Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Qupperneq 3

LESBÖK MORGIINBIADSINS ~ MENNING USHIi
8. TÖLUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR
EFNI
Leitin
að fegurstu húsum landsins hefur staðið
yfir á vegum Lesbókar að undanförnu og
15 áhugamenn um byggingarlist, 7 þeirra
arkitektar, hafa velt málinu fyrir sér og
hver og einn hefur komizt að niðurstöðu
fyrir sig. Á þetta er síðan litið í einu lagi
og þar kemur í ljós að skoðanir manna á
fegurstu húsum landsins eru ótrúlega
skiptar.
Islandsmyndir
og ráðgátur eru á tveimur málverkasýn-
ingum, sem verða opnaðar á Kjarvalsstöð-
um í dag. Ráðgáturnar eru verk franska
málarans Jaques Monory, sem er einn af
frumkvöðlunum í evrópskri popplist, en
Islandsmyndirnar málaði bandarisk lista-
kona, Barbara Westman, sem kom hingað
til lands síðasta haust og hreifst af þessum
stóra himni og víða sjóndeildarhring.
Gunnar
Gunnarsson listmálari var sonur Gunnars
skálds og lézt fyrir aldur fram. Hann
menntaðist í Danmörku og var búinn að
vera starfandi listamaður þar þegar fjöl-
skyldan fluttist til íslands. Hér varð hann
afar lítið áberandi listamaður og hefur
legið óbættur hjá garði, segir greinarhöf-
undurinn, Ragnar Lár.
Ljómi
heitir nýjasta skáldsaga sænska rithöf-
undarins, Görans Tunströms, sem kemur
í dag út í íslenskri þýðingu Þórarins Eld-
járns. Sagan fjallar um íslenska feðga og
gerist að stærstum hluta hér á landi. I
samtali við Þröst Helgason segir
Tunström _m.a. „Ástæðan fyrir því að ég
skrifa um íslendinga - ja, það er auðvitað
stórfurðulegt að þið skuluð búa hér úti á
hjara veraldar. Islendingar eru líka
skemmtilega skrýtnir. Og svo segið þið
sögur.“
Leiðir
þeirra Brynju Benediktsdóttur leikstjóra
og Siguijóns Jóhannssonar leikmynda-
hönnuðar hafa sextán sinnum legið saman
á þi’játíu árum við uppsetningu leikrita.
Þau fögnuðu farsælu samstarfi með sýn-
ingu Borgarleikhússins á Fögru veröld
eftir Karl Ágúst Úlfsson. í samtali við
Jóhannes Tómasson segja þau gaman að
hafa átt þátt í að íslensk verk eru nú
meira metin en áður og lýsa áhuga á að
fá tækifæri til að takast aftur á við eitt-
hvert af klassísku verkunum.
Forsíðan er unnin i tengslum við leitina að fegurstu húsum ó íslandi
SYLVIA PLATH
KEPPINAUTURINN
Hallberg Hallmundsson þýddi
Ef tunglið glotti, mundi það líkjast þér.
Þið valdið sömu hughrifum
fegurðar en auðnar.
Bæði eruð þið miklir Ijósþiggjendur.
Hringlaga munnur þess harmar yfir veröldinni,
þinn er ósnortinn.
Og sú er helst gáfa þín að gera allt að steini.
Ég vakna í grafhýsi; þú ert þar,
drepur fingrum á marmaraborðið, leitar að vindlingum,
meinfýsin eins og kona en ekki eins veik á taugum
og hreint óðfús að segja eitthvað sem ekki verður svarað.
Tunglið auðmýkir líka undirsáta sína,
en á daginn er það fáránlegt.
Angursemdir þínar koma á hinn bóginn
gegnum bréfalúguna á elskulega háttbundnum fresti,
hvítar og auðar og breiða úr sér eins og kolsýringur.
Enginn dagur er ónæmur fyrir fregnum af þér,
kannski á flakki um Afiiku en hugsandi samt um mig.
Sylvia Plath var bandarísltt skóld og dó 1963, aðeins 31 órs. Ljóðið er úr
Ijóðabók hennar, Ariel og önnur Ijóð, sem nýkomin er út ó íslensku. Þýðand-
inn býr í New York.
