Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1995, Blaðsíða 7

EINBÝLISHÚS úr steini og ýmsum öðrum efnum. í samtalinu segir Bart
Prince: „Ég hef áhuga á arkitektúr sem lífrænni tjáningu, ekki lífrænu formi,
lífrænni tjáningu þar sem blandast saman í heilsteypta mynd líf viðskiptavin-
anna, landfræðilegar og veðurfarslegar staðreyndir og önnur staðtengd mál
eins og: Hvaða byggingarefni eru til hér?“
sem lífrænni tjáningu, ekki lífrænu formi,
lífrænni tjáningu, þar sem blandast saman í
heilsteypta mynd líf viðskiptavinanna, land-
fræðilegar og veðurfarslegar staðreyndir og
önnur staðtengd mál eins og: Hvaða bygging-
arefni eru til hér? Og ekki síst hve miklir
peningar eru til. Því húsin mín eru bæði fyr-
ir ofan og neðan markaðsverð. Mínar bygg-
ingar vaxa innanfrá, en ekki vegna þess að
ég pressa fyrirframgefið form utan um bygg-
ingarmálið í heild. Ég álít arkitektúr vera
lífrænan feril og því líka lífræna niðurstöðu.
Auðvitað er rétt að taka vara við orðinu líf-
rænn, því að í sambandi við arkítektúr skynja
flestir að meint sé lífrænt útlit: Eins og blóm,
fluga o.s.frv. eða þá að aðrir hugsa um Frank
Loyd Wright og stílinn hans eða þá sérstakt
verk eftir hann. Þetta er ekki það sem ég á
við: Ég er að tala um ferilinn að markmiðinu
og að niðurstaðan eða byggingin hafi mögu-
leika á frekari vexti seinna eins og lífrænir
hlutir jú hafa. Form bygginga, sem gerðar
eru á þennan máta geta verið margs konar,
allt eftir því hvernig viðskiptavinurinn og
aðstæður eru. Húsið sem ég var að koma frá
er gott dæmi um þetta. Það var í raun mjög
undarlegt að þetta ágæta fólk skyldi leita
til mín. Það er meira „meginstefnufólk" að
öllu leyti, en var greinilega að leita einhvers
utan við það. Og ég get með iífræna vinnu-
férlinu mínu eins komið til móts við það og
aðra.“
EÞÁ: Ég hef tekið eftir því að þú notar
aldrei sama form í húsunum þínum. Er það
vegna mismunandi viðskiptavina? Hafa þeir
áhrif á þig að þessu leyti?
Bart Prince: „Já og nei. Þeir stinga ekki
uppá neinu og vita í rauninni aldrei hver
útkoman verður. En áhrifin eru frá tilvistar-
umhverfi þeirra auk lóðarinnar. Sumir arki-
tektar segja: Ég vil endilega fá tækifæri til
að nota hugmynd sem ég fékk. Þeir sitja um
að smella henni utanum eitthvað hentugt til-
felli. Ef til vill er það í lagi stundum en lan-
goftast er það ekki svo. Við köllumþetta
formúlubyggingar hér: Byggingin ogútfærsl-
an er ávallt eins hvort sem um er að ræða
bílskúr eða kirkju. Og varðandi efnisval segja
menn oft: Ég ætla að nota stál næst. Alveg
sama hvort það er til á staðnum, hagkvæmt
eða skynsamlegt: Mér er alveg sama þó að
það sé ekki til! Ég vil það. Þetta er rugl í
mínum augum.
Þarna í boðinu í Aspen hjá Barbie og
George sagði fólk: Hvaðan kemur þetta hús?
Völdu þau það? Mitt svar var: Hvað mein-
arðu með kom frá? Nú, sögðu þau: Er þetta
það sem þau vildu? Nei, þau vildu eitthvað
hús en vissu ekki hvaða hús né hvers konar.
Til þess þurftu þau mína aðstoð. Ég er ekki
að hlusta á fólk og gera svo byggingu út frá
því, heldur bý ég til hús, sem ég álít að
muni auðvelda íbúunum þann lífsstíl, sem
þeir hafa kosið sér. í stað þess að kaupa til-
búið hús, sem jú flestir þurfa að gera, þá vil
ég gera byggingar, sem er ávallt að koma
íbúunum jákvætt á óvart. Auka lífsgleði
þeirra. Fá þeim eitthvað í hendurnar, sem
þeir vissu ekki einu sinni að hægt væri að
fá. Ég gef ekki mikið fyrir hús, sem þú skil-
ur á “nóinu,, og síðan ekki söguna meir,
hvað snertir upplifun hússins.
