Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Blaðsíða 9

Ólafur konungur kyrri setti punktinn aftan við víkingaöldina. Hann ríkti á friðarskeiði og var maður búhygginda og fram
fara og þótti gott að drekka krús af öli með vinum sínum. Teikning: Búi Kristjánsson.
Finnast enn rústir af klaustri þessu, einnig
rústir af lítilli kirkju sem helguð var heil-
agri Sunnifu. Rétt upp af rústunum er hell-
ir heilagrar Sunnifu þar sem hún á að hafa
látist og fannst líkami hennar þar mörgum
árum síðar, ófúinn.
Ókunnur er bakgrunnur þessarar sagnar
en skýringuna má líklega rekja til þess að
írskir einsetumenn dvöldust á Selju, eins
og talið að þeir hafi gert á íslandi og þeir
hafi látist síðar af völdum skriðufalla. Sag-
an er skemmtileg og þess vegna er skiljan-
legt að Sunnifa yrði verndardýrðlingur Vest-
lendinga. Þetta mun einnig vera ástæðan
fyrir því að fyrsta biskupssetur Vestlendinga
var reist á Selju, sem nánast er sker og
langt frá alfaraleið. Hér varð biskupinn að
dveljast en ekki leið á löngu uns hann og
yfirboðarar hans skynjuðu að þetta var
ómögulegur verustaður. Nokkrum árum síð-
ar flutti hann til Björgvinjar, en Selja var
hinn opinberi biskupsstóll þar til helgur
dómur Sunnifu var fluttur til Björgvinjar
árið 1170, - samkvæmt Konungsannál.
Sæluklaustur 960 til 1305 (Marit Nybö)
960: Samkvæmt munnmælum kemur
Sunnifa og fylgdarlið til Sælu og líð-
ur píslavættisdauða í hellinum.
996: Ólafur Tryggvason finnur líkams-
leyfar píslarvottana og likamsleyf-
arnar eru lagðar í helgiskrín. Kon-
ungur reisir kirkju fyrir framan hell-
inn og dýrkun Sunnifu hefst.
1014: Ólafur digri kemur frá Englandi til
að krefjast konungsdóms og kemur
fyrst í land á Noregsgrundu, í Selju.
1068: Biskupsetur í Selju.
1070: Adam frá Brimum nefnir Seljumenn
en minnist ekki á Sunnifu.
1100: Enskir benediktsmunkar stofnsetja
þtjú klaustur í Noregi Selju, Björgvin
og Niðarós. Seljuklaustur er vígt
St.Albanus (enskur). Elsta Albanus
kirkjan er reist. Núverandi Sunnifu
kirkja upp við hellinn er reist um
svipað leiti.
1170: Skrín Sunnivu er fært frá Selju til
Björgvinjar og sett á háaltarið í Dóm-
kirkjunni í Björgvin. Samtímis er
biskupssetrið fyrir Vesturlandið flutt
formlega til Björgvinjar.
1177: Klerkurinn Sverrir Sigurðsson kemur
frá Færeyjum til þess að krefjast
konungstignar. Hann kemur fyrst að
landi í Selju.
1244: Rita-Björn ábóti í Niðarósi deyr í
Selju, á leið sinni frá Róm.
1271: Norðmenn leggja frá Selju í sína síð-
ustu krossferð til Jordan.
1305: Klaustrið brennur. Turn og trébygg-
ing í vesturálmu.
En víkjum aðeins til baka til ársins 1014.
Dag nokkurn það ár komu tvö skip utanfrá
hafinu og lögðu til lands við Selju. Það er
Snorri sem segir frá er Ólafur digri Haralds-
son sem kemur frá Englandi. Nú ætlar
hann að freista þess að ná konungdómi í
Noregi. Þeir höfðu fengið storm í fangið
og ofviðri mikið á leiðinni svo að mannhætt
var en með því að þeir höfðu liðskost góðan
og hamingju konungs þá hlýddi vel og var
hann þakklátur að ná landi. Ólafur digri
þakkaði sínum sæla að ná landi í Selju, eða
Sælu sem hann túlkar sem hina sælu eyju.
Þegar þeir gengu á land sté hann með ann-
an fótinn niður í mýrarholu svo að hann
hnaut um en studdist með öðrum fæti á
kné. Þá mælti hann: Féll ég nú segir konung-
ur. Þá segir Hrani: Eigi féllstu konungur,
nú festir þú rætur í landi. Ólafur digri hló
við og mælti: Vera má svo ef guð vill. Menn
geta túlkað orustuna að Stiklastöðum og
því sem eftir fylgdi eins og hver vill.