SKIPTAR
SKOÐANIR UM
FEGURSTU HÚSIN
RABB
BÆRINN er skrýtinn, hann
er fullur af húsum, segir
Tómas Guðmundsson í
einu ljóða sinna. Flestir
búa við að hafa hús í kring-
um sig alla daga; þau eru
sjálfsagður hlutur og við
hættum jafnvel að taka
eftir þeim. Hættum að gaumgæfa hvort
þau séu fögur eða ljót og hvernig þau fari
í umhverfi sínu. Það er einna helzt þegar
nýtt hús er byggt, og þá einkum í eða við
hinn gamla miðbæ Reykjavíkur, að friðun-
arsinnar og einhveijir aðrir, sem telja sig
framfarasinnaða, rífast dálítið og síðan
dettur allt í dúnalogn.
Fáar þjóðir eiga eins fáar byggingar frá
fyrri öldum og við. Þessvegna er brýnt að
sýna því sóma sem til er; það er menning-
aratriði. Um Dani má segja, að þeir tóku
sig ekki fram um að byggja annað en það
bráðnauðsynlegasta á þessum útnára í ríki
sínu og bænarskrárnar héðan snerust um
annað en hús. En það má segja Dönum
til hróss, að þeir fengu þessi fáu verkefni
á íslandi í hendur afbragðs arkitektum og
við búum sannarlega að því, hvað þar
hafa verið gagnmenntaðir menn og með
gott formskyn. Heiður þeim sem heiður
ber og við stöndum í þakkarskuld við L. A.
Winstrup fyrir Dómkirkjuna, við Ferdinand
Meldahl fyrir Alþingishúsið og við Mag-
dahl-Nielsen fyrir Safnahúsið.
Menn spytja stundum hvort þessi hús
eftir Dani geti kallast íslenzkur arkitekt-
úr; hvort Norræna Húsið eftir Alvar Aalto
sé það og svo framvegis. Almennt er talið
að svo sé. í Þýzkalandi, þar sem nú um
stundir er byggt meira en annarsstaðar í
Evrópu, eru að verki arkitektar víðsvegar
að úr heiminum. Verk þeirra, sem rísa í
Berlín eða annarsstaðar, munu tvímæla-
laust verða flokkuð sem þýzkur arkitekt-
úr. Hinsvegar vandast málið þegar kemur
að því að benda á eitthvað sem kalla
mætti sér-íslenzk einkenni í byggingarlist.
Þó eru þau til ef vel er að gáð.
Það er til þess að ýta undir almenna
þekkingu á íslenzkri byggingarlist og
stuðla að umræðu og skoðanaskiptum, að
Lesbókin hefur fengið nokkra áhugamenn
- heimingurinn af þeim er reyndar arki-
tektar - til þess að leggjast undir feld og
semja lista yfir fegurstu hús landsins.
Þegar svo er tekið til orða, er að sjálf-
sögðu verið að spytja um góðan arkitekt-
úr. Allir þeir sem hér eiga hlut að máli,
hafa bæði fylgst náið með því sem byggt
hefur verið uppá síðkastið og þeir hafa
þekkingu á bygginum frá fyrri tíð. Flestir
gátu umhugsunarlítið nefnt þijú eða fimm
hús, sem þeim fannst að kalla mætti í
fremstu röð. En það var mun erfiðara að
velja tíu. Flestir nefndu, að þegar þeir
voru komnir með tíu hús á listann, var
augljóst að þeir voru að ganga framhjá
húsum, sem hefðu endilega þurft að vera
með. En þarna voru mörkin dregin.
Niðurstaðan sýnir að skoðanir manna á
því, hver séu fegurstu hús landsins, eru
ótrúlega skiptar. Frá 15 þátttakendum
fengu samtals 85 hús tilnefningar. Það
var miklu meiri dreifing en við var búizt.
Niðurstöðurnar bera þess líka vott að þess-
um hópi þykir vænt um þann litla arf sem
við eigum frá 18. og 19. öldinni. Þær sýna
líka að menn dást ekki síður að fegurðinni
í þvi lágreista og smáa. Torfkirkjan á Víði-
mýri í Skagafirði fékk þijártilnefningar,
en hin háreista Hallgrimskirkja enga.
Það kemur í ljós að athyglisverðustu
byggingar landsins eru sem betur fer ekki
bara í höfuðstaðnum. Á Vesturlandi voru
tilnefnd Norska Húsið og kirkjan í Stykkis-
hólmi, svo og Neðsti-kaupstaður á ísafirði.