Arkitektúr, sem er einhvers virði á að
halda áfram að vekja forvitni þína er tímar
líða. Þú átt að sjá hluti, sem þú tókst ekki
eftir fyrr. Og í ljós á að koma tilfinning hjá
eigandanum að það er meira í húsinu inni-
haldslega, en þeir vissu í upphafi. Já, jafnvel
hlutir sem voru ekki einu sinni ræddir.
Viðmælandi minn í boðinu nýlega sagði:
Þetta er allt gott og blessað, en sögðu þau
þér að hafa þetta svona? Og ég svaraði:
Nei, þau vissu ekkert um það, hvað kæmi í
ljós í fullbúnu húsinu. Þó þau hefðu séð öll
hin húsin mín.
Annað sem margir spyrja mig um er skal-
inn: Geturðu byggt skýjakljúf í New York
með þinni aðferð? Er hann ekki of stór fyrir
hana? Jú, auðvitað virkar það eins. Ég hef
bara ekki enn staðið frammi fyrir slíku verk-
efni. En ef þú heldur að slíkt hús verði svip-
að hinum húsunum mínum, þá ábyrgist ég
að svo verður ekki! Þetta fólk hefur ekki
skilið enn að það er vinnuaðferðin sem gerir
húsin mín svona ekki stærð húsanna né ein-
hver fyrirframgefinn formaskali. Ég leyfi
byggingunni að verða eins og hún vill verða. “
ÉÞÁ: Skil ég þig rétt með einföldum orðum
sagt, að útlit bygginganna þinna komi bara
smám saman í ljós í vinnuferlinu, en séu
ekki aðalatriðið eins og hjá flestum arkitekt-
um?
Bart Prince: „Ég er arkitektinn, svo auðvit-
að stjórna ég því hvernig þetta þróast allt
saman. Hjá mér er burðarvirkið samofið
bæði forminu og efni hússins. Þú veist það
vel að hjá flestum arkitektum er útlitið jafn-
vel hengt utan á húsin eftir á. Er ekki sagt
að Post Modern-arkitektur sé það sem dett-
ur af byggingunni í jarðskjálfta? Það gæti
þá einhver annar arkitekt komið og hengt
sinn „arkitektúr" utan á bygginguna!
Notkun mín á orðinu lífrænn hefur með
það að gera, hvernig húsið er hannað, hvern-
ig það vex og hvernig byggingarhlutarnir
eru samofnir hver öðrum. Og burðarvirkinu
Arkitektur
á að vera
lífrænt ferli
IDAG sér maður í arkitektúr annars vegar meginstefn-
una: Eins konar Status Quo, sem byggir á hefðinni
og hins vegar lítil blóm hér og þar sem gætu orðið
að einhverju stærra. Ég álít þig eitt af þessum blóm-
um. Hvað er það, sem gefur þér kraftinn í verk
þín? Ert þú hugsjónamaður?
Bart Prince: „Það er erfitt að skýra það.
En ég reyni ávallt að gera það, þegar mér
er boðið að tala í arkitektaskólum. Og svar
mitt verður að vera að það sé auðveldara
að gera það en skýra það! Tökum arkitekta-
blöðin í dag. Þau eru full af ritmáli, listfræði-
legum vangaveltum, sem ekkert er á bak
við. Ég er mjög þreyttur á þeim. Fremur
vildi ég sjá byggingar í þeim, sem ekki þyrftu
skýringar við. Mér er sama hvort „þær tengj-
ast alheiminum" eða „hvort þú skynjar sögu
Grikkja" þegar þú nálgast þær. Þetta er
þýðingarlaust hjal í mín eyru: Arkitektúr
ætti að nægja frásögn forms og rýmis, ef
hann á annað borð er þá einhvers virði.
Við eigum ekki að byggja bara til þess
að byggja. Og það er ekki nóg að leggja þig
allan fram, ef þar er ekkert, engin þýðing á
bak við húsið. Þetta tel ég fyrst og fremst
einkenni nútímans: Post Modernismans eða
annarra tískusveiflna. Það er engu Iíkara en
húsin séu fagbrandarar: Gerð fyrir kolleg-
ana! Og viðskiptavinurinn er þá fórnarlamb-
ið. Og hver sem útkoman annars kann að
verða þá tengist hún á engan hátt lífi hans
né starfsemi."
