Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Blaðsíða 15

Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Blaðsíða 15
Morgunblaðió/Golli HÉR rifja þau Brynja Benediktsdóttir leikstjóri og Sigurjón Jóhannsson leikmyndahönnuður upp gamlar minningar yfir myndum og leikskrám sem Brynja hefur haldiðtil haga. LÍFRÓÐUR AÐ HVERRI FRUM- SÝNINGU Sextán sinnum á þrjátíu árum hafa leiðir þeirra Brynju Benediktsdóttur leikstjóra og Sigurjóns Jóhannssonar leikmyndahönnuðar legið saman við uppsetningu leikrita á litlum og stórum ---------------------------------7----------- leiksviðum borgarinnar og víðar. JOHANNES TOMASSON hitti þau að máli. FYRSTA verkið sem þau Brynja og Siguijón settu upp saman var Ég er afi minn“ eftir Magnús Jónsson og nú ganga í Borgarleikhúsinu sýningarnar á Fögru veröld eftir Karl Agúst Úlfsson sem þau settu upp og fagna með því þriggja áratuga samstarfi sínu. Og þar sem engan skugga hefur borið á samstarfið er eins líklegt að það geti gengið um ókomin ár. „Við Siguijón unnum fyrst saman að leik- sýningu hjá leikfélaginu Grímu í Tjarnarbæ veturinn 1966-67,“ segir Brynja. „Magnús Jónsson, heitinn, kvikmyndaleikstjóri og'seinna leikhússtjóri L.A. hafði skrifað leikritið „Ég er afi minn“ um óvitann Lilla Lilla og íjöl- skyldu hans, sálfræðinginn sem kemur í heim- sókn og færir Lilla Lilla leikfang að gjöf, í ljós kemur að leikfangið er sjálf bomban. I bak- grunni er Víet Nam stríðið og íslenskur veru- leiki um her í landi. Við unnum þarna að sjálf- sögðu kauplaust, æfðum á kvöldin og næturn- ar, frumsýning var fyrirhuguð í janúar en í desember vænkaðist hagur okkar, Framsókn- arflokkurinn keypti forsýningu að verkinu á þing sitt í Leikhúskjallara og borgaði okkur fyrir. Það var í fyrsta skipti sem leikarar fengu kaup fyrir æfingavinnuna hjá Grímu. Sá sem stóð fyrir þessu uppátæki og um leið kjarabót fyrir listamennina hét og heitir Ólafur Ragnar Grímsson. Næsta leikrit sem við Siguijón unnum sam- an var einnig áróður gegn hernaði, það er að segja Lýsistrada eftir Aristófanes. Ég var þá farin að leikstýra af krafti en hafði týnt Sigur- jóni til Kaupmannahafnar. Ég hafði uppá hon- um, hann hafði ekki síma svo ég varð að láta kalla hann í símann hjá Tryggva Ólafssyni kollega hans, hann kom lafmóður í símann og ég bað hann að taka næstu vél heim, hann væri kominn á laun hjá Þjóðleikhúsinu og yrði að vinna með mér að uppsetningu á Lýsiströdu á Stóra sviði Þjóðleikhúss. Sigurjón varð svo hissa að hann hlýddi umsvifalaust og eftir það varð íslenskt leikhús miklu ríkara. Við Siguijón vorum saman í menntó, þó ekki í sama árgangi, en sameiginlegt eigum við að hafa bæði hafíð undirbúning að arkitektúr- námi, ég í verkfræðideild H.í. en hann á Ítalíu." Örlagavaldur „Brynja hefur verið mikill örlagavaldur í lífi mínu því eftir að ég tók að mér þessa leik- mynd veturinn 1966 til 1967 má segja að þar með hafi ég snúið mér að starfi leikmynda- hönnuðar og verið við það nánast síðan,“ seg- ir Siguijón Jóhannsson. Hann hafði lokið myndlistarnámi en hélt eftir þetta til Danmerk- ur. „Þar vann ég í fimm ár og aflaði mér reynslu í þessu starfi. Þá var ekki um eiginlegt nám að ræða í leikmyndahönnun en með því að starfa við leikhúsin kom ég mér inn í öll þau störf sem