Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1995, Page 8

DAVÍÐ STEFÁNSSON
Til Unu
Þegar inni er eyðihljótt,
en úti svellin duna,
geta að mér svipir sótt.
Sumt er kvöl að muna.
Þá kalla ég út í kalda nótt,
kalla til þín, Una.
Svo dreymir mig og dreymir mig,
að daggir Ijómi á stráum,
heiðarsvanir heíji sig
mót himni sumarbláum,
og ég fljúgi frjáls með þig
til fjallanna, sem við þráum.
Þar sem ég návist þína finn,
þar á andinn heima.
Gegnum heiðinn huga minn
heitar bænir streyma.
Svo er hann fagur, söngur þinn,
að sorginni má gleyma.
Saman frjósa sundin blá.
í svellunum fer að duna.
Þig hef ég lengi þráð að sjá.
Þig skal ég alltaf muna.
Hörðum vetri völvur spá.
- Vertu hjá mér, Una.
Linda Vilhjálmsdóttir valdi.
DAUÐINN VEITIR SKJÓL
Þú beiðst mín hljóð
bak við hélaðar rúður.
Ég er ræningi, og þú
mín rænda brúður,
ojg nóttin er okkar. -
I nótt skal aka
áfram, áfram
og aldrei til baka.
Við sveipum okkur
í sama feldinn,
og ökum af stað
út í stjörnueldinn,
og bjöllurnar hringja,
og blakkurinn frísar,
og fram undan blika
bláir ísar.
Áfram, Blakkur.
Það brestur. Það dynur
í helbleikum ísum, -
og hertu þig, vinur.
Utan við nesið
og nyrzta klettinn
færð þú launaðan
lokasprettinn.
Við stefnum til hafs, -
og stjörnur hrapa,
og opnar vakir
við augum gapa.
í marbláum vökum
maurildi loga.
Fram hjá, fram hjá
eins og fætur toga
Það brestur. Það ólgar.
Það æðir. Það dynur.
Að heljarskörinni
skaflinn hrynur.
Framar skal enginn
þig_ frá mér taka.
- Áfram, áfram
og aldrei til baka.
í ljóðinu Á ísum eru hvorki hallir né gling-
ur og þar er ekki barátta andstæðna, held-
ur er ástin svo útlæg að það er ekki einu
sinni pláss fyrir hana í þessari veröld. Ljóð-
mælandinn er karlmaður og hann rænir
brúði sinni og flýr með hana yfir hjam og
ísa, út í dauðann. Þar er frelsið, þar er
hlýjan. Eins og í mörgum öðrum ljóðum
Davíðs veita nóttin og dauðinn skjól; skjól
fyrir gildismati samferðamannanna, skjól
fyrir dómum þeirra. Þetta kemur hvað best
fram í ljóðinu Sjódraugar þar sem „Nóttin
er dagur hins dauða,“ og sýnir svo ekki
verður um villst að Davíð hefur alltaf talið
dauðann annars konar líf, en ekki neitt
algleymi. Þeir dauðu í ljóðum hans eiga
stöðugt erindi við þá sem enn eru í heimi
lifenda og það eru átök milli þessara tveggja
heima; útburðir, afturgöngur og vampírur
em á víxl ljóðmælendur og þeir sem mælt
er til, þó er Abba-labba-lá líklega þeirra
þekktast; ljóðið um stúlkuna sem bítur
menn á háls og sýgur úr þeim blóðið. Ljóð-
mælandinn verður á vegi hennar og aftur-
genginn hrópar hann vamaðarorð til vesl-
inganna sem eiga á hættu að verða á vegi
hennar. Það er algengt minni að þeir dauðu
eigi brýnt erindi við þá Iifandi í ljóðum
Davíðs, on raddir þeirra heyrast ekki í heimi
lifenda. Þótt afturgöngumar hrópi og kalli,
er það til einskis. Þeir dauðu em þó ekki
andstæður allra lifandi manna, heldur oft
á tíðum tákn fyrir þær raddir sem ekki
geta sætt sig við gildismat samfélags síns
og reyna að benda samferðarmönnum sín-
um á að vá sé fyrir dymm, ef þeir ekki
staldri við og velti fyrir sér á hvaða leið
þeir em. í Abba-labba-Iá varar „ég-ið“ í
ljóðinu aðra menn við því að vaða beint af
augum. Afturgangan í ljóðum Davíðs hefur
í rauninni sömu stöðu og hinn friðlausi,
hinn villti; hinn útskúfaði - sá sem fer
ekki eftir reglum samfélagsins. Þetta eru
börn nautna, lasta, myrkurs og dauða. í
sumum ljóðum Davíðs er þó vonameisti í
ástinni og oft kemur fram að hún ein geti
bjargað þeim sem villst hefur í nóttinni. í
ljóðinu TröIIið er Ijóðmælandinn ennþá
mennskur, þótt hann hafi orðið að „trölli í
tröllahöndum, týndur sonur, villtur andi.“
Hann hefur ekki gleymt þvi hvemig var í
mannheimum og hefur stundum heimþrá.