Austurlandið eignaðist einnig sinn dýrð-
ling á stjórnarárum Ólafs. Það var bónda-
sonurinn Hallvarður Vébjörnsson sem bjó á
Húsabæ í Hlíðum. Samkvæmt sögunni var
hann frændi Ástu móður Ólafs helga og
Haralds harðráða. Hann var drepinn með
örvarskoti þegar hann ætlaði að hjálpa van-
færri konu sem var ofsótt af húskörlum,
sem ásökuðu hana fyrir þjófnað árið 1043.
Líki hans var sökkt í Drafnarfjörð (Dramm-
en) með myllustein um hálsinn en líkið flaut
seinna upp og var þá steinninn enn um
hálsinn. Hallvarður var jarðaður fyrst í Hlíð-
um (Lier), en bein hans síðar flutt til Ósló-
ar dómkirkju (Hallvarðarkirkju) og þess
vegna kom af sjálfu sér að biskupsetrið
yfir Austurlandinu yrði staðsett í Ósló.
Ólafur kyrri hóf byggingu á steinkirkjum
í Björgvin, Kristkirkju hinni miklu og á
annarri í Niðarósi sem byggð var yfir jarð-
neskum leifum Ólafs helga. Kallaðist sú
einnig Kristskirkja. Hann byggði einnig
aðrar kirkjur, vítt og breitt um landið. Hann
var í traustu sambandi við prestastéttina
og sýndi mikinn áhuga á trúariðkun. Ensk-
ur munkur sem dvaldist á þessum árum í
Noregi, segir frá hvernig Ólafur þjónaði
presti undir altari, hjálpaði honum í messu-
klæðin, aðstoðaði hann við handþvottinn og
gerði margt annað sem ella var í verkahring
altarisþjónsins.
Þátttaka konungs í guðþjónustum með
þessum hætti og í trúræknilegum athöfnum
skýrir að mestu hversu vel gékk að koma
á kristinni trú í Noregi. Var það þó áratug-
um síðar en á íslandi og urðu engin telj-
andi vandræði því fylgjandi. í dag eigum
við erfitt með að skilja hve umbylting þessi
var erfið fyrir fólkið. Þjóðin varð að tileinka
sér ný hugtök og hugmyndir og þrátt fyrir
að þetta gerðist með nokkrum kynslóðum,
áttu prestarnir örugglega í vandræðum með
að útskýra boðorðin fyrir heiðnum bændum.
Oft varð að umskrifa texta Biblíunnar í
samræmi við daglegar hugmyndir eins og
um veraldleg lög væri að ræða. Varð að
útskýra lög kirkjunnar í smáatriðum. Krafan
um föstu og hvíldardaga var eitt af þeim
atriðum sem fólk átti bágt með að sætta
sig við. Það voru ekki margir sem skildu
tilganginn með þessum kröfum en aðrir létu
sem að þeir væru með á nótunum og fylgdu
því sem krafist var eins og sauðir.
Þá voru hinir sem ekki æstu sig yfir þessu
nýmælum því þeir voru hinum forna sið
trúir á laun. Þannig flæddu yfir landið nýir
straumar. Tekið var á móti þeim með nokk-
urri vantrú, en sumir féllu fljótt inn í dag-
legt líf norsku þjóðarinnar.
Það var þess vegna ný þjóðmennig sem
óx undir verndarvæng Ólafs kyrra og þegar
hann lést að Haukabæ í Ranaríki þann 22.
september, eftir stutta sjúkralegu, skilaði
hann til þjóðarinnar allt öðru konungsríki
en hann hafði tekið við 27 árum áður. Lík
hans var flutt til Niðaróss og jarðað í Krists-
kirkju þeirri er hann lét gera. Hann var
hinn vinsælasti konungur.
Snorri segir svo frá, að á timum Ólafs
kyrra varð það siður að halda miklar
drykkjuveislur í sérstökum ölstofum í kaup-
stöðum. Tók lýðurinn upp sundurgerðir og
gekk í fötum fengnum frá útlöndum. Það
gékk í drambhosum reyrðum að leggjum
og nokkrir settu gullhringi á fætur sér.
Fólk notaði síða dragkyrtla læsta á hliðum
og ermar næstum fimm álna langar. Þær
voru svo þröngar að nota varð band til að
koma þeim á og rykktust þær sem háir
skúfar upp að öxlunum. Snorri virðist dapur
jegar hann segir frá þessari fatatísku, sem
kom til landsins með auknum samböndum
við útlönd. í fyrsta skifti byrja Norðmenn
að ganga á háum hælum og ef þeir ætluðu
að vera reglulega fínir átti skófatnaður að
vera bryddaður silfri eða gulli.
Ólafur kyrri kom einnig á nýjum reglum
í hirðsiðum, bæði við höllina og út til sveita.
