Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1995, Blaðsíða 3

LESBOK
@@0000® 030 (30 [□!][!]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
og æskuslóðir, er heiti greinar sem hefst á forsíð-
unni. Þar fjallar Gísli Jónsson um æsku Davíðs
og bemskuumhverf hans við Eyjafjörðinn.
Fuglinn
friðlausi, heitir eitt af hinum áhrifamiklu ljóðum
Davíðs. Út af því leggur Súsanna Svavarsdóttir
og telur hér vera einn af rauðu þráðunum í ljóð-
list Davíðs og jafnframt tákn fyrir þær víddir
andstæðna sem búa innra með hveijum manni og
í hveiju mannlegu samfélagi.
Davíd
Stefánsson skáld frá Fagraskógi á aldarafmæli í
dag og af því tilefni er Lesbók helguð honum.
Blaðið hefur fengið 10 ljóðskáld af yngri kynslóð-
inni til að velja ljóð eftir Davíð í afmælisblaðið
og valdi hvert skáld eitt ljóð. Það er athyglisvert
að engin tvö skáldanna völdu sama ljóðið, en
þessi 10 ljóð eru birt í stafrófsröð þeirra sem völdu.
Ítalía
hafði mikil og góð áhrif á ljóðlist Davíðs. Um
Ítalíuför Davíðs fjallar Gunnar Stefánsson, bók-
menntafræðingur, og grein hans heitir: „Ég heyri
klukknaklið frá kirkju í Assissi."
DAVÍÐ STEFÁNSSON
Ég sigli í haust
Sumarið líður. Sumarið Iíður.
Það kólnar og kemur haust.
Bylgjurnar byrja að ólga
og brotna við naust.
Af liminu fýkur laufið.
Börnin breyta_ um svip.
Fuglarnir kveðja. í festar toga
hin friðlausu skip ...
Ég lýt hinum mikla mætti.
Það leiðir mig hulin hönd,
og hafið, - og hafið kallar.
- Það halda mér engin
bönd.
Ég er fuglinn, sem flýgur,
skipið, sem bylgjan ber.
Kvæði mín eru kveðjur.
Ég kem, og ég fer.
II
Stormurinn liggur frá landi.
Brimið brotnar við naust.
Ég kom að sunnan í sumar
og sigli í haust.
Bænir aftra mér ekki.
Ég hegg á helgustu bönd, -
yfirgef ástvini mína
og æskunnar heimalönd.
Af skipinu horfí ég heim ...
Faðir, fyrirgef mér.
Kvæði mín eru kveðjur.
Ég kem, og ég fer.
III
Ég öfunda allt, sem getur
storkað þér, blásandi byr,
sólina, er logar og lýsir,
og löndin, sem standa kyr,
tindinn, sem skýlir og skreytir,
þögull og himinhár,
sfinxinn, sem hefur sofið
í sex þúsund ár.
IV
Ég berst fyrir bylgjum og stormi
frá Iandi til lands.
Ég bið ekki lýðinn um lof
eða lárviðarkrans.
Ég þrái að vera með vinum,
og þó er ég alls staðar einn,
alls staðar útlendingur,
alls staðar förusveinn.
Kvæði mín eru kveðjur.
Brimið brotnar við naust.
Ég kom að sunnan í sumar
og sigli í haust.
Með skáldum
EGAR Klettafjallaskáldið
Stephan G. Stephansson
var á ferð hér heima, var
honum haldið veglegt
samsæti í gamla Hótel
Akureyri. Þar flutti séra
Matthías aðalræðuna
fyrir minni heiðursgests-
ins, mæltist vel og lét snillyrði fljúga, eins
og hans var venja. Þar var Guðmundur á
Sandi, skarpur og kjarnyrtur, þar var Páll
Árdal, hógvær og yfírlætislaus. Og þó að
ég væri nýliði í skáldasveitinni, gerðist ég
svo djarfur að flytja Stephani G. kvæðis-
korn, en því átti ég að þakka að komast í
félagsskap skáldanna þetta kvöld.