Af einhverjum ástæðum hefur hann þó
ekki haft sig til byggða; helsta ástæðan
er valdið sem tröllið hefur - hinn eyðandi
máttur þess:
LIKNANDINOTT
En nóttin og dauðinn eru ekkert til að
hræðast. í ljóðum Davíðs er dauðinn einnig
tákn líknar. í Vetrarnótt biður ljóðmæland-
inn nóttina að breiða svörtu vængina sína
yfir syndugu börnin sín og segir:
Breiddu svörtu vængina þína,
vetrarnóttin mín,
yfir okkur sjúku
og syndugu börnin þín.
Undir svörtum vængjum þínum
oft ég þreyttur lá;
það sést líka á fjöðrunum
sem féllu brjóst mitt á.
Úr blóði mínu skrifaði ég
mín beztu ástarljóð
á vængina þína svörtu,
vetramóttin hljóð.
ÚR DAVÍÐSHÚSI.
Ljósm.: Lesbók/Rúnar Þór.
Nú sjást þau ekki í Ijósinu,
sárin á brjósti mér;
svona er gott að fela sig
í fjöðrunum á þér.
Skjól eiga undir vængjum þínum
skuggablómin mín,
sem brenna, ef sumarið
og sólin á þau skín.
Minjagripi fagra
og marga þar ég á,
sem aðeins þú og guð
mega alein fá að sjá.
Þar geymi eg allt, sem heilagast
hjarta mínu er.
- Svona er gott að fela
í fjöðrunum á þér.
Nóttin er orðin að fugli og fjaðrir hans
falla á syndugu bömin. Syndug böm eru
dæmd, útskúfuð og engan varðar um til-
finningar þeirra; ást og sorgir. Sárin þeirra
gróa ekki og öllum er sama; ef hinir synd-
ugu halda sér við nóttina þarf enginn að
sjá þau. Þau geta ekki gefið tilfinningum
sínum, vonum og þrá, mál í degi synd-
lausra. Orð syndarans eru skuggablóm sem
aðeins er hægt að treysta nóttinni fyrir.
Milli dags og nætur er djúp gjá og þar er
annars konar fólk, næturfólkið er allt öðru-
vísi en dagsfólkið.
En þótt næturfólkið viðurkenni að það
hafi sjálft valið nóttina, hrópar það stöðugt
utan úr myrkrinu; hrópar á skilning, hrópar
á hjálp, óttast dauðann en þráir hann um
leið. Það er eilíf togstreita. í sérhverjum
villtum fugli, friðlausum fugli, svörtum fugli
er einn neisti sem tengir hann við daginn,
við birtuna, við kærleikann; í hveiju ljóði
kemur fram þrá eftir samkennd; löngun til
að eiga samleið með þeim sem sofa um
nætur.
Mér finnst Vetrarnótt eitthvert fegursta
ljóð um sorg og sársauka sem ég hef nokkru
sinni lesið, en styrkur Davíðs sem ljóð-
skálds er fyrst og fremst fólginn í því að
tjá tilfinningar í sterkum litum og myndum.
Tjáningin er hömlulaus og bágt á sá sem
ekki tekur við henni á sama hátt, því sá
sem ekki getur fundið til niður í kviku,
þorir ekki að lifa, er eins lifandi dauður og
það samfélag sem útskúfar öllum svörtu,
friðlausu og villtu fuglunum í ljóðum Dav-
íðs.
Ég gat brotið björgin sundur
bylt þeim til og velt þeim niður.
I augum mínum eldar brunnu,
Ef ég reiddist, féllu skriður,
Ef ég hló, kom ofsaveður.
Ef ég grét, kom steypiflóð.
Þúsund sinnum, þúsund sinnum
þyrsti mig í blóð.
Það er hinn villti,
hinn stjórnlausi sem
mælir. Maður sem
hefur brennt allar
brýr að baki sér, hef-
ur sýnt af sér þannig
hegðun að allir ótt-
ast hann og forðast.
Hann langar í raun-
inni ekki til að vera
tröll meðal manna
og hugsar stundum
til baka, hvemig allt
var áður en eyðing-
armátturinn náði
tökum á honum.
Hann talar um bein-
in sem liggja í helli
hans, beinin af ung-
um daladætrum.
Hann er sér fyllilega
meðvitaður um að
hafa lagt líf ungra
kvenna í rúst og seg-
ir um tilfinningar
sínar: „Oft er hlátur
innri grátur eftir
vökunótt.“ Og sá
örmjói geisli sem
þessi villti maður
hefur af heimþrá,
verður honum til
bjargar. Hann rænir
ungri stúlku og fer
með hana í bergið
bláa, en í stað þess
að óttast hann,
treystir hún honum
og biður hann að
orna sér. Það verður
henni og honum til
bjargar; jafnvel tröll-
in eiga erfitt með að
standast það þegar
einhver þarf á þeim
að halda.
„KRUMMI er fuglinn minn. “