Hann reisti hallir með ofnum og hellulagði
gólf. Hann flutti hásætið frá langvegg að
jvervegg, sem var í öllum einfaldleika sín-
um, róttæk breyting í norska bændasamfé-
laginu. Hann innleiddi nýja hirðsiði frá út-
löndum og í fyrsta skipti komu hirðmenn
fram sem skutulsveinar - borðsveinar, í
höll konungs. Lagði hann niður þá venju
að nota dýrahorn við drykkjur, en notaði
)ess í stað borðker, sem væntanlega tóku
meira en gömlu hornin. Á þessu má sjá að
Ólafur kyrri var mjög áhugasamur um að
stíll væri yfir öllu í veislum hans og öðrum
athöfnum. Þar að auki hóf hann notkun á
mannlegum kertastjökum, þ.e. hann lét
kertasveina standa meðfram langborðinu
með logandi tólgarkerti hjá hveijum tignum
gesti.
Til marks um uppgang Björgvinjar, árin
eftir tímabil Ólafs, segir frá heimsókn hóps
danskra og norskra krossfara árið 1191
áður en þeir lögðu út á Norðursjó. Lýsing
er til frá þeirri heimsókn og var hún rituð
10 árum síðar. Lýsing þessi er sú elsta sem
til er um Björgvin sem alþjóðlega verslunar-
miðstöð.
„Bær þessi er frægasti bær þar til lands,
prýddur konungs höll og líkneski af hinni
heilögu jómfrú. Líkami hinnar heilögu Sunn-
ifu hvílir á upphækkun í dómkirkjunni. Að
auki eru klaustur mörg, bæði fyrir munka
og nunnur. í bænum býr margt manna og
er bærinn auðugur og hefur gnótt allra
hluta. Harðfiskur, sem kallast skreið og er
svo mikið af þeirri vöru að hvorki er hægt
að telja, né meta. Skip og menn koma sigl-
andi frá öllum landshornum, íslendingar,
Grænlendingar, Englendingar, Þjóðveijar,
Danir, Svíar, Gotlendingar og margar aðrar
þjóðir sem of langt væri upp að telja. Þar
eru einnig mikið magn af víni, hunangi,
hveiti, góðum klæðum, silfri og öðrum sölu-
vörum og mikil verslun með margvíslega
hluti.“
Frásögn þessi lýsir vel að aðalútflutnings-
vara frá Björgvin, var harðfiskur. Til fram-
leiðslu á harðfiski var veitt um allan vestur
og norður Noreg. Aðal hráefnið var þorskur
og var hann veiddur, þá sem nú, aðallega
á vetrarvertíð í Lófæti og Vesturáli. Um
veiðar þessar eru til skriflegar heimildir allt
frá árinu 1100.
Ólafur var maður fámæltur og á þingum
var hann ekki mikill ræðuskörungur. En
yndi hans var að halda veislur með pompi
og prakt. Við drykkju var hann hress og
málgefinn og hafði í flimtingum við háa sem
lága.
Eins og áður segir er saga hans sú stysta
í Heimskringlu, fáeinar blaðsíður og fáir
aðrir sagnaritarar hafa haft löngun til þess
að skrifa um hann. En allir eru sammála
um að stjórnartíð hans var góð og færði
norsku þjóðinni hagsæld. Hún var óvön því
að konungur tæki bókina og hyggjuvitið
fram yfir sverðið en slíkur konungur þótti
sagnariturum lítt spennandi og fátt af slík-
um manni að segja ...
Eða eins og kvennamaðurinn Magnús
konungur berfættur sagði síðar:
Gerðir konungs eiga að vera til frægðar
en ekki til langlífis.
En Ólafur kyrri var maður friðar, réttlæt-
is og búsældar. Drakk öl með mönnum í
stað þess að fara með vopnum. Var vel
gefinn, eins og ljóst er af gengi hans.
Hann neitaði aldrei ölkrús, hafði gaman
af ölstofum og öðrum mannlegum samskipt-
um, sótti kveðjusamsæti, hlustaði á fólk.
Þess vegna er Ölafur kyrri minn maður og
verður, þar til sagnfræðingar koma með
nýjar upplýsingar og rök, sem ég verð þá
að kyngja.
Eða eins og einkunarorð okkar Pálna-
tókavina hljóða:
Það er skylt að hafa það heldur sem
skemmtilegra reynist.
Bendi lesendum á gögn um Selju, eftir
Reidar Djupedal prófessor við háskólann í
Niðarósi (1921-1989).
Höfundur starfar sem véltæknifræðingur, er
ritari Pálnatókavinafélagsins, og félagi i les-
hópnum Sturlungum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. SEPTEMBER 1994 9 '