Stephan bauð okkur öllum til stofu sinnar
í hótelinu. Aðstoðarlæknirinn, sem þá var á
Akureyri, hafði ráð á drottinsdropum úr lyfja-
búðinni og hafði verið svo hugulsamur og
nærgætinn við heiðursgestinn að gefa honum
ofurlitla lögg. Nú var skenkt á glös og drop-
ans neytt með velþóknun. í þessu hófí var
Matthías hrókur alls fagnaðar, þótt elztur
væri, hann var höfðinginn, sem allir lutu og
allir hlustuðu á, þar eins og annars staðar.
Þarna fór allt fram í mesta bróðerni, höfðu
þó Páll og Guðmundur skrifað skammir um
Matthías, - og Matthías ritað niðrandi bréf
um Stephan G. Klettafjallaskáldið var heldur
ekki heilagt né lýtalaust, eins og síðar kom
í ljós í bréfum þess. Það mátti heita svo,
að öll þessi fjögur skáld hefðu lítilsvirt hvert
annað áður, en nú voru allar gamlar væring-
ar gleymdar, allur hégóminn og tildrið,
skáldarígurinn horfinn, held ég að fullu og
öllu. Þarna var hvert orð vingjr.rnlegt og
varla minnst á skáldskap. Þarna sátu hirð-
menn Braga í sátt og samlyndi, og Matthías
sá um að halda gleði hátt á loft. Það var
ánægjuleg stund.
Rétt áður en Stephan G. fór frá Akur-
eyri, bað hann mig að ganga með sér heim
til Matthíasar. Kveðjustund þeirra nálgaðist.
Þótt þessi tvö höfuðskáld hefðu bæði hlot-
ið hinn innra eld í ríkulegum mæli, var út-
lit þeirra og framkoma næsta ólík, ekki síð-
ur en ljóð þeirra. Matthías var feitlaginn,
þreklegur og höfðinglegur útlits. Stephan
grannur og þreytulegur. Matthías síkvikur
og sítalandi. Stephan hæglátur og fámáll.
Og nú sátu þeir hvor í sínu horni dagstofunn-
ar á Sigurhæðum og hofðust í augu - í síð-
asta sinn. Yfir Stephani hvíldi hljóðlát kyrrð,
alvöruþungi. Matthías var orðhreifur og
gamansamur. Ég fann, að þessar tvær
gömlu hetjur undu vel samvistum. Enda
þótt ljóð þeirra væru ólík að formi og ytra
búnaði, áttu þeir sviplíkar hugsjónir, drauma
um heill og framtíð þeirra, sem jörðina
byggja. Þó að ljóð Stephans væru veðurbit-
in, en ljóð Matthíasar geislum mögnuð,
höfðu bæði skáldin náð þeirri snilld, sem
því aðeins næst, að mikill andi og heitt hjarta
leggi saman alla krafta sína.
Það leyndi sér ekki, að þeim var þungt
um andardráttinn. Samtalið var stutt og
fábreytt, engin andagift, enginn eldur -
aðeins hversdagsleg orð.
Loks reis Stephan úr sæti - Matthías líka.
Nokkur andartök stóðu þeir andspænis hvor
öðrum, hljóðir, orðlausir. Geti andlegar ver-
ur úr öðrum heimum nálgazt jörðina, þá er
ég sannfærður um, að á þessari stund var
stofa Matthíasar full af ósýnilegum, hvítum
sálum. Og þarna stóðu þeir, tveir höfðingjar
andans, sinn úr hvorri heimsálfu, en þó syn-
ir sömu þjóðar, báðir rammíslenzkir. Báðir
höfðu þeir unnið stórvirki, báðir hlotið ást
og lotningu íslendinga. Hér átti íslenzk
skáldlist, íslenzk hámenning aldarinnar, sína
beztu fulltrúa, og guð má vita, hvenær tveir
slíkir menn heilsast og kveðjast aftur. Á
þessari stund var að gerast mikill atburður,
einn hinna merkari í sameiginlegri sögu ís-
lendinga heima og erlendis.
