Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1996, Blaðsíða 10

ÚR sýningunni Iphiginie auf Tauris. Óperan er byggð á forngrískum goðsögum og sungu söngvararnir í stúkunum en dansarar túlkuðu hlutverkin á sviðinu.
„MENNINGARMARAÞON"
í EDINBORG
r
A hverju ári í ágústmánuói er haídin aíþjóóleg
menningar- og listahátíó í Edinborg. Þessi hátíó
er stærsta lista- og menningarhátíó í heimi og í
ár var hún haldin í fimmtugasta sinn. BERGLJOT
ARNALDS sótti Edinborgarhátíóina í ágúst.
ÞAÐ snjóaði heilmikið i sýningunni og í lokin skall á stormur. Fjúkið var svo mikið að
snjókornin þyrluðust yfir áhorfendur allt á aftasta bekk.
Edinborgarhátíðin er svo umfangs-
mikil, að hún er löngu búin að
sprengja allt utan af sér. Þar
er hægt að finna allt frá óperu
til kabaretts, frá 100 manna
sýningu til smæsta leikhúss í
heimi. í borginni er troðið upp
alls staðar, þar sem hægt er,
og eru fleiri en fimm hundruð menningarvið-
burðir auglýstir á degi hverjum. Það er því
vandi að velja og auðvitað fara magn og gæði
ekki alltaf saman.
Edinborgarhátíðin skiptist að mestu í tvær
hátíðir, annars vegar aðalhátíðina (The Edin-
burgh International Festival) og hins vegar
óháðu hátíðina (Edinburgh Festival Fringe). Á
aðalhátíðinni koma aðeins fram þekktir lista-
menn. Þar er lögð mikil áhersla á klassíska
tónlist en einnig er boðið upp á margar dans-
og leiksýningar.
Á óháðu hátíðinni koma fram bæði þekktir
og óþekktir listamenn og eru auglýstar yfír
ijögur hundruð uppákomur á degi hveijum.
Þar má fínna dragsýningar, dramatiskar leik-
sýningar, grínista, tónleika, óperur og svo
mætti lengi telja.
Eins og gefur að skilja er barist um áhorf-
andann og bæklingar og blöð flæða yfir sak-
lausan vegfarandann. Sumar sýningar ganga
vel og þá er uppselt langt fram í tímann en á
aðrar selst ekki neitt.
Sjálfspilandi pianó í aðalhlutverki
Það er náttúrulega ekki á færi einnar mann-
eskju að sjá nema brot af öllu því, sem í boði
er, hvað þá að flalla um allt. En mig langar
að nefna hér nokkrar sýningar, sem ég hafði
gaman af.
Á aðalhátíðinni bar nokkuð á sýningum sem
voru sambland af óperu og kóreografíu. Þar
ber fyrst að nefna sýningu Pinu Bausch;:Ifige-
neia á Taurus (Iphigenie auf Tauris). Operan
er byggð á fomgrískum goðsögum og var hún
flutt á þýsku. Söngvaramir sungu í stúkunum
en dansarar túlkuðu hlutverkin á sviðinu.
Umgjörð sýningarinnar var ákaflega stílhrein
og falleg og allar hugmyndir vandlega unnar.
Persónumar voru skýrt dregnar og ég verð
að viðurkenna að ég hef sjaldan séð túlkun
dansara jafntilfínningaþrungna. Búningar voru
fallega hannaðir og margir hverjir mjög
skemmtilegir. Til að mynda var þama risastór
leðurfrakki sem var svo stífur að hann gat
staðið sjálfur einn og óstuddur á sviðinu.
Frumlegasta og villtasta óperusýningin var
líklega sýning Carles Santos frá Katalóníu á
Spáni. Sýningin nefnist L’esplendida vergonya
del fet mal fet, sem útleggst eitthvað á þá
leið að vera hin stórfenglega skömm þess sem
illa er gert. Þessi sýning er mjög súrrealísk.
Santos er tónskáld og segist hann vera að
sviðsetja tónverk svo fólk geti bæði heyrt það
og séð. Þar sem tónverk þarf ekki endilega
að hafa söguþráð eða merkingu þarf sviðsverk-
ið það ekki heldur. í sýningunni lék sjálfspi-
landi píanó aðalhlutverkið. Tónlistin og uppá-
komur á sviðinu fléttuðust skemmtiiega saman
og var leikmyndin iðulega barin til að gefa
villtan trommutakt. í einni senunni var risavax-
inn ísskápur ýmist opnaður eða honum lokað
aftur með tilheyrandi skellum og öðru hveiju
sást í nakta karlmenn sem skræktu þar inni.