Á Norðurlandi utan Akureyrar er Húsavík-
urkirkja í fremsta flokki i þessari könnun,
en auk hennar Víðimýrarkirkja, kirkjan á
Blönduósi, Glaumbær í Skagafirði, Laufás
í Eyjafirði og viti á Skaga. Af húsum á
Akureyri fékk Menntaskólinn flestar til-
nefningar, en Akureyrarkirkja, Aðalstræti
15 og eitt íbúðarhús fengu hvert um sig
eina tilnefningu. í Austfirðingafjórðungi
fékk aðeins Skeggjastaðakirkja í Vopna-
firði tilnefningu og ekki varð útkoman
betri á Suðurlandi; þaðan komst aðeins á
blað Minningarkapellan um Jón Stein-
grímsson eldklerk á Kirkjubæjarklaustri,
en hún fékk líka þrjár tilnefningar. Suður-
nesin fengu ekkert hús tilnefnt, Hafnfirð-
ingar aðeins hús Bjarna Sívertsen, en
Garðabær tvö hús og sama er um Kópa-
vog. Eins og við mátti búast er megnið
af tilnefndum húsum í þessari könnun úr
Reykjavík.
Ekki kemur heldur á óvart hver ein-
stakra arkitekta þjóðarinnar hefur teiknað
flest húsin af þeim 85 sem nefnd voru.
Það er Guðjón Samúelsson. Hann sigrar
með yfirburðum, hús eftir Guðjón hlutu
19 tilnefningar. Það kemur heldur ekki
verulega á óvart, að í 2. sæti er brautryðj-
andinn Rögnvaldur Ólafsson, sem með
réttu getur kallast fyrsti arkitekt íslend-
inga, þótt bág heilsa meinaði honum að
ljúka prófi. Hús eftir Rögnvald voru til-
nefnd 11 sinnum. í 3. sæti oghæstur
núlifandi arkitekta er Manfreð Vilhjálms-
son; hús eftir hann (tvö þeirra i samvinnu
við Þorvald S. Þorvaldsson) hlutu 10 til-
nefningar. Hús eftir Margréti Vilhjálms-
dóttur og Steve Christer voru tilnefnd 8
sinnum, eina húsið á íslandi eftir Alvar
Aalto fékk 7 tilnefningar, hús Högnu Sig-
urðardóttur 5, en hús eftir Einar Erlends-
son fékk 4 og jafn oft voru hús eftir Sig-
urð Guðmundsson og Sigvalda Thordarson
nefnd.
Eftirtektarvert er, að mörg elztu húsa
okkar njóta aðdáunar og jafn bezta út-
komu fá þau hús sem byggð voru snemma
á öldinni. Jafnframt fá mjög nýleg hús
tilnefningar. Þátttakendur virðast hinsveg-
ar síður kunna að meta byggingar frá
tímabilinu 1955-1980. Markverðar undan-
tekningar eru þó Norræna Húsið og nokk-
ur framúrskarandi einbýlishús.
Þrátt fyrir að atkvæðin féllu á fleiri hús
en við mátti búast, eru vissulega mörg
prýðileg hús sem liggja óbætt hjá garði.
Af þeim vil ég sérstaklega nefna nýbygg-
ingu safnaðarheimilis ogtónlistarskóla við
hlið Þjóðkirkjunnar í Hafnarfirði, Digra-
neskirkju og ný sambýlishús í Kópavogi,
Laugarneskirkju í Reykjavík, hús héraðs-
skólanna í Reykholti og á Laugarvatni,
Hjarðarholtskirkju í Dölum og eldra verzl-
unarhús Kaupfélags Árnesinga á Selfossi.
Síðast en ekki sízt: Barnaskólahúsið á
Seyðisfirði, sem byggt var 1907.
Um fátt er fólk eins hjartanlega ósam-
mála og fegurð húsa. Þessvegna má gera
því skóna, að margir telji þennan flokk
15 áhugamanna um byggingarlist hafa
valið illa. Eftir stendur að þetta eru aðeins
þeirra skoðanir, en vísbending samt. Ann-
ar hópur, öðruvísi skipaður, kynni að hafa
komizt að ólíkri niðurstöðu.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 1997 3