Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Blaðsíða 12

Um svipað leyti og fyrstu landnámsmennirnir voru að koma sér fyrir á íslandi voru menn austur á Jövu að
reisa þetta dulúðuga Búddamusteri, sem síðan var gleymt og grafið um aldir.
Dularfullar og seiðmagnaðar eru þessar fornu
byggingar Borobudur þar sem fjöldi höfuðlausra
Búddalíkneskja stendur í röðum.
Imynd hins búddíska
alheims - úr steini
Prambanan á Mið-Jövu. Helgur staður
hindúatrúarmanna frá 9. öld.
ur í knippum sem planta þarf innan tveggja
daga; með hitabeltisávöxtinn „durian" - sem
bragðast himneskt en lyktar svo illa að víða
er starfsfólki hótela og flugvalla óheimilt að
neyta hans - á priki yfir öxlinni. Iðjagrænir
hrísgijónaakrar, kókospálmatré. Skógi vaxin
fjöll.
Að aka þarna um er líkast því að taka þátt
í kvikmyndatöku þar sem grænt er grunnlit-
ur - þó er þetta rammasti raunveruleiki.
42 km norð-vestur af Yogyakarta-borg á
suðurströnd Jövu umlukin tveimur ám og
fjallgarði stendur einn mesti búddha-helgi-
dómur Suð-Austur Asíu. Búddhamusterið
Borobudur.
Það er ein af óleystum gátum sögunnar
hvernig hin fornu konungdæmi eyjanna urðu
gagntekin af hindúa- og búddhatrú. Á sama
hátt er það einnig ráðgáta hvernig múha-
meðst.rú náði yfirhöndinni en upphaflega
barst hún til eyjanna með arabísku landnámi
á seinni hluta sjöundu aldar e.kr.
Til forna dýrkuðu Indónesíubúar anda for-
feðra sinna og náttúrunnar. Þegar hindúatrú
og síðar búddhatrú breiddust út í eyjaklasan-
um blönduðust þessi trúarbrögð hinni dul-
rænu háþróuðu menningu sem fyrir var.
Þó múhameðstrú ríki í eyjahafinu er það
sem við sjáum - í að því er virðist islömsku
þjóðfélagi í dag - í raun islam þar sem undir-
rótin er hindúa-, búddha- og andatrú.
Á Jövu eru enn hundruð heilagra staða
þar sem andleg orka er sögð samanþjöppuð
t.d. við Sendang Semanggi, uppsprettulind
nálægt Yogyakarta, og í Gua Sirandil, sjávar-
helli, nálægt Cilacap.
Heilögum steini á Gunung Bromo, eldfjall-
inu fræga, á Austur-Jövu eru enn í dag færð-
Um aldir alda lá Borobudur gleymt og grafið
undir eldfjallaösku, hulið hitabeltisgróðri Mið-
Jövu. Snemma á tuttugustu öld var hafist
handa um endurreisn musterisins. Skemmdar-
verk unnin af náttúruöflum og af manna
Borobudur er
leyndardómsfullt
Búddamusteri á
Mið-Jövu, sem er jafn
gamalt byggð á íslandi
og lá grafið undir
eldQallaösku um aldir.
Eftir SÓLVEIGU KR.
EINARSDÓTTUR
völdum bættu ekki úr skák. Mörg búddahöf-
uð höfðu verið tekin ófrjálsri hendi og ný-
lendustjóm Hollendinga gaf konunginum í
Síam átta kerrur fullar af höggmyndum frá
Borobudur svo dæmi séu nefnd. Engu að
síður - þessu risavaxna verki sem kostaði
21 milljón bandaríkjadala og hófst 1973 er
nú að mestu lokið.
Enn em þó margar gátur óráðnar. Talið
er að steinarnir sem notaðir voru (um það
bil 55.000 m3) hafi verið teknir á einum stað
úr fjallgarði þeim sem næst liggur. En gijót-
náman hefur enn ekki fundist þrátt fyrir
alla nútímatækni. Vísindamönnum ber heldur
ekki saman um hversu langan tíma verkið
tók - 80 eða 200 ár, hvenær það hófst né
heidur er vitað nafn þess höfðingja sem ákvað
upphaf verksins.
Hestvögnum, uxakerrum, reiðhjólum og
vélhjólum ægir saman á mjóum þjóðveginum
ásamt fáeinum bifreiðum. Konur sitja söðul-
bakt aftan við ökumenn vélhjólanna eða aka
sjálfar með hjálm á höfði yfir síðri Múha-
meðstrúarslæðunni. Fótgangandi vegfarend-
ur feta sig áfram innan um fjölskrúðug farar-
tækin því engir gangstígar eru fyrir hendi,
hvað þá umferðarljós. Konur með körfur
fullar af grænmeti ýmist á höfði eða í síðri
slæðu yfir öxlinni ef ekki hvoru tveggja.