Ein skemmtilegasta senan var svo þegar fljúg-
andi fiðluleikari og sjálfspilandi píanóið döns-
uðu saman svo fiðluleikarinn endaði með því
að spila á hvolfí, þar sem hann hékk í reipinu.
Robert Wilson var með tvær sýningar á
hátíðinni. Wilson hefur mjög sterkan stíl þar
sem mikil áhersla er lögð á hið sjónræna.
Hann birtir okkur frumlegar og flottar myndir
sem að mörgu leyti eru kaldar. Fyrri sýningin
sem hann var með, er unnin upp úr sögunni
Orlando eftir Virginíu Woolf. Sagan fjallar um
dreng frá Elísarbetartímanum sem ferðast um
aldirnar og endar sem kona á tuttugustu öld.
Seinni sýningin var aftur á móti ópera eftir
Virgil Thomson („Four Saints in Three Acts“)
við texta Gertrude Stein. Óperan var samin á
fyrri hluta þessarar aldar og olli hún miklu
fjaðrafoki á sínum tíma enda er tónlistin og
orðfærið mjög afstrakt. Það sem lagt er til
grundvallar óperunni er daglegt líf heilagra
manna á Spáni á 16. öld en Wilson segir að
óperan sé fyrst og fremst óður til lífsins.
Leiksýningin Tíminn og rúmið (Time and
the Room) eftir samtímahöfundinn Butho
Strauss var yndislega absúrd. Textinn var
nákvæmur og skemmtilegur og persónumar
mjög skýrt dregnar. Eins og titillinn gefur til
kynna þá fjallaði sýningin um tímann og rúm-
ið þar sem velt var upp spumingum um tilvist
okkar. Af hveiju erum við nákvæmlega hér?
Til hvers? Geta fimm mínútur til eða frá breytt
öllu lífí okkar? Er ekki absúrd að við munum
aldrei fá svar við öllum þessum spurningum?
Sýningin birtir þjóðfélag okkar í tiltölulega
köldu og fjarlægu ljósi, en hefur um leið fal-
lega einlægni og trúin á ást við fyrstu sýn
skýtur upp kollinum.
Margt annað áhugavert var á aðalhátíðinni.
Ég nefni hollenska dansflokkinn Nederlands
dans Theater, hljómsveitirnar The Russian
National Orchestra og The Clevelands Orc-
hestra og úr hópi tónlistarmanna þá András
Schiff, Kurt Sanderling og Evgeny Kissin.
Dauóinn á stultum og dópistar
i kirkjum
Á óháðu hátíðinni vom einnig margar alþjóð-
legar sýningar. Þar á meðal var pólskur götu-
leikhúshópur Teatr Biuro Podrozy sem sýndi
verk um stríðið í Bosníu. Þar var dauðinn per-
sónugerður og eldur notaður óspart. Það var
margt flott í þessari sýningu en ég verð að
viðurkenna að hún hafði ekki mikil áhrif á
mig. Kannski var það vegna þess að maður
fékk ekki að kynnast persónum heldur fjallaði
verkið meira um stríð almennt.
Slava Polunin frá Rússlandi hefur verið að
þróa trúðslist sína síðustu 15 árin. Á hátíðinni
var hann með snjósýningu sína (The Snow-
show), sem var ekki síður ætluð fullorðnum
en börnum. Ég verð að viðurkenna að þrátt
fyrir að sýningin í heild sinni hafí ekki heillað
mig þá upplifði ég þama flottasta tækniatriði
sem ég hef séð í leikhúsi. Það snjóaði heilmikið
í sýningunni og í lokin gerði slíkan byl, að
snjókomin þyrluðust yfír áhorfendur allt á
aftasta bekk. Ég sat örlítið til hliðar þannig
að það blés ekki á mig en ég sá hvemig hárin
stóðu beint aftur á fólkinu sem sat fyrir miðju.
Senan átti sér stað við undirspil óperunnar
Carmina Burana og í lok sýningarinnar var
allur áhorfendasalurinn þakinn hvítu. Það var
ekki aðeins stormurinn og tónlistin sem hafði
áhrif heldur líka hversu óvænt þetta allt gerð-
ist.
Þrátt fyrir að hátíðin væri mjög alþjóðleg
mátti finna þarna þó nokkrar skoskar sýning-
ar. Ein sú óvenjulegasta („Headstate") var
sett upp í meira en tvö hundruð ára gamalli
kirkju en fjallaði aftur á móti um forfallna
dópista. Þegar áhorfendur komu inn í kirkjuna
var eins og þeir væru komnir inn á diskótek.
Reykur, danstónlist og blikkljós umluktu þá.
Bekkirnir höfðu verið ijarlægðir og var leikið
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 1996