Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1995, Blaðsíða 8

NÚTÍMA vegur og beitiland þar sem áður var barist: Þar sem skemst var milli skógarins til vinstri og árinnar und-
ir hlíðinni, höfðu menn Aðalsteins konungs tjaldað. Ljósm.:Greinarhöf.
Orrustan á
Vinheiði
EGILL Skallagrímsson er sá íslendingur, sem um
má segja, að hafi öðlast líf eftir dauðann, ei-
líft líf. Það mun hafa verið kona sem varð-
veitti þessa þjóðsögu, „enda var það mesta
gaman Egils að ræða við hana,“ en kona þesi
Orðin Vinheiði,
Vinskógur og Viná eru
fyrir mig vísnamál skálds
sem hafa sína séríslensku
merkingu í orði eins og
gróðurvin. Hugmynd
Egils tengist Brunanburh
þeirra ensku á
skemmtilegan hátt.
!
!
I
I
I
hét Þórdís Þórólfsdóttir. Það var faðir henn-
ar sem drepinn var á Vinheiði.
Margir fræðimenn hafa fjallað um sögu
Egils, innlendir sem erlendir, og sýnist sitt
hveijum, sumir hlæja en aðrir gráta. Sagan
hefur að mestu verið brotin til mergjar sem
lík væri. Einn þáttur hefur þó orðið útundan
sem þó var Agli hvað eftirminnilegastur,
Orrustan á Vinheiði. Það er skoðun mín að
þessi frægðarför þeirra bræðra og stórorr-
usta með Englakonungi sé kveikjan að
sjálfri sögunni um Egil og ætt hans, sem
bæði byijar og endar á silfri Egils.
Einn er þó galli á gjöf Njarðar að enginn
veit hvar Orrustustaðurinn á Vinheiði fór
fram, ekki einu sinni þeir ensku. Skoskur
fræðimaður ehfur viljað staðsetja bardagann
norðvestur af Lockerbie í suðvestur Skot-
landi, en það fínnst mér harla ólíklegt eins
og staðan var. Sigurður Nordal telur staðinn
sunnar og vestar í formála að útgáfu Egils-
sögu frá 1933.
Eg ætla nú í gamni og alvöru að fara inn
í sjálfa söguna og færa líkur fyrir því að
nú sé orrustustaðurinn líklega fundinn. Við
förum inn í söguna árið 937 þegar Aðal-
steinn konungur Engla hafði nýlega tekið
við völdum. Norðimbraland náði á þessum
tíma norður til fjarðarins „First of Forth“,
en Skotland er þar vestur og norður. Þar í
suður og vestar var Bretland á vestur-
strönd, næst írlandi, sem skiptist í Cumbria
og Wales.
Eftir GUÐBRAND
JÓNSSON
Landvarnarmenn Engla-
KONUNGS
Þeir bræður Þórölfur og Egill gerast nú
málaliðar Aðalsteins konungs Engla, „land-
vamarmenn hans“, og eru sagðir vera um
300 og þá líklega á þremur skipum, og síðan
segir sagan: „Norðimbraland er kallað fimmt-
ungur Englands, og er það norðast, næst
Skotlandi fyrir austan: það höfðu haft að
fornu Danakonungar: Jórvík er þar höfuðstað-
ur, það ríki átti Aðalsteinn og hafði sett yfir
jarla tvo: hét annar Álfgeir, en annar Goðrek-
ur: þeir sátu þar til landvarnar, bæði fyrir
ágangi Skota og Dana eða Norðmanna er
mjög heijuðu á landið,". Hér ætla ég að þeir
bræður séu strandvamarmenn á þremur skip=
um undan austurströnd Engiands. Síðan seg-
ir sagan: „Fyrir Bretlandi (Cumbria, Wales)
réðu bræður tveir, Hringur og Aðils, og voru
skattgildir undir Aðalstein konung, og fylgdi
það, þá er þeir voru í her með konungi, að
þeir og þeirra lið skyldi vera í bijósti í fylk-
ingu fyrir merkjum konungs:"
Síðan gerist það að Ólafur Skotakonungur
gerir árás á Norðimbraland og leggur það
að mestu undir sig. Goðrekur jarl er felldur
en Álfgeir jarl flýði undan með mestallt sitt
lið og þá væntanlega suður fyrir Jórvík. Þeir
bræður Egill og Þórólfur koma ekki við sögu
sem landvarnarmenn á þessu stigi sem styður
tilgátu mína um að þeir hafi verið strandvam-
armenn en það breytist um leið og Bretar
sviku Aðalstein konung og ganga í lið með
Skotakonungi. Hér er víglínan frá Wales í
vestri yfír til árinnar Humber í austri. Til að
bæta gráu ofan í svart ganga Dublinar-víking-
ar í lið með Ólafí Skotakonungi, og sam-
kvæmt enskum heimildum koma þeir til orr-
ustunnar á um 700 skipum upp írlandshaf,
það er því harla ólíklegt að þeir bræður séu
á þvælingi á þeim slóðum eins og vígstaðan
var.