Við sitjum á vinnustofu Barts Prince, einn
sólríkan vetrardag. Umhverfíð er ögrandi og
„lífrænt". Viðmælandi minn er í góðu skapi
og hlær oft þegar hann lýsir áliti sínu á arki-
tektaumhverfi nútímans. Göllum þess og
kostum. Hann er nýkominn frá víglsu eins
stærsta húss síns í Áspen, Colorado, þar sem
200 boðsgestir frá „Hollywood og nágrenni"
komu til að sýna sig og sjá aðra. Við gefum
Bart aftur orðið:
Bart Prince: „Ég hef áhuga á arkitektúr,
„Ég leyfi byggingunni að
verða eins og hún vill
verða,“ segir arkitektinn
Bart Prince sem býr í
Albaquerque í
Nýju-Mexíkó og er
þekktur fyrir
byltingarkenndar
hugmyndir um
byggingarlist.
Eftir EINAR ÞORSTEIN
ÁSGEIRSSON
EINAR Þorsteinn Asgeirsson - til hægri - ræðir við Bart Prince á heimili
arkitektsins í Albuequerque.
EINS og blóm sem sprettur uppúr eyðimörkinni í Nýju Mexíkó: Einbýlishús
sem Bart Prince hefur teiknað og má telja að sé dæmigert fyrir þann stíl
sem hann er orðinn frægur fyrir.
Ljósmyndir: Einar Þorsteinn Ásgeirsson.
EINBÝLISHÚS eftir Bart Prince úr efni sem fellur vel að umhverfinu í
Nýju Mexíkó. Höfundur þess segir í samtalinu: „Hús er aldrei fulgert. Aðrir
vilja meina að ekki megi hreyfa við húsum eftir fyrstu byggingu. Þeir gera
húsið að dauðum hlut en ekki lifandi eind.“
er vissulega ekki bætt við verkið_ eftir á.“
EÞÁ: Hvað um viðbyggingar? Ég tók eftir
því að þú ert að byggja við þitt eigið hús
hér. Er það skoðun þín að hús sé aldrei full-
gert?
Bart Prince: „Já, aldrei fullgert. Hvort sem
við tölum um góðan arkitektúr eða góð lista-
verk. Aðrir vilja meina að ekki megi hreyfa
við húsum eftir fyrstu byggingu. Þeir gera
húsið að dauðum hlut en ekki lifandi eind.
Hús fyrir lifandi fólk verður að vera lifandi
eind og því að geta vaxið. Mér finnst þetta
safnaviðhorf til húsa, þó svo að um svokall-
aða dauða hluti sé að ræða, ekki nauðsyn-
legt og miklu nær kerfishugsun en lífrænni,
manneskjulegri hugsun.
Auðvitað á arkitektúr ekki að líta ófull-
gerður út, en hann á einnig að geta vaxið,
þegar þörfin fyrir það kemur fram. Og þegar
viðbyggingunni er lokið á enginn að geta
ímyndað sér hvernig húsið var áður. Það er
spaugilegt, að fólkið sem rís fyrst upp á aftur-
fæturna þegar eitt af mínum húsum rís í
venjulegu hverfi, er það sama og vill ekki
láta breyta því sama húsi eftir aðeins fímm
ár.. . Fyrst segir það: Þetta er alls ekki
hægt. Síðan koma blaðamennirnir og tala
um að hverfið allt sé að falla í verði. Hvað
er eiginlega að gerast í borginni okkar?
Ættum við ekki að stöðva þennan mann?
Og eftir að það hefur svo staðið smá tíma
þá er það allt í einu eftirtektarvert augna-
konfekt og má alls ekki breytast. Nákvæm-
lega þetta gerðist hér þegar mitt hús reis
og er aftur að gerast nú. En viðbyggingin
mín er nú samþykkt af öllum og fólki finnst
hún góð viðbót!
EÞÁ: Er það hluti af þessu ferli að húsið
eigi að vaxa?
Bart Prince: „Það vex með breyttum þörf-
um þínum. Já. Eftir tíu ára dvöl mína í þessu
húsi á ég nú mörg fleiri líkön, tíu sinnum
fleiri bækur o.s.frv. Ég þurfti því að stækka.
Það er ekkert vit í að búa í of stóru húsi en
jafnmikil ástæða til að bæta við þegar þörfin
er fyrir hendi. Þetta fellur alveg við hug-
mynd mína um lífrænt hús: Aðlögunarhæf
eining."
