Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Blaðsíða 5

Undarleg sjón og skynjan
HANN VlLDI SÝNA Orsökina
Margar voru sögur af sjón Hjalta af dánu
fólki.
Það hafði drukknað ungur maður af báti
frá Hnífsdal. Hjalti var viðstaddur minning-
arathöfnina og þar sér hann manninn og
honum þykir hann vera að vekja athygli á
því, að hann er með stóran dökkan mar-
blett yfir annarri augabrúninni. Þar sem
Hjalti vissi þennan mann vel syndan, en
samt skaut honum ekki upp, taldi hann víst
að hann væri að segja sér frá því að hann
hafi rotast.
Myndin
Hjalti var á Melgraseyri samtíða stúlku
frá Hólmavík og hún var einhverju sinni
að sýna Hjalta mynd af sér. Hjalti spyr:
„Hvaða maður er þetta með þér á mynd-
inni?“
ina, því að hann var að horfa á æsilegt inn-
brot, þrjá menn taka lamir af glugga og
einn þeirra skríða inn og koma út með lítinn
peningakassa, þann, sem Hjalti var með
undir kodda sínum.
Nokkru eftir þetta kom sveitungi hans á
bíl að finna Hjalta og vita hvort nokkuð
hefði úr rætzt fyrir honum um sjónina. Hjalti
sagði það vera og lýsti fyrir honum atburð-
um og þar á meðal manninum, sem farið
hafði inn um gluggann. Sveitungi Hjalta
tekur hann nú með sér, og þeir keyra í
næsta pláss, þar sem þjófnaðurinn var fram-
inn og þar að húsi einu og sveitunginn ger-
ir þar boð fyrir mann, sem kemur síðan til
dyra.
Sveitunginn, sem var manninum vel
kunnugur, gerði sér upp erindi við hann og
meðan virðir Hjalti fyrir sér manninn og
er ekki í neinum vafa um að þessi sé maður-
inn, sem hann sá skríða unnum gluggann.
Þegar sveitungi Hjalta taldi hann hafa feng-
ið nægan tíma til að virða manninn fyrir
sér sleit hann talinu og þeir Hjalti óku á
brott.
Hjalti sagði sveitunga sínum, að hann
væri ekki í neinum vafa, þessi væri þjófur-
inn.
„Hann er líka eini maðurinn sem ég hef
talið líklegan til verksins af þeim, sem grun-
aðir voru“, sagði sveitunginn.
Þeir félagar munu hafa orðað það við
sýslumann hvort til greina kæmi að taka
upp málið byggt á þessari sjón Hjalta. Sýslu-
maður sagði það óráðlegt, það myndi ekki
leiða til neinnar sönnunar, en Hjalti gæti
haft bágt af.
Hjalti fór aftur vestur að lokinni vertíð,
en sveitungi hans var áfram syðra. Mörgum
árum seinna bar fundum þeirra Hjalta sam-
an í Skjaldfannardal. Þá sagði sveitunginn
Hjalta, að hann hafi setið eitt sinn, þjófnað-
armálið þá löngu fírnt, að drykkju með þeim
manni, sem Hjalti sá fara inn um gluggann,
og maðurinn hafi í drykkjunni viðurkennt
að hafa verið þarna að verki.
Bændur Ad Berjast
Hjalti mundi það fyrst að segja af „sjón“
sinni undarlegri, að 12 ára gamall var hann
á ferð ríðandi fram Skjaldfannardal, sunnan
megin við Selá, á leið fram að Laugalandi,
en að koma frá Melgraseyri úr sendiferð
þangað. Á miðri leið ríður Hjalti fram á tvo
menn að berjast. Ekki greindi hann vopnin,
en þau voru á löngu skafti og hjuggust
mennirnir ákaft á. Hjalti stöðvaði hest sinn
og horfði á viðureign mannanna, en svo
hrökkti hesturinn sér til undir honum og
við það hvarf sjónin.