Þórólfsþáttur Og Egils
Sagan segir: „Skotar eru jafnan lausir í
fylkingu, hlaupa þeir jafnan til og frá og
koma í ýmsum stöðum fram: verða þeir of
skeinusamir, ef menn varast eigi, en em laus-
ir á velli, ef við þeim er horft." Hér er sagan
að lýsa skæruhernaði, nokkuð sem Rómveijar
reyndu að forðast í baráttu sinni við ger-
manska þjóðflokka og síðar á Bretlandi. Þetta
vissi Aðalsteinn konungur og olli þetta miklu
um val og skilmála í orrustunni. Konungur
vildi draga Skota inn á fyrirfram ákveðinn
vígvöll og valdi aðstæður í samræmi við
vandamálið og hentaði þetta víkingum vel.
Sagan segir: „Ólafur Rauði hét konungur
á Skotlandi: Hann var skoskur að föðurkyni,
en danskur að móðurkyni og kominn af ætt
Ragnars loðbrókar." Olafur Skotakonungur
var því hálfur víkingur og sem slíkur hlýtur
hann að hafa borið virðingu fyrir stöðu vík-
inga í stríðsrekstri eins og hún var um þetta
Ieyti. Hann vissi að 300 þeirra voru komnir
á heiðina í liði Aðalsteins konungs ásamt
Álfgeiri Norðimbrajarli sem sagan segir allro-
skinn mann.
Þegar Ólafur Skotakonungur samþykkir
að jarlamir bresku Hringur og Aðils, fari um
nóttina yfir á Vinheiði til árása á víkingana
og lið þeirra, þá má ætla að konungur hafí
viljað gera tilraun til að ryðja þeim úr vegi
utan sammniga við Aðalstein Englakonung,
en þeir bresku ekki kunnað að hræðast styrk-
leika víkingaliðsins og þær aðstæður sem
fyrir hendi voru, enda fóru leikar þannig að
þeir víkingabræður af íslandi unnu sigur
þarna á heiðinni fyrri daginn, Jarlinn breski
Hringur var drepinn en jarlinn Aðils flýði til
skógarins að hætti skæruliða, sömuleiðis flýði
Álfgeir jarl af Norðimbralandi og eftir urðu
vikingamir frá Islandi.
Daginn eftir er Skotakonungur mættur á
heiðina fyrir norðan höslumar en Englakon-
ungur við höslurnar fyrir sunnan. Sagan seg-
ir: „Gengu menn þá í fylkingar, svá sem
konungur hafði skipað, og vom sett upp
merki: stóð konungs fylking á víðlendið til
árinnar, en Þórólfs fylking fór hið efra með
skóginum".
Egill var í bijósti fylkingar fyrir framan
Aðalstein konung upp með ánni en Þórólfur
gekk fram fyrir fylkingu gegn Ólafí Skota-
konungi upp með skóginum. Sagan segir:
„Þórólfur gekk svo fram, að fáir vom menn
hans fyrir honum, en þá er varði minnst, þá
hlaupa þar úr skóginum Aðils jarl og sveit
sú, er honum fylgdi, bmgðu þegar mörgum
kesjum senn á Þórólfi, og féll hann þar við
skóginn." og svo síðar: „Æpðu Skotar þá sig-
urróp, er þeir höfðu felldan höfðingjann. En
er Egill heyrði óp þat og sá, að merki Þór-
ólfs fór á hæl, þá þóttist hann vita, að Þórólf-
ur myndi eigi sjálfur fylgja. Síðan hleypur
hann þangað fram í milli fylkinganna."