EÞÁ: Hvað finnst þér um þá hugmynd að
hús hafi áhrif á fólk?
Bart Prince: „Jú, viðskiptavinir mínir segja
mér ýmislegt um þetta. Ég tel að bygging
geti vakið með þér blundandi tilfinningar,
hæfileika eða annað svipað. Stundum læra
þeir af öðru fólki, sem þeir kynnast t.d. í
gegnum húsin sín. Fólk spyr það út frá hús-
inu og það getur vakið til umhugsunar um
eitthvað, sem ekki hvarflaði að þeim fyrr.
Það er athyglisvert hve mikið af fólki
stoppar til að tala við fólk sem býr í „öðru-
vísi“ húsum. Þetta er hluti af áhrifunum á
fólk. Smám saman fara utanaðkomandi að
hafa sérstakt viðhorf til fólks, sem býr í
þannig húsum. Fólki finnst það vera sér-
stakt. Og fólk er sérstakt: Allt fólk. Hver
og einn út af fyrir sig.
Ég man eftir arkitekt, sem sá teikningarn-
ar af einu húsi mínu. Hann spurði mig:
Hvernig nærðu þér í svona viðskiptavini? Eg
fæ aldrei svona tækifæri. Þegar við fórum
að ræða þetta kom í ljós að hann hafði teikn-
að síðasta hús sama manns! Hann sagði við
mig: Nei, það er útilokað. Hann hefði aldrei
samþykkt þetta. Ég þekki hann. - Þetta er
ekki spurningin um að samþykkja heldur að
vinna með fólki og sýna því hvað er mögu-
legt að gera. Mér finnst arkitektar oft telja
viðskiptavininn eins konar óvin. Einhvern
sem þarf að aðlaga eigin þörfum. Að stéttin
þurfi að draga lokur fyrir augu þeirra.
Þvert á móti eru viðskiptavinirnir hluti af
lífræna dæminu. Þeir eru ekki „eitthvað" sem
þarf að flytja inn í bygginguna seinna. Sum-
EITT af mörgum einbýlishúsum sem Bart Prince hefur teiknað. „Menntun
mín í arkitektúr hefur verið leit að fegurð“, segir hann.
LÍNURNAR eru sjaldnast beinar í
húsum Bart Prince og hér er að
hluta utanhússklæðning sem líkist
láréttu bárujárni. Prince: „ Varðandi
efnisval segja menn oft: Ég ætla að
nota stál næst. Alveg sama hvort
það er til á staðnum, hagkvæmt eða
skynsamlegt. Þetta er rugl í mínum
augum. “
ir vilja reyndar alls ekki að viðskiptavinurinn
þurfi neitt að vera að flytja inn.“
EÞÁ: Þetta minnir á sögurnar um Ne-
utra...
Bart Prince: „Hann er gott dæmi. Ég
ræddi nýlega við mann sem bjó lengi í húsi
sem Neutra hannaði í Los Angeles. Hann
sagði mér frá því að Neutra kom oft og bað
hann um að loka bílskúrshurðinni. - Síðan
leið tíminn og Neutra dó en eigandinn bætti
girðingu við húsið. Þá komu ekkja Neutra
og sonur við til þess að finna að því sama.
Þeirra sjónarmið var þetta: Ef þú lokar ekki
PRINCE hefurað sjálfsögðu teiknað
eigin íbúðarhús í Albuaquerque.
Myndin sýnir hluta af stofunni.
bílskúrshurðinni, kann að fara svo að einhver
taki mynd af þessu og næsta sem gerist er
að myndin er komin í dagblað, þannig að
ímynd hússins með opna bílskúrshurð er orð-
in eilíf. - Mín skoðun á þessu er að geti
húsið ekki staðið undir opinni bílskúrshurð,
þá er eitthvað mikið að. Þetta var þá fremur
slöpp hönnun. Og allt þetta ferli er meira
en hjákátlegt."
EÞÁ: En hvar byijar þetta? Eru það arki-
tektaskólarnir? Ég velti því oft fyrir mér,
hvernig manni tókst að komast í gegnum
skólana án þess að smitast af þessum elíter-
isma? Ég sé að þú hefur sloppið í gegn ...
Bart Prince: „Áður en ég fór í skólann
hafði ég þessa tilfinningu að ég viidi gera
hús en öðruvísi hús en ég sá umhverfis mig.