Þegar Hjalti sagði frá þessu þóttust ein-
hveijir muna sögu af landamannaþrætum á
þessum slóðum í firndinni og einhver þúfa
var á þeim stað, er Hjalti vísaði til. En þessi
sjón drengsins fann sér aldrei neinn hald-
kvæman stað.
Hjalti
þekkti þjófinn
3. hluti
eftir ÁSGEIR
JAKOBSSON
á er að segja frá þjófnaðarmáli, sem upp kom
í sjávarþorpi sunnanlands, og Hjalti þá við
róðra syðra í nærliggjandi sjávarplássi við það,
sem þjófnaðurinn var framinn í. Hjalti rakti
alla. atburði skilmerkilega og nefndi menn til
sögunnar og því er ekki hægt að nefna
nöfn eða rekja söguna nákvæmlega. Atburð-
ir gætu orðið einhverjum kunnuglegir, en
málið var aldrei upplýst. Hjalti sá ekki hver
þjófurinn var fyrr en búið var að ljúka rann-
sókn í málinu og afgreiða það frá dómsvöld-
um sem óupplýst.
Sveitungi Hjalta var við málið riðinn sem
skrifstofumaður á skrifstofunni, sem brotist
var inní. Hann fréttir af Hjalta við róðra í
næsta plássi og kemur til hans, að vita
hvort hann sæi nokkuð, sem gæti vísað á
þjófinn. Þá var alllangt um liðið frá atburðin-
um og málalyktum. Lítill peningakassi, sem
peningarnir höfðu verið í, fannst við rann-
sóknina, og þennan kassa færði sveitungi
Hjalta honum, ef það skyldi hjálpa honum
til að sjá hvað gerzt hafði.
Nú líður nokkur tími og Hjalti verður
einskis var, og hafði þó kassann undir kodd-
anum. Þá er það við beitingu að nóttu til,
að Hjalti er að beita af kappi ásamt fleirum
úr skipshöfninni, sem sér að Hjalti er skyndi-
lega hættur að beita, og stendur eins og
steingervingur við balann og starir ofan í
hann, og er svo fölur, að þeir halda hann
orðinn veikan, en hann anzar þeim ekki einu
orði.
Þetta ástand hans varði nokkra stund og
félagar hans farnir að bollaleggja um lækn-
ishjálp, þegar Hjalti kemur til ráðs á ný.
Hann gaf enga skýringu og heldur áfram
beitingunni.
Þess var von að Hjalti væri fár við menn-
„Maður? Það er enginn maður með mér
á myndinni,“ sagði stúlkan.
Hjalti var ekki aldeilis á því, að það væri
ekki maður með henni á myndinni. Stúlkan
kallar í aðra stúlku, til gantast með þetta:
Hjalti sjái mann með henni á myndinni!
Stúlkan sá náttúrlega ekki neinn mann,
enda átti þar ekki að vera neinn, myndin
tekin af vinkonu hennar einni.
Hjalti stendur á sínu og tekur myndina
aftur. Hún skýrist fyrir honum og Hjalti
veitir því athygli að það sé einkennilegt við
manninn að hvítan sé svo mikil í öðru aug-
anu, að augnsteinninn sé nánast eins og
svartur depill í því. Þá taka að renna á stúlk-
una tvær grimur. Hún segist hafa kynnzt
manni með þetta einkenni á Hólmavík, en
hann sé löngu látinn.
Fornmannadys
Kirkjugarðurinn á Melgraseyri hafði verið
stækkaður og fyrsta manneskjan, sem jörð-
uð var í nýja kirkjugarðinum, var Jóna
Fjalldal, og var Hjalti við að taka gröfina
ásamt fleirum. Fljótlega komu grafarmenn
niður á gijót og var þar allþykkt lag og þar
undir moldarlag og þá tók Hjalti eftir hvítri
rönd í bakkanum. Hann hafði engin orð um
þetta og hélt áfram að grafa. Þegar hann
hafði grafíð dálítið niður fyrir röndina fór
hann að gramsa í moldinni og fann þá jaxla
úr manni. Hjalti hirti þá og segir nú félögum
sínum frá fundinum.
