Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1995, Blaðsíða 9

Frakklands, College de France, en hún er
fyrst og fremst rannsóknarstofnun. Þessi
staða veitti Foucault það frelsi sem hann
hafði lengi sóst eftir enda nýtti hann það
til hins ýtrasta þau fjórtán ár sem hann
átti eftir ólifuð. | •'.'■■■ .'!-•••, 'i
Reynsla Mannsins f1'? &L.
Fyrstu árin sín í stöðu prófessors í Coll-
ége de France hélt Foucault áfram að skoða
ýmsar. hliðar á valdshugtakinu. Hann vár
nú aftur orðinn mjög virkur í stjómmálum
og einbeitti sér sérstaklega að aðstæðum
fanga í frönskum fangelsum sem hann taldi
verulega ábótavant, auk þess sem hann leit
á fangelsin sem helstu tákn um kúgunarað-
ferðir valdhafanna. Snemma á áttunda ára-
tugnum fór hugurinn hins vegar að hvarfla
meira að öðrum málum sem stóðu Foucault
e.t.v. nær en pólitíkin. Þetta voru spurningar
sem lengi höfðu legið á honum, jafnvel allt
frá námsámnum í ENS, spumingar um
reynslu mannsins, um ystu mörk hennar og
um_ möndulinn sjálfan, sjálfið.
Árið 1963 hafði Foucault birt merka grein
um svokallaða transgression eða mæra:
reynslu sem er mokkurs konar upplifun
mannsins á þeim mörkum þar sem allar
andstæður leysast upp. Hugmyndin um
mærareynsluna er einhvers konar kristin
mystík og felur í sér endumýjaða einingu
hins erótíska og hins helga. Afhjúpunin, sem
þessi huglæga (en ekki yfirskilvitlega)
reynsla leiðir af sér, felur í sér nokkurs kon-
ar afturhvarf til frumupprunalegs vitundar-
stigs mannsins þegar hugveran og hlutver-
an, hugur og líkami, vora eitt. George Bata-
ille, sem Foucault hafði mikið dálæti á, nálg-
aðist þessa einingu í transgressioninni sem
menn upplifa í gegnum það sem hann kall-
aði líkamlegar unaðssemdir, s.s. hrylling,
ofnautn og kynlíf. Foucault leit svo á að ef
við lifum í raun í guðlausum heimi þá er
transgressionin eina leiðin til að komast í
beina snertingu við hið helga og upplifa
helgibrot.
Arið 1971 fór Foucault í fyrsta skipti til
Bandaríkjanna en síðar meir átti hann oft-
sinnis eftir að leggja leið sína þangað. Kali-
fomía heillaði hann sérstaklega en þar þótti
Foucault hann njóta meira frelsis en í Frakk-
landi, bæði í starfí sínu og einkalífi. Það
voru kannski ekki síst frjálslyndisleg viðhorf
Kalifomíubúa til kynlífs og kynhneigðar sem
heilluðu Foueault. Hann kynntist leður- og
baðhúsamenningunni í hommahverfum San
Francisco og þarna hófust kynni hans af
sadó-masókismanum fyrir alvöra. Hann
kynntist einnig nautnaiyfínu LSD sem sögur
segja að hafi breytt lífi hans, eða sýn hans
á lífið og veruleikann, en slíkum sögum
þarf e.t.v. að taka með fyrirvara. Eigi að
síður hjálpaðist þetta allt saman að við að
færa Foucault nær þeirri mærareynslu sem
áður var minnst á og hann leit nú á sem
nokkurs konar markmið.
Um og eftir miðjan áttunda áratuginn
beindist áhugi Foucaults æ meir að reynslu
mannsins og áhrifum hennar á sjálfsveruna.
Síðustu tvær bækur Foucaults, annað og
þriðja bindi í sögu kynnhneigðarinnar,
L’Usage des plaisirs og Le souci de soi,
getum við raunar litið á sem beina afurð
þessara hugðarefna hans. Þar er fjallað um
það hvernig einstaklingurinn mótar sjálf sitt
í fagurfræðilegum skilningi. Markmið þesS'
ara verka var að komast fyrir um hvernig
maðurinn varð sér meðvitaður um kynhneigð
sína, eða kannski öllu heldur um það hvern
ig maðurinn fór að upplifa og líta á kynlíf
sem sértæka og sérstaka reynslu hvers ein
staklings. Þetta verkefni fól svo það í sér
Thc H íSltílx Yoj
SEXUALITY
-/Vv 1X' I 'í< i : ‘4 & VK
MtCHRL FOUCMJLT
að Foucault varð fyrst að skrifa tilurðarsögu
girndarinnar en hana má rekja allt aftur til
Forn-Grikkja.
Að Deyja fyrir ástina á
Ungum Drengjum
Það var líkast til í einni af heimsóknum
sínum í baðhús San Francisco-borgar sem
Foucault smitaðist af sjúkdómi sem menn
kölluðu fyrst í stað hommakrabbameinið en
varð þekktur undir nafninu AIDS árið 1982.