leikmyndahönnuður verður að kunna skil á, tæknistörfin og annað sem skiptir máli við útfærslu leikmyndar og búninga." Með þessum tveimur verkefnum markaðist sú samvinna sem leiddi til þess að næstu árin setja þau Siguijón og Brynja upp hvert verkið af öðru, að meðaltali á tveggja ára fresti auk þeirra verkefna sem þau hvort um sig tóku að sér. En af hveiju fór Brynja út í leikstjórn? „Eftir burtfararpróf úr leiklistarskóla Þjóð- leikhússins hóf ég nám í látbragðslist hjá meistara Jacques Lecoq í París en nokkrum árum seinna reif ég mig upp úr fullu starfi sem leikari við Þjóðleikhúsið og fór í ársnáms- ferð til útlanda ásamt eiginmanni mínum, Erl- ingi Gíslasyni leikara. Við vorum einstaklega heppin, það var margt að gerast merkilegt í leikhúsunum á þessum tíma í Þýskalandi, Eng- landi, Ítalíu og Tékkóslóvakíu en þar var vorið að halda innreið sína sem lauk með innrásinni 1968. Við komumst inn sem gestalistamenn, vorum til dæmis þijá mánuði við leikhús Brechts í Berlín og vorum undir handaijaðri ekkju hans, leikkonunnar Helenu Weigel. A Italíu eltum við Daríó Fó á leikferð og svo framvegis. A þessu ferðalagi kviknaði ástríða mín fyrir leikstjórn fyrir alvöru." Meðal leikverka sem þau hafa unnið að sam- an eru Ég vil auðga mitt land, Sólarferð, Flug- leikur, Dags hríðar spor, Svalirnar, Uppreisn á ísafirði, Hvar er hamarinn? og Endurbygg- ing. „Flest þessara verka hafa verið frumupp- færslur, stundum eftir nýja og óþekkta höf- unda, marga íslenska. Einnig höfum við unnið saman að leikgerð, meðal annars Helenu fögru og Skugga-Svein og oft voru sýningar okkar með þeim best sóttu í Þjóðleikhúsinu á þeim árum,“ segja þau Brynja og Siguijón. „Það er bæði erfitt og spennandi að setja upp ný verk. Kosturinn er sá að þá göngum við að því með mjög opnum huga og erum á byijunarreit. Þannig verður einnig að vinna eldri verk því það er alltaf nauðsynlegt fyrir leikstjóra og leikmyndahönnuð að ganga óbundin að hverri uppfærslu þótt menn nýti alltaf einhvetja reynslu. Við höfum bæði starf- að við uppsetningu leikrita sem við höfum sett upp áður og það gefur tækifæri á að sjá einhveija hluti í nýju ljósi og er oft einmitt gaman að fá að spreyta sig á því. Nýir tímar, breyttar forsendur og aðrar kringumstæður kalla alltaf á eitthvað nýtt í leikhúsinu - það er engin regla til og ekkert algilt í þessum efnum." Forvinnan mikilveeg Og þau leggja mikla áherslu á undirbúning- inn og forvinnuna sem þarf að eiga sér stað áður en æfingar og hönnun geta hafíst: „Æf- ingatíminn er oftast nær ákveðinn kringum þrír mánuðir og það er mikilvægt að skipu- leggja þann tíma vel til að allt gangi upp. Fyrstu vikurnar fara í forvinnu, við skoðum verkið vandlega, gefum því lögun og lit eins og við segjum og mótum hvaða tökum við ætlum að taka því. Eftir það hefst leikstjóri handa við val á leikurum og leikmyndahönnuð- ur fer að teikna og síðar kemur að búningum og leikmunum." Brynja segir að margt þurfi að hafa í huga við val á leikurum, hvers konar persónur þeim sé ætlað að skapa, huga þurfi að því hvernig leikarar nái saman og hvernig viðkomandi verkefni höfði til þeirra - ný aðferð sé notuð við hveija uppfærslu. Hönnun búninga hefst síðan þegar leikaraval liggur fyrir. „Eg er þá búinn að gera mér