Þegar grafarmenn komu heim í bæ var
þar fyrir Þorsteinn prófastur og maður sem
Kjartan hét. Þeir heimta að Hjalti skili jöxl-
unum, þeir ætli að láta rannsaka aldur
þeirra. Aldrei heyrði Hjalti meira af þeirri
rannsókn. Hann stakk undan einni tönn
fyrir sig að geyma undir kodda sínum.
Ekki vissi Hjalti hvort hann var sofandi
eða vakandi, þegar til hans kom maður
þrekvaxinn, en þó var einkennilegast, hvað
hann var breiðleitur og kinnbeinamikill, en
ekki var hann ýkja hár. Hann var í vaðmáls-
úlpu, sem náði að hné, fætur hans vafðir
með strengjum upp að hnjám.
„Ekki var hann neitt reiður við mig,“
sagði Hjalti, „hann kvaðst heita Vigfús og
tvítók það og svo var hann horfinn."
Hjalta stóð maðurinn lengi fyrir hug-
skotssjónum vegna höfuðlagsins, sem var
ólíkt okkar íslendinga.
Lestarferðin
Milli Ármúla og Melgraseyrar við norðan-
vert ísafjarðardjúp er Skjaldfannardalur og
frá honum liggur Hraundalur og nær austur
að Ófeigsfjarðarheiði. Hraundalur var lesta-
leið Ófeigsfírðinga og Reykfírðinga á heið-
ina þegar þeir fóru heim í iok vertíðar við
Djúp og fóru þá með hesta á hjami.
Hjalti var í Hraundal 1934, þegar það
varð í leitinni að hausti að Hialti rekst á
hauskúpu af hesti og eins og slitur af reið-
ingi, fremst í dalbotninum. Þar voru sprang-
ur margar undan jökli og við eina þeirra,
sem virtist hafa rifnað frá klöpp og var opin
í annan endann, fann Hjalti þessar leifar.
Hjalta þótti þessi fundur forvitnilegur og
myndi saga að baki leifanna á þessum stað.
Hann tók með sér tönn úr hauskúpunni, til
að leggja undir koddann sinn, því hann
hafði reynslu fyrir því að gripum frá liðinni
tíð fylgdi oft sýn. Það, sem hann sá nóttina
eftir var í draumi en ekki vöku, en reyndar
gerði Hjalti sér oft ekki grein fyrir því hvort
hann var vakandi eða sofandi, þegar hann
sá sýnir.
Það, sem hann sá, vora 12 hestar, sumir
undir böggum, en sumir drógu drögur á
hjarnbreiðunni, sem lá yfír dalbotninum.
Þrír menn, lausríðandi, fylgdu lestinni.
Fremst í dalbotninum, á þeim stað, sem
Hjalti fann leifarnar verður það, að skjóttur
hestur slítur sig útúr lestinni og rásar upp
hallann. Maður á gráum hesti ríður fyrir
baggahestinn, en rétt sem hann er kominn
fyrir hann gleypir jörðin hestinn, hann
hverfur, en baggamir sitja eftir á sprungu-
brúninni.
Hjalti hafði séð mjög glöggt manninn,
sem riðið hafði fyrir þann skjótta, og náði
nafni hans. Hann hafi heitið Egill og verið
gríðarlega stór; mest þótt Hjalta þó til um
hve hendur hans vora miklar, þar eftir vora
sverir handleggir hans, og bar maðurinn
hvolpana, eins og þeir menn gera, sem hafa
bakvöðva svo mikla, að handleggirnir ná
ekki að falla alveg að síðum. Hjalti sér nú
lestamennina koma til að leysa bönd af
böggum og binda reipi utan um þann hinn
stóra manninn og hann sígur niður í sprung-
una.
Þórarinn Ólafsson frá Hraundal, kennari
á Akranesi, var með Hjalta í ofan'nefndri
eftirleit. Þeir sváfu í sama herbergi um
nóttina á Selhúsum. Þórarinn var vakandi
um nóttina, þegar Hjalti hrópar óttaslegin
uppúr svefninum:
LESBÚK MORGUNBLAÐSINS 3. SEPTEMBER 1994 5