Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1996, Blaðsíða 2

MILLJON SEÐLAR
Eftir þrjátíu ár er áætlað að fornmálsorðabókin Ordbog over det norrone
prosasprog verói lokió. Fyrsta bindió er nú komió út á vegum Arnanefndar
í Kaupmannhöfn og eru ritstjórar fimm. ÖRLYGUR SIGURJONSSON ræddi vió
tvo þeirra, þau Helle Degnbol og Christopher Sanders, á Arnastofnun og
greindu þau frá eðli og umfangi vinnu sinnar.
Morgunblaðið/Golli
CHRISTOPHER Sanders og Helle Degnbol, tveir ritstjórar nýju fornmálsorðabókarinnar.
FORNMÁLSORÐABÓKIN nýja er
söguleg merkingarorðabók, sem
merkir m.a. að lögð er áhersla á
að tímasetja þau handrit sem
hafa textann að innihaldi. Þessu
er gerð mjög nákvæm skil í fylgi-
riti fommálsorðabókarinnar, en
það kom út árið 1989. Það inni-
heldur skrár yfir útgáfur og handrit textanna
sem orðabókin nær yfir. Þó að skrámar séu
skilgreindar sem fylgirit hafa þær jafnframt
sjálfstætt gildi sem yfírlit yfír varðveislu og
útgáfur íslenskra og norskra miðaldate'xta í
lausu máli. Sem dæmi má nefna að ekki létu
orðabókarmenn sér nægja að fara yfír t.a.m.
Egils sögu í ákveðinni útgáfu heldur vom öll
handrit sögunnar yfírfarin og orðin borin sam-
an milli handrita.
Áratuga vinna
Fommálsorðabókin er afrakstur áratuga
vinnu fræðimanna og má rekja upphafíð til
ársins 1939 þegar Stefán Einarsson prófessor
í Bandaríkjunum hóf að skrá upplýsingar og
safna orðaseðlum, sem nú eru orðnir um ein
milljón talsins. „Seðlasafnið varð þannig tii
að menn lásu bókmenntatexta og strikuðu
undir orðin sem áttu að fara í orðabókina.
Síðan var orðið skrifað á seðil ásamt lesbrigð-
um og stundum samsvarandi orðum úr hlið-
stæðum erlendum textum,“ segir Christopher.
Dr. Jakob Benediktsson og Dr. Ole Widding
urðu aðstoðarritstjórar Stefáns í Danmörku
við gerð bókarinnar og þegar Stefán hætti
formlega árið 1942 tóku þeir Jakob og Widd-
ing við. Jakob kom síðan til íslands fjórum
ámm seinna til að taka við forstöðu Orðabók-
ar Háskólans, en fleiri starfsmenn hafa bæst
við með ámnum. „Vinnan gekk fremur hægt
fyrir sig framan af vegna mannfæðar en nú
em ritstjórar orðnir fímm og aðrir starfsmenn
sex fyrir utan ritara," segir Christopher.
Fjölþjódlegur hópur
Hópurinn af aðstoðarmönnum er fjölþjóð-
legur, þar sem í honum em tveir Danir og
tvær ítalskar konur sem em í doktorsnámi
auk tveggja íslendinga. Ritstjórar era, fyrir
utan Helle og Christopher, tveir Danir, Bent
Christian Jakobsen og Eva Rode og einn ís-
lendingur, Þorbjörg Helgadóttir.
„Það er ekki laust við að það sé nokkuð
viðkvæmt mál að útlendingar séu að vasast
í útgáfu á íslenskum bókmenntaverkum, en
ég held að það sé kostur að hafa blandaðan
hóp fræðimanna og starfsmanna af mismun-
andi þjóðemi þvi það fjölgar sjónarhomum á
verkefnið sem unnið er að,“ segir Christopher.
Réttlæting verksins
Að taka saman fornmálsorðabók í ellefu
bindum er tröllaukið verkefni og víst er að
fjárhagslegur ávinningur er lítill með svona
útgáfu. Menningarleg réttlæting hlýtur því
að vera nærtæk og Helle segir frá því þegar
verkefnið var samþykkt í Danmörku fyrir fjór-
um ámm. „Þar sem danska ríkið átti að standa
SAFNIÐ
Á HÆÐINNI
Á HÆÐ einni í Los Angeies rís nú ein dýr-
asta safnabygging heims en það er Paul
Getty-sjóðurinn sem að henni stendur. Safnið
verður opnað haustið 1997 og verður alls um
18.000 fermetrar að stærð, þar af fara 5.100
fm undir sýningarsali. Kostnaðurinn er áætl-
aður rúmir 60 milljarðar ísl. kr. en bygging-
una teiknar arkitektinn Richard Meier. Sex
byggingar mynda safnið og auk sýningarsala
verður leiksvið, tónleikasalur og tvð kaffi-
hús, svo fátt eitt sé talið. Stórt bókasafn
verður í húsinu og um 750.000 bækur, auk
straum af kostnaði þurfti að skoða og meta
okkur. Spurningin snerist um það hvort rétt
væri að þessu farið og hvort yfírhöfuð væri
þörf á þessu verki. Það var skipuð nefnd fímm
sérfræðinga í orðabókagerð og á norrænum
sviðum og þeir skrifuðu langa skýrslu um
okkur. Niðurstaða þeirra var að þeir hrósuðu
bókaskránum frá 1989 í hástert." Christopher
bætir við að árið áður höfðu ritstjórar verið
beðnir um að útbúa nýja skýrslu um tímaáætl-
un fyrir vinnslutíma allra bindanna ellefu.