Ég get ekki skýrt það frekar. Við höfðum
enga arkitekta í fjölskyldunni, né þekkti ég
neina. - Ég varð mjög var við það í skóla
að reynt væri að „koma vitinu fyrir mig“.
Verkefni mín í skóla voru talin óvenjuleg,
en ég vann tvöfalt meira en allir svo ég komst
upp með það fyrir rest. Hið sorglega er að
það var ekki vegna reynslu minnar í háskól-
anum heldur þrátt fyrir hana, að ég gat
haldið áfram að vinna á minn hátt. Háskól-
arnir hvetja þig ekki til sköpunar, þeir reyna
fremur að troða þér í sína uppskrift. Ég
þekki dæmi um fólk sem gerði góða hluti í
skóla en seinna gerði ekkert meira eftirtekt-
arvert. Bruce Guff sagði mér frá einu slíku
eftirminnilegu tilfelli. Auðvitað segja skólarn-
ir að þetta sé ekki rétt, en þú sérð það gerast.
Það eru bæði góðir og slæmir hlutir í skól-
anum. Líka annað sem ekki er fjallað um
eins og t.d. arkitektúr Austurlanda. Það er
greinilega ekki arkitektúr, þar sem arkitekt-
arnir voru ekki evrópskir! Gaudi fær stundum
að fljóta með sem undantekning frá regl-
unni. Ég man hvað mér létti þegar ég var
laus við skólann. Eins og ég væri nýkominn
af stríðssvæði og gæti nú athugað hve mikið
væri eftir af mér sjálfum. Og mér finnst enn
að hugsun mín fyrir skólaveruna hafi verið
hreinni en hún er nú hvað varðar form, rými:
Arkítektúr."
E.Þ.Á: Er hægt að breyta þessu?
Bart Prince: „Ég tel það. Þegar mér er
boðið að tala í arkitektaskólum, þá er ávallt
einn í skólaráðinu sem er uppreisnarmaður.
Hann ásamt nemendunum bauð mér auðvit-
að. Þeir kennarar sem eru búnir að vera
lengst við skólann mæta ekki til að fræðast.
Raunar telja sumir þeirra mig vera hættuleg-
an nemendunum! Aliir háskólar virðast svona
samansettir. En nemendurnir eru tilbúnir og
ákafir og til í að reyna ef þeir eru hvattir.
En til þess að breyta þessu þarf að breyta
fyrirkomuiaginu við að ráða kennara, sem
sagt nýtt fólk úr starfinu sjálfu og minnka
skriffinnskuna.
Það eru mörg önnur vandamál í arkitekta-
skólunum í dag. Ég nefni tvö: Lagalegi þátt-
urinn og kynferðisleg áreitni. Þetta eru að
verða tvö stjórntæki sem gerir skapandi
starfsemi innan skólanna ómögulega. Nú
kæra nemendur kennara sína af minnsta til-
efni til skólanefnda, t.d. ef þeim líkar ekki
einkunnin sín. Þá eru tínd til mál eins og
skoðanir um trúarbrögð eða annað sem ekki
kemur arkitektúr við. Nú og svo þessi alda
af kynferðislegri áreitni, sem unnt er að
misbeita nema menn hreinlega gangi með
segulband í gangi á sér eða hafi ávallt vitni
með sér.
Skólarnir eru að verða eins og fyrirtæki,
og nemendurnir eins og viðskiptavinir sem
ávallt hafa rétt fyrir sér! En gæðin eru líka
að hraðminnka. Til mín hafa komið full-
menntaðir aðilar, sem ekki gátu hannað neitt.
Og vissu i raun ekki um hvað arkitektúr
snerist. Ef til vill er best að læra fagið hjá
einkaaðila á stofu sem er að fást við margvís-
leg verkefni. Við þurfum að kenna stúdentun-
um að læra að treysta á sjálfa sig. Ekki álíta
nemendur einhves konar geymslur fyrir upp-
lýsingar: Þegar geymslan er full þá er nám-
inu lokið!
Við verðum að skoða nemendann í því Ijósi,
að hann sé einstaklingur með hæfileika sem
er ólíkur öllum öðrum. Það þarf að hjálpa
honum til að ná blóma, og um leið leiðbeina
til að finna upplýsingarnar af tæknihliðinni,
sem þörf er á.
Þetta er svipað og ég lýsti áðan með líf-
ræna hönnunarferlið: Við þurfum að byija
innanfrá og vinna út.
Höfundur er hönnuður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. MAÍ1995 7