nokkra hugmynd um leik- myndina og þegar teikningar liggja fyrir að öllu saman geta verkstæðin farið að smíða og saumastofur að sauma,“ segir Siguijón, „en hlutverk mitt felst þá einkum í því að fylgjast með öllu verkinu, breyta og bæta og auðvitað eru svona verk unnin í mikilli og náinni sam- vinnu og samráði við þá iykilmenn sem þurfa að leggja sitt að mörkum til að hver og ein sýning gangi upp. Fyrir utan leikstjóra og hönnuð eru þeir ljósameistari, hljóðmaður og sá sem æfir hreyfingar nema í tilviki Brynju því hún hefur alla tíð unnið sviðshreyfingar sjálf, telur það óijúfanlegan og sjálfsagðan þátt í leikstjórninni,“ og segir sjálf um það atriði: „Leikstjórinn verður að geta séð fyrir sér hreyfinguna og formið og þar með dýnam- íkina í hverri sýningu." Gerum ekki annaó á meóan Er kúnst að halda áætlun þegar frumsýning- ardagur er ákveðinn með löngum fyrirvara? „Það þarf að halda vel á spöðunum," eru þau sammála um. „Öll verkstjórn og skipulag skipta miklu máli og þess vegna eru undirbúningurinn og forvinnan svo nauðsynleg. Við erum iðulega að stýra stóru og dýru bákni þar sem atvinnu- leikhúsin eru annars vegar og þetta verður sprettur upp á líf og dauða þegar frumsýningin nálgast og við róum lífróður fram að frumsýn- ingu. í starfínu felst meira en bara að hanna hlutina og segja leikurum til. Dæmið verður að ganga upp á þeim tíma sem er til stefnu og þá verður kannski að loka á heimilislíf og þann- ig má segja að þetta sé all sjálfhverft starf,“ segja þau og Brynja bætir við: „Menn gera ekki annað á meðan og ég er eiginlega alveg búin að vera eftir tömina. Ég hef oft dáðst að Ólöfu, konu Siguijóns, því hún starfar ekki við leikhús eins og maðurinn minn en hún hefur sýnt einstakan skilning og þolinmæði öll þessi ár því meðan spretturinn stendur yfir held ég að Siguijón sjáist ekki mikið heima hjá sér!“ Eins og áður er nefnt er nýjasta verkið sem þau Brynja og Siguijón unnu saman uppsetn- ing á Fögru veröld eftir Karl Ágúst Ulfsson: „Þetta var tekið með nokkuð snöggu átaki,“ sagði Brynja, „enda hefur allt gengið frekar hratt fyrir sig í Borgarleikhúsinu og hlutirnir eru teknir í stökkum. Ég hef mikið álit á Karli Ágústi sem leikritahöfundi og hann á örugg- lega framtíð fyrir. sér þar. Það hefur verið mjög gaman að eiga þátt í þessari uppsetn- ingu, öll tónlistin er ný, eftir Gunnar Reyni SVeinsson og þarna koma fram 20 syngjandi leikarar ásamt 6 manna hljómsveit á stóra sviði Borgarleikhússins." Fékk tima til að hugsa Hvoragt þeirra Siguijóns og Brynju era leng- ur í föstu starfí hjá leikhúsum, Siguijón hætti í Þjóðleikhúsinu eftir 15 ára veru þar, kvaðst vilja hafa óbundnar hendur til að sinna fleiri verkum en einungis leikmyndahönnun og hefur snúið sér æ meir að myndlistinni. Viðskilnaður Brynju varð öllu sögulegri eins og lesendur eflaust muna þar sem nýr leikhússtjóri sagði henni upp ásamt öðrum fastráðnum listamönn- um hússins, reyndar áður en hann tók við starf- iriu. „Uppsagnirnar vora því dregnar til baka. Ég varð þá verkefnalaus við húsið í heilt ár þar til næsta uppsögn reið yfir. Allt í einu fékk ég næði til þess að hugsa, og „búa manni mín- um fagurt heimili". Ég hafði unnið óhemjumik- ið þessi tæpu 30 ár sem ég var fastráðin við stofnunina Þjóðleikhús