„Þetta var erfítt og við reiknuðum heil ósköp,
en við komumst að þeirri niðurstöðu að hægt
yrði að ljúka verkinu árið 2024. Okkur var
því gleðiefni,“ segir Christopher brosandi, „að
nefndin hafði komist að því að okkur hafði
aðeins skeikað um eitt ár. Hún gerði þá ráð
fyrir að verkinu yrði lokið árið 2025!“
Það sem sérstakt þykir við vinnsluna á
bókaskránni og fommálsorðabókinni er að
allur texti kemur beint af gagnagmnni. „Þetta
er eina orðabókin sem við vitum um að sé
unnin eingöngu úr gagnagmnni í kerfí sem
ritstjórar hafa byggt upp sjálfír, en það er
kannski ástæðan fyrir því hversu langan tíma
þetta fyrsta bindi var í vinnslu," segir Helle.
Strangar timaáeetlanir
Að jafnaði er gert ráð fyrir að hvert bindi
taki tæplega þrjú ár í vinnslu. Þá er reiknað
með að unnið sé nánast sleitulaust, en að
sögn þeirra Christophers og Helle hefur slík
lotuvinna sína galla. „í raun hefur maður
ekki tíma til að halda uppi sambandi við aðra
fræðimenn eða til að sinna heimsóknum gesta
sem koma fullir áhuga á orðabókarvinnunni.
Oft era þetta fræðimenn sem vilja skiptast á
upplýsingum og óskandi væri að geta fengið
sér kaffi með þeim og rætt málin, en við emm
bundin af ákveðnum timamörkum,11 segir
Helle. Unnið er úr 2.400 seðlum á mánuði
um tveggja milljóna ljósmynda af listaverk-
um. Getty-sjóðurinn á um 350.000 listaverk
og fornmuni og verður brot af þeim sýnt í
safninu nýja. Safnstjórnin vonastþó til þess
að geta keypt verk á næstu mánuðum sem
geti orðið skrautfjaðrir í hatt safnsins en
og þar af er prentaður þriðjungur, sem gera
20 síður í bindi. Til að forðast of mikinn próf-
arkalestur er lagt upp með hundrað síður í
senn og segir Helle að afgreiðsla hvers seðils
eigi að taka nokkrar mínútur, en þegar tiltek-
ið orð krefst frekari rannsóknar og uppflett-
ingar getur vinnslutími eins seðils farið upp
í hálfan dag og til að halda áætlun verður í
staðinn að vinna- um kvöld og um helgar.
Lærdómsrík vinna
Eins og heitið ber með sér; l:a-bam nær
umfang þessa fyrsta bindis yfir öll a-orðin og
byijunina á b-orðunum. Þau Christopher og
Helle segja að a-in séu frekar óaðgengileg
vegna þess að mikið er af forsetningum sem
byija á a.
„Það er heljarverk að skilgreina forsetning-
ar,“ segir Christopher, „og það er erfítt að
ákveða hvaða orðmynd á að setja upp sem
flettiorð. Sá sem skrifar fyrstu drög verður
að ákveða hvort tiltekinn orðliður sé innan
tímabilsins sem er viðfangs og einnig að kanna
hvort um sé að ræða misskilning í eldri heim-
ildum eða villu,“ segir Christopher. „Við höfum
vissulega komið með eigin tilgátur um orð
og oft verðum við að hafna eigin uppástung-
um, en af þessu lærir maður og það er hreint
stórkostlegt að nýta sér þekkingu gærdagsins
til að ráða fram úr vandamálum morgundags-
ins.“ Hveijir eiga svo að nota fornmálsorða-
bók? Christopher segir það ekki óvarlegt að
allir sem einhvem áhuga hafí á fornsögum
og miðaldamenningu yfírhöfuð geti nýtt sér
bókina. „Við höfum ekki hugsað bókina fyrir
þröngan hóp fræðimanna heldur miðum við
að breiðari hópi. Þar em meðtaldir þeir sem
fást við mannfræði, sögu, fornleifafræði, þjóð-
háttafræði og málvísindi almennt, hvort sem
um ræðir nemendur eða fullnuma fræði-
menn,“ segir Christopher að lokum.
meðal verka, sem nú þegar eru í eigu þess,
eru mynd Van Goghs, „Sverðliljur". Safn-
stjórinn, John Walsh, játar fúslega að safnið
sé eitt hið auðugasta í heimi en að menn
ímyndi sér ekki að þeim takist að endur-
skapa söfn á borð við Louvre í París og
MENNING/
LISTIR
í NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Ásmundarsafn
Mótunarárin ! list Ásmundar Sveinssonar.