Ekki er vitað hvenær Foucault fékk að vita
að hann væri kominn með AIDS, eða hvort
hann vissi yfir höfuð hvað það var sem hrjáði
hann, því hann minntist aldrei á sjúkdóminn
í því samhengi, ekki einu sinni við sambýlis-
mann sinn til fjölda ára, Daniel Defert. Fouc-
ault virðist raunar hafa horfst æðralaus í
augu við dauðann enda kannski engin furða
þar sem hann hafði margoft lýst dauðanum
sem einni af unaðssemdum lífsins og jafnvel
sem mikilvægustu stund þess. Auk þess var
að hans mati ekki hægt að hugsa sér fal-
legri dauðdaga en að deyja fyrir ástina á
ungum drengjum, eins og hann sagði eitt
sinn í viðtali við bandarískan starfsbróður
sinn.
í bók sinni um franska rithöfundinn Ra-
ymond Roussel (1963), endurgerir Foucault
grísku goðsöguna um völundarhús Mínosar
á Krít; í stað þess að hin hugrakka hetja
Aþenuborgar, Þeseifur, tortími Mínótárosi,
óvættinni sem var að hálfu maður og að
hálfu naut og var geymd innst í hinni miklu
höll, lendir hún í kjafti ófreskjunnar og læt-
ur lífið. Það er kaldhæðni örlaganna að þetta
skyldi einmitt verða saga Foucaults sjálfs,
að láta lífið í gini ófreskjunnar. Þeim lesend-
um, sem hættu á að fylgja mér inn í völund-
arhús Michels Foucaults, vona ég að gangi
hins vegar betur að rekja sig eftir þræðinum
út aftur.
Við ritun þessarar greinar var einkum stuðst
við tvö rit: The Lives of Michel Foucaulteftir
David Macey og The Passion of Michel Fouc-
aulteftir James Miller.
Höfundur er MA í íslenskum bókmenntum og
blaðamaður.
MEGAS
Sakleysi mitt
seinheppið
sakleysi mitt var seinheppið
er sauðargæru hugði ráð að klæðast
en úlfsfeldur var það illskugrár sem fíflaði
ólukkusauðinn og því er að nú hæðast
allir án forfalla að einfeldni minni stakri
að ætla sér að þarflausu svo klaufalega að blekkja
eitt er að vera ænstæn bakvið skrifborð
annað lýðinn með lengst eyrun að þekkja
úlfs vafinn feldi flæmdur grjóti á brott
fór ég sauður þrár
frá einum heimi til annars
uns aumur gerðist stirður sár
en enginn greindi mig griða
eða greiða verðan - einmitt fyrir það
að sakleysi mitt þetta sauðslegt
það særði menn í hjartastað
og úlfsfeldur glópslegt yfirvarpið ónei
ekki bætti úr skák
þau vildu ekki flekka svo fagra hjörð
á að farga þeim ólukkulák
því gat ég í griðleysi mínu
gengið þeim á hönd - eða klauf
iðkað hugsun sem varðaði villigötur
í vandfundin banvæn lönd - bragðað óþekkt lauf
en sakleysi mitt var samt og fyrr
er undi sæll í móðurkvið
það sýndi engin merki bálkaldra bylja
eða brennheitrar sólar aðeins nýgetinn frið
ég geng við stafnefnu staurblindur
einatt steinum grýttur í byggð
aldrei fyrirgefst sakleysi seinheppið
er sigurorð þó bar af brigð og lygð
veröldin skiptir hvorki um ham - né heldur hjörtu
og hjörðin mín hún - hún hefur tamið sér tryggð
og eltir í blindni ósvífnustu blekkinguna
ófyrirleitnina svörtu í björtu laus við minnstu styggð
Assassination /
Samsæri
gættu þín vel þeir gera ekki nokkuð annað
en að glíma við að hanna hið fullkomna plott
til að ryðja þér úr vegi þó víst sé slíkt með öllu bannað
en veiðihundar - sjaldnast þola þeir skoðun í smásjá - eða þvott
þú mátt vita heillin að þeir eru á hverju strái
með þumalinn búinn til að spenna hanann
furðaðu þig á engu bara flýðu sýnist þér gljái
það er fjaðurhnífur rakblað - tími og athöfn skapa vanann
epli rautt og saklaust sem að veltur eftir vegi
virðist þér svo hungraðri kjörið æti
en hverjir ætli að séu að krásum slíkum fleygi
utan kumpánarnir þeir sem halda að heiminn bæti
með gereyðingu alls þess sem þú ert litla dama
og eru ekki í neinum vafa um að niðjarnir fagni
sýn laust frammí tímann ýmsa trúi ég kynni að lama
ef til væri sá hugur sem hreinn væri að gagni ^
þeir telja sig í kafsundi þig króað af hæglega geta
og komið þar svo fram ætlunar sinnar vondum verkum
þeir kætast mikið lengi fullir fíflsku sem hér éta
það finnur enginn þrengsl sem fara vaxandi að kverkum
og svo ertu dauð - í sorptunnu sefurðu rótt mín vina
svívirt stungin rýtingum alblóðugt afskræmt hræ
rest samsærismannanna sig meldaði við hina
sem meikuðu árla hljóðlátt sitt brotthvarf úr þessum bæ
Höfundur er dægurlagasöngvari.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. JÚNÍ1995 9