V í G V ÖLLURINN
Staða Aðalsteins Englakonungs var hér
orðin allslæm eftir að bresku jarlarnir sviku
málstaðinn og er svo að sjá að samið sé vopna-
hlé svo menn Aðalsteins fái ráðið ráðum sín-
um. Sú staða kemur upp að Englakonungur
býður þeim bræðmm frá íslandi að taka yfír
stöðu jarlanna bresku Hrings og Aðils og það
undarlega gerist að þeir bræður fallast á að
yfirgefa skip sín með öllu sínu liði og leggja
land undir fót og er þetta lengsta för víkingal-
iðs inn í England.
Það var Aðalsteinn Englakongur sem bauð
Ólafi Skotakonungi upp á eina úrslitaormstu
og valdi staðinn á Vinheiði við Vinskógi. Ólaf-
ur Skotakonungur hefur verið í meira lagi
öruggur með sig og sitt lið er hann féllst á
eina úrslitaormstu enda átti hann von á lið-
styrk frá Írlandsvíkingum. Sagan segir: „Síð-
an gera þeir sendimann til Ólafs konungs og
fínna það til erinda, að Aðalsteinn konungur
vill hasla honum völl og bjóða ormstusað á
Vinheiði við Vinuskóg, og hann vill að þeir
heiji eigi á land hans, en sá þeirra ráði ríki
á Englandi, er sigur fær í orrustu, lagði til
viku stef um fund þeirra, ensá bíður annars
viku, er fyrr kemur.“
Ólafur Skotakonungur dregur nú her sinn
til baka og virðist fara nyrst á Norðimbra-
land, fyrst á Vinheiði og síðan til borgar er
stóð fyrir norðan heiðina. Sagan segir: „Borg
ein stóð fyrir norðan heiðina: settist Olafur
konungur þar í borgina og hafði þar mestan
hluta liðs síns, því að þar var út í frá hémð
stór,“ og svo „En hann sendi menn sína upp
á heiðina, þar sem orrustustaðurinn var
ákveðinn: skyldu þeir taka þar tjaldstaði og
búast þar um, áður herinn kæmi: en er menn
komu í þann stað, er völlur var haslaður, þá
voru þar settar upp heslistengur allt til um-
merkja, þar er sá staður var, er orrustan
skyldi vera. Þurfti þann stað að vanda, að
hann væri sléttur, er miklum her skyldi fylgja,
var þar ok svo, er orrustustaðurinn skyldi
vera, að þar var heiður slétt, en annan veg
frá fell á ein, en á annan veg frá var skógur
mikill. En þar er skemsmt var milli skógarins
og árinnar, (ok var það mjög löng leið), þar
höfðu tjaldað menn Aðalsteins konungs: stóðu
tjöld þeirra allt milli skógarins og árinnar,"
og svo „Ólafs konungs menn tjölduðu fyrir
norðan höslumar, ok var þangað allt nokkuð
afhallt".
Menn Aðalsteins Englakonungs eru síðan
með málþóf með tilboðum um, „Skilling silf-
urs af plógi hveijum", allt gert til að vinna
tíma. Sagan segir „þeir beiddu griða einn dag
til heimreiðar, en annan til umráða, en inn
þriðja til apturferðar".
Þetta endurtók sig tvisvar og við þetta
unnust í allt sex dagar til viðbótar vikustefí
og vikunni sem annar átti að bíða hins. Sag-
an segir „Ríða þá sendimenn allir saman ok
hitta Aðalstein konung í börg þeirri, er var
næst heiðinni fyrir sunnan."
Orð Og Athafnir
Sagan um Egil Skallagrímsson varðveitir
einhveija bestu heimildina um úrslitaorr-
ustuna á milli Skota og Englendinga um alls-
heijaryfírráð og var þetta svipuð barátta og
8