Menn með poka úttroðna af grasi handa
húsdýrum sínum; með votar hrísgijónaplönt-
Á Dieng-hásléttunni á Jövu standa hindúahof frá 8. öld. Menn trúa því að þar
sé staður þar sem má tileinka sér andlegt afl með hugleiðslu og sjálfsafneitun.
ar fórnir frá þorpsbúum Tenggerese líkt og
til forna.
í dag eru yfir 90% Indónesíubúa múha-
meðstrúar. Þó gilda nokkuð aðrar reglur en
í Mið-Austurlöndum. Indónesískar konur
hafa t.d. talsvert meira frelsi. Eru ekki algjör-
lega annars flokks borgarar heldur njóta
vissrar virðingar. Þær þurfa ekki að vera
með blæjur fyrir andliti. Karlmönnum er
aðeins leyft að ganga að eiga tvær konur.
Verða þeir að hafa samþykki hinnar fyrstu
til þess að kvænast annarri. í Indónesíu eru
það konur sem sjá um framkvæmd skilnaða.
Trúarbragðafrelsi er lögfest og er nokkuð
sem stjórnvöld leggja mikla áherslu á. Hefur
sambúð hinna ólíku trúarbragðahópa gengið
áfallalítið. Þó varð blaðamaður var við að
kristnir menn töldu sig verða fyrir nokkru
áreiti og starfandi kristniboði kvað hjátrú
og jgaldra enn lifa góðu lífi.
A leið okkar til Borobudur biðjum við alla
góða guði Jövu - hveiju nafni sem þeir nefn-
ast - að láta ekki rigna þennan dag þótt
regntíminn standi yfir. Lóðrétt steypiregn
síðdegis er svo til daglegur viðburður.
I glampandi sól og miklum raka höfum
við hugfast að ganga ber réttsælis umhverf-
is öll búddhamusteri eða líkneski.
Borobudur sem heild var hugsað sem
ímynd hins búddhíska alheims úr steini. Neðst
er heimur hversdagsleikans sem hringast upp
á við til algleymisins - hins eilífa einskis -
hugmynd búddhatrúarinnar um himnaríki.
Þremur hringlaga pöllum er bætt ofan á
sex ferhyrnda stalla. Liggja fjórar tröppur
upp - einar úr hverri átt - upp á topp.
Raðir lágmynda sýna heim ástríðna og fýsna
þar sem hinir góðu eru verðlaunaðir með
endurfæðingu í æðra formi lífsins en hinum
illu er refsað með lægri endurfæðingu. Smá-
atriði höggmyndanna undraverð.
Öll gangan er um það bil 5 km löng. Á
leiðinni má sjá tæplega 1500 ríkulega skreytt
myndverk í þröngum göngum. Þar hafa
myndlistarmenn höggvið kennisetningar
Búddha sem og myndir úr lífi Jövubúa fyrir
þúsund árum - skip, fílar, hljóðfæraleikarar
og dansmeyjar birtast okkur ásamt hermönn-
um og konungum.
Yfir 400 alvarleg búddha-líkneski stara
yfir galleríin meðan 72 önnur sjást aðeins
að hluta til í veggskotum.
Eftir að hafa ígrundað lífshlaup sitt í him-
neskum friði þessa umhverfis endar ferða-
maðurinn á því að snerta fingur eða fót eins
af búddhalíkneskjunum. Hefur hann þannig
á brott með sér fyrirheit um heill og ham-
ingju komandi ára.
Fæðing Búddha, þekking hans á æðri
sannindum trúarbragða og algleymi eru hald-
in hátíðleg í Waicak (venjulega í maí) þegar
tungl er fullt. Þá fer skrúðfylking munka í
appeisínugulum kuflum um, kveikt er á kert-
um og blómum stráð ásamt bænahaldi og
söng.
Skömmu eftir að lokið hafði verið við bygg-
ingu Borobudur var hún yfirgefin. Almenn-
ingur flutti til Austur-Jövu um leið og menn-
ingar- og stjórnsetur fluttust þangað. Hvers
vegna þetta gerðist er þó óljóst.
Hinn risavaxni toppur musterisins er tóm-
ur - ef til vill af ásettu ráði - eða að þar
hefur forðum verið líkneski af Búddha eða
frumkvöðli verksins. Þannig býr þessi heill-
andi staður yfir leyndardómum sem ef til
vill verða óleystir um ókomna framtíð.
Höfundur býr í Ástralíu.
12