hlátri hennar, þegar hún
talar illa um sjálfa sig.
Og þegar ég gekk á eintal við mína trylltu
visku, hreytti hún í mig þessum orðum: „Þú
vilt, þú þráir, þú elskar — aðeins þess vegna
lofar þú lífið!“
Mér var skapi næst að svara hinni reiðu
visku afgæðingi og segja henni sannleik-
ann; og það er ekki hægt að svara visku
sinni með meiri ónotum heldur en að segja
henni „sannleikann“.
Þannig er nú málum komið hjá okkur
þremur. Þegar öllu er á botninn hvolft, elska
ég aðeins lífið — og þá mest, þegar ég
hata það!
En láti ég vel að visku minni og stundum
of vel: þá er það vegna þess að hún minnir
mig svo mjög á lífið!
Hún hefur auga þess, hlátur og meira
að segja sömu gullnu veiðistöng: hvað get
ég gert að því, þótt þau séu svo lík?
Og eitt sinn er lífið spurði mig: Hver er
nú þetta, viskan? — þá svaraði ég ákafur:
„Æ, já! viskan!
Mann þyrstir í hana og ekkert slekkur
þorstann, maður horfir gegnum blæjur og
brýst um í netum.
Er hún fögur? Hvað veit ég um það! En
jafnvel elstu karfarnir gína við öngli hennar.
Hún er hverflynd og þtjósk; oft hef ég
séð hana bíta í varir sér og greiða hárið í
öfuga átt.
Kannski er hún ill og fláráð, og hin
mesta kvensnift; en helst ginnir hún, þegar
hún talar illa um sjálfa sig.“
Þegar ég sagði lífinu þetta, rák það upp
illkvittnislegan hlátur og lét aftur augun.
„Um hvem ertu eiginlega að tala?“ sagði
það, „um mig, eða hvað?
Setjum svo að þú hafir lög að mæla —
er samt hægt að skella þessu svona framan
í mig? En talaðu nú líka svolítið um visku
þína!“
Ó, nú laukstu aftur upp auga þínu, yndis-
lega líf! Og mér virtist ég sökkva niður í
ómælisdjúpið á ný. —
Þannig söng Saraþústra. En þegar dans-
inum var lokið og meyjarnar horfnar á
braut, varð hann sorgbitinn.
„Sólin er löngu hnigin," sagði hann loks;
„engið er vott og frá skógunum berst svali.
Eitthvað annarlegt er á sveimi umhverf-
is mig og starir íhugult. Hvað! Lifir þú
enn, Saraþústra?
Hvers vegna? Til hvers? Með hveiju?
Hvert? Hvar? Hvernig? Er það ekki helber
heimska að halda áfram að lifa? —
Æ, vinir mínir, það er kvöldið sem þann-
ig spyr innan úr mér. Fyrirgefið sorg mína!
Það er komið kvöld: fyrirgefíð mér að
það skuli vera komið kvöld!“
Svo mælti Saraþústra.
Grafljóðið
„Þarna er hin þögla eyja grafanna; þarna
eru líka grafír æsku minnar. Þangað Iangar
mig til að bera sígrænan blómsveig lífsins."
Með þennan ásetning í hjarta' fór ég yfir
hafið. —
Ó, þið svipir og fyrirburðir æsku minnar!
Ó, þið augnagotur ástarinnar og guðdóm-
legu augnablik! Hví dóuð þið svo fljótt frá
mér! Ég minnist ykkar í dag sem látinna
ástvina.
Látnu ástvinir, fyrir vit mér berst sæt
angan frá ykkur, sem losar um hjarta mitt
og tár. Sannarlega hrærir hún hjarta hins
einmana sæfara og losar um það.
Enn er ég ríkastur og öfundsverðastur
af öllum — ég, hinn mesti einstæðingur!
Því að ég átti þó ykkur, og þið eigið mig
enn: segið mér, fyrir hvern annan en mig
hafa þvílík rósaepli fallið af tré?
Ó, ástkæru vinir, enn er ég erfingi og
arfleifð ástar ykkar, og í minningu ykkar
blómgast ég í mynd marglitra dyggða sem
vaxa villt!