Kjarvalsstaðir
Náttúrusýn í ísl. myndlist til 31. ágúst.
Listasafn Islands
Sýning á verkum Egon Schiele og Arnulf
Rainer til 14. júlí.
Þjóðminjasafnið
Sýning á silfri til sept.loka.
Safn Ásgríms Jónssonar
Sumarsýn. á úrvali verka Ásgríms til 31.
ágúst.
Gallerí Sævars Karls
íris Elfa Friðriksdóttir sýnir.
Gallerí Greip
Veronique Legros sýnir ljósmyndaverk til
28. júlí.
Nýlistasafnið
Hrafnkell Sigurðsson, Daníel Magnússon
og Þóroddur Bjarnason sýna til 28. júlí.
Gallerí Úmbra
Karen Kunc sýnir til 17. júlí.
Sólon íslandus
Sigurlaug Jóhannesdóttir sýnir til 28. júlí.
Sjónarhóll
Anna Líndal sýnir til 21. júlí.
Mokka
Gunilla Möller sýnir til 10. ágúst.
Norræna húsið
Sýning á verkum eftir Nínu Tryggvadóttur
í anddyrinu til 14. júlí.
Listhús Ófeigs
Margret Sehopka sýnir til 13. júlí.
Listhús 39
Maðurinn í svörtu og Páll Heimir sýna til
22. júlí.
Snegla
Ingíríður Óðinsdóttir sýnir verk sín í glugg-
um listhússins til 28. júlí.
Gallerí Hornið
Árni Rúnar Sverrisson sýnir til 17. júlí.
Smíðar & Skart
Elísabet Magnúsdóttir er með kynningu á
verkum sínum til mánaðamóta.
Hafnarborg
Sýning á verkum Arthur A. Avramenko,
listmálara, til 29. júlí.
Ingólfstræti 8
Sýning á málverkum Kees Visser til 2.
ágúst.
Listasafn Siguijón Ólafssonar
Höggmyndasýningin Vættatal með verkum
eftir Siguijón Ólafsson og Pál Guðmunds-
son frá Húsafelli.
Við Hamarinn - Hafnarfirði
Berglind Svavarsdóttir og Ólöf Kjaran með
málverk og teikningar til 27. júlí.
Galleri Laugavegur 20b
Björn Birnir sýnir málverk fram eftir sumri.
Slunkariki - ísafirði
Frédéric Grandpré sýnir til 21. júlí.
Deiglan - Akureyri
Claudia Heinermann og Rob Von Piekartz
sýna til 16 júlí.
Ketilhús - Akureyri
Pálína Guðmundsdóttir sýnir til 16. júlí.
Listasafnið á Akureyri
Karola Schlegelmilch sýnir.
Kaffi Hótel - Hjalteyri
Kristinn G. Jóhannsson sýnir til 20. júlí.
Listasetrið Kirkjuhvoll - Akranesi
Sýningin „Á heimaslóð" til 4. ágúst.
Á Seyði - Seyðisfirði
Samsýning til 25. ágúst.
Laugardagur 13. júlí
Hádegistónleikar í Hallgrímskirkju í júlí og
ágúst kl. 12-12.30. Sumartónleikar í Skál-
holtskirkju hefjast kl. 14. Sumartónleikar
á Norðurlandi í Reykjahlíðarkirkju v/Mý-
vatn kl. 21.
Sunnudagur 14. júlí
Orgeltónleikar ! Hallgrímskirkju kl. 20.30.
Sumartónleikar í Skálholtskirkju heljast
kl. 15. Sumartónieikar á Norðurlandi í
Akureyrarkirkju kl. 17.
Miðvikudagur 17. júlí
Einleikstónleikar í Dómkirkjunni alla mið-
vikudaga í sumar kl. 11.30.
Stefán Örn Arnarsson, sellóleikari, verður
með tónleika í Listasafni Siguijón kl. 20.30.
Fimmtudagur 18. júlí
Iládegistónleikar ! Hallgrímskirkju í júlí og
ágúst kl. 12-12.30.
Laugardagur 20. júlí
Orgeltónleikar ! Hallgrímskirkju k\. 12,-
12.30.
LEIKLIST
Loftkastalinn
Á sama tíma að ári laug. 20. júlí.
Borgarleikhúsið
Stone Free 2. sýn. laug. 14. júlí, 3. sýn.
fim. 18. júlí, 4. sýn. fös. 19. júl. 5. sýn.
laug. 20. júlí.
Liglit Nights - Tjarnarbíó
Öll kvöld nema sunnudagskvöld kl. 21;
Leikþættir úr íslendingasögum og þjóðsög-
um. Fiutt á ensku.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13.JÚLÍ 1996