Loks rétti Stephan G. fram æðabera,
skjálfandi höndina. En þá breiddi Matthías
út faðminn, vafði Stephan örmum og -
kyssti hann. Matthías grét. Stephan grét
ekki. Það var eins og andlit Stephans væri
höggvið úr bergi, hrufótt, stirðnað, aðeins
augun Ijómuðu - og sá ljómi var ósvikinn.
En það vissi ég þá og seinna, að skilnaður-
inn var honum mun þyngri og sárari en
séra Matthíasi. Það var eins og Stephan
G. hefði kvatt allt Island og alla íslenzku
þjóðina hérna megin hafsins í síðasta sinn,
með þessum eina kossi. Úr þessu var hann
á heimleið - vestur. . .
Við gengum allir út úr stofunni. Matthías
fylgdi Stephani út fyrir húshornið og kallaði
á eftir honum: - blessi þig allir gnðsenglar
og allar góðar vættir. Stephan nam snöggv-
ast staðar og leit um öxl. Sjálfur skal ég
þrælbinda Þorgeirsbola og Húsavíkurskottu,
svo að þau geri þér ekkert mein. Þetta voru
síðustu orð Matthíasar við Stephan G. Step-
hansson. Stephan þagði - og gekk á brott.
Matthías horfði á eftir honum út götuna.
Það er óvíst að Matthías hafi mælt síð-
ustu orðin af gamansemi einni, eins og
mörgum gæti virzt í fyrstu. Vel gæti verið,
að Þorgeirsboli og Húsavíkurskotta hafi í
svipinn verið honum táknrænar skugga-
myndir, harkan og heimskan, eða eitthvert
hinna illu afla þjóðlífsins, sem bæði skáldin
höfðu orðið að beijast við - alla ævi. Vera
má, að Matthías hafí með þessum orðum
verið að fullvissa Stephan um, að uppfrá
þessu mundi enginn íslendingur reyna að
varpa skugga á veg hans, nafn hans, verk
eða orðstír.
Daginn eftir hitti ég Matthías að máli,
og ræddi hann þá mikið um Stephan G.
Kvað hann skáldskap Stephans stirfinn, en
stórbrotinn, kaldhamraðan, en karlmannleg-
an, mörg kvæða hans væru eins og hrikaleg-
ur hraungrýtisfláki, sem að vísu hefði einu
sinni verið glóandi eldur í sál skáldsins, en
þegar þau birtust, væru þau köld og stein-
runnin. Hann kvað Stephan yrkja of mikið
með heilanum, en of lítið með hjartanu,
þess vegna væri hann fremur spekingur en
skáld. Að lokum mælti Matthías:
- En Stebbi er bölvans góður. Og líklega
er hann stórskáld, blessaður karlinn ...
Til er frásaga, sem kann að vera þjóð-
sögn: Skáldin og vinirnir, Steingrímur Thor-
steinsson og Matthías Jochumsson, voru eitt
sinn á ferðalagi á hestbaki skammt frá
Reykjavík. Talið barst að skáldskap. Allt í
einu á Matthías að hafa sagt við Steingrím:
- Víst ert þú skáld, Steingrímur, en mínum
háu tónum nærð þú aldrei.
Hvort sem Matthías hefur sagt þessi orð
eða ekki, hafa þau lög að mæla. Ekkert
samtíðarskáld hans, ekkert skáld þessarar
aldar hefur náð hærri tónum en Matthías.
Einmitt þess vegna var hann til þess kjörinn
að yrkja þjóðsöng Islendinga. Og það voru
ekki aðeins mannkostir hans, fróðleikur og
mælska, sem gerðu mér ljúfa návist hans,
heldur einnig minningin um hina háu tóna.
Haustið 1920 sá ég hann í síðasta sinn.
Ég var á förum til útlanda og kom heim til
hans til þess að kveðja hann. Eins og áður
nálgaðist ég séra Matthías með lotningu og
þakklátum hug, enda hafði hann aldrei sýnt
mér annað en frábæra vinsemd og traust,
þó að ég hefði harla lítið til þess unnið.
DAVÍÐ STEFÁNSSON
(Kaflar úr „Kynni mín af séra Matthíasi" í bókinni Mælt
mál með ritgerðum og rœðum Davíðs.)
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. JANÚAR 1995 3