Æ, við vorum skapaðir til að vera sam-
an, yndislegu, fjarlægu undur; og þið nálg-
uðust ekki mig og þrá mína eins og feimn-
ir fuglar — nei, þið komuð til að létta á
hjarta ykkar við trúnaðarvin!
Já, eins og ég voruð þið skapaðir til trún-
aðartrausts og ástúðlegrar eilífðar: nú verð
ég að gefa ykkur heiti eftir ótryggð ykkar,
guðdómlegu augnagotur og augnablik: önn-
ur nöfn eru mér ókunn að sinni.
Sannarlega dóuð þið of fljótt frá mér,
hlaupingjar. Þó flúðuð þið ekki frá mér,
né ég frá ykkur: saklausir erum við í
ótryggð okkar hvorir gegn öðrum.
Söngfuglar vona minna, til að deyða mig
voruð þið kyrktir! Já, illskan skaut örvum
sínum í átt að ykkur — og hugðist með því
hæfa hjarta mitt!
Og hún hitti í mark! Því að þið voruð
mér ávallt hjartfólgnastir alls, í senn eign
mín og eigendur: þess vegna hlutuð þið að
deyja ungir og alltof snemma!
Örinni var miðað á hið berskjaldaðasta
sem ég átti: það er að segja á ykkur, en
þið hafið dúnmjúka húð sem auk þess líkist
því brosi sem deyr við fyrsta augnatillit!
En þetta vil ég segja við óvini mína:
hvað er manndráp í samanburði við breytni
ykkar gegn mér!
Þið frömduð á mér verri verknað en nokk-
urt víg getur verið; þið hafið svipt mig því
sem ekki verður endurheimt: — svo mæli
ég til óvina minna!
Þið hafið deytt svipi æsku minnar og
yndislegustu dásemdir! Þið hafið tekið frá
mér andana sælu, leikbræður mína! í minn-
ingu þeirra legg ég niður þennan krans og
þessa bölvun.
Þessa bölvun á ykkur, óvinir mínir! Því
að eilífð mín brast af ykkar völdum eins
og tónn á kaldri nóttu! Nú kemur hún að-
eins til mín sem snöggur gneisti úr guðleg-
um augum, — eitt augnablik!
Eitt sinn á góðri stundu mælti hreinleiki
minn til mín þessum orðum: „allar verur
skulu vera guðlegar."
Þá létuð þið óhreinar vofur vaða yfir
mig; ó, hvert fló þá sú ljúfa stund!
„Allir dagar skulu vera mér heilagir" —
svo mælti eitt sinn viska æsku minnar:
sannarlega var sú viska glöð, er svo mælti!
En þá stáluð þið óvinir mínir frá mér
nóttunum og selduð þær andvaka kvölum:
ó, hvert fló þá sú glaða viska?
Eitt sinn gáði ég vonglaður að hamingju-
sömum teiknum á lofti: þá senduð þið við-
bjóðslegt ugluóféti í veg fyrir mig, öndvert
því sem ég hafði búist við. Ó, hvert fló þá
mín viðkvæma von?
Eitt sinn hét ég því að hafna allri and-
styggð: þá steyptuð þið alla mína nánustu
út í kaunum. Ó, hvert fló þá mitt göfug-
asta heit?
Eins og blindur maður gekk ég eitt sinn
á sælum vegum: þá fleygðuð þið sorpi í veg
fyrir blindingjann: og nú býður honum við
gamalkunnugum göngustígum hinna
blindu.
Og þegar ég vann mestu afrek mín og
hélt upp á sigga mína: þá fenguð þið þá
sem elska mig til að kveina yfir því að ég
særði þá djúpt.
Sannarlega var það ætíð ykkar tilverkn-
aður: þið gerðuð mitt besta hunang beiskt
og einnig iðjusemi minna bestu býflugna.
Þið siguðuð alltaf frökkustu beininga-
mönnunum á líknsemi mína; ávallt létuð
þið hina blygðunarlausustu þyrpast um
meðaumkun mína. Þannig tókst ykkur að
særa dyggðir mínar í trú sinni.
Og ef ég færði minn helgasta dóm að
fóm, lagði „guðhræðsla“ ykkar undir eins
feitari sauði á fórnareldinn: svo að minn
helgasti dómur kafnaði í steggnum frá feit-
inni.
Og einu sinni ætlaði ég að dansa sem
aldrei fyrr: ég ætlaði að dansa út fyrir alla
himna. Þá tölduð þið um fyrir ástkærasta
söngvaranum mínum.
Svo að hann tók að kyija dimm og
drungaleg kvæði; vei, hann lét myrka
hljóma hornsins dynja á eyrum mér!
Blóðþyrsti söngvari, verkfæri illskunnar,
sakleysingi! Ég stóð albúinn að stíga í minn
besta dans: þá myrtir þú hrifningu mína
með hljómi þínum!
Aðeins í dansi kann ég að draga upp lík-
ingar æðstu hluta: — og nú hefur mín
æðsta líking verið þögguð niður í limum
mínum!
Mín dýrasta von heldur áfram að vera
ósögð og ófijáls! Og allir svipir ásamt hugg-
un æsku minnar hafa dáið!
Hvernig þoldi ég þetta? Hvernig náði ég
bata og sigraðist á slíkum sárum? Hvernig
tókst sál minni að rísa aftur upp úr þessum
gröfum?
Já, innan í mér er eitthvað ósæranlegt
sem splundrar klettum og verður ekki í
gröf komið: það er vilji minn. Þögull og
óhagganlegur líður hann gegnum árin.
Gamli góði viljinn minn velur sér fætur
mína til að ganga á; eitilharður er hugur
hans og ósæranlegur.
Ósæranlegur er ég aðeins á hæl mínum.
Þú þrautseigasti, enn ertu sjálfum þér líkur
og hefst hér við! Enn sem fyrr brýtur þú
þér leið upp úr öllum gröfum!
I þér búa Iíka ennþá vonbrigði æsku
minnar; og sem líf og æska situr þú vongóð-
ur á gulum grafarrústum.
Já, enn ertu í mínum augum tortímandi
allra grafa: heill þér, vilji minn! Því að ein-
vörðungu þar sem grafir fyrirfinnast, er til
upprisa. —
Þannig söng Saraþústra.
Höfundur er slarfsleiðbeinandi.
Kaflarnir eru úr bók sem væntanlega kemur út
á næstunni.
SIGURJÓN
GUÐJÓNSSON
Ágrónum
götum
Horfir á grónar götur
gamall maður og þögull,
löng er baggalestin,
langt hennar að bíða.
Ljós og lítill drengur
leiddi hana forðum
hugsi heim að bænum,
hélt í taum á Blesa.
Lítil, hýrleg hnáta
heldur fast um klakkinn,
hallar höfði sínu
að hlýjum, grænum bagga.
Mjakast lestin langa,
litið stundum aftur,
ábyrgð er þeim falin,
ugglaust finna til sín.
Hér var hraðar farið,
héldu menn til þinga;
margur beitti blakki
á brokki, tölti og skeiði,
ungir bæði og aldnir,
æska, hárir þulir,
augu ei þá greina,
allir framhjá riðnir.
Reikar grónar götur,
gagnar ei að bíða.
Horfinn hófadynur,
hvergi lest á ferðum,
engin töðuangan,
enginn heldur um klakkinn
né teymir tregan Blesa,
tóm um dreng og stúlku.
Söm eru fjöll sem forðum,
fossinn heldur rómi,
lækur sprækur leikur,
liðast milli steina.
— Hrópar: Hvar er lestin?
hásum rómi, klökkur.
Hvíslar einhver helkalt:
Hana hefur jörðin gleypt.
Bréfa-
brenna
Ég segi ekkert sannara,
sár var stundin,
stirð var mundin,
er brenndi ég bréfin,
innra mann annarra.
Blátt —
blátt
Blátt er liturinn minn.
Undir Bláfjöllum
byggi ég mér kofa
hjá bláklukkum.
Þar vitjar blái engillinn mín
og við horfum lengi saman
inn í dýrð blámans.
Höfundur er fyrrverandi prófastur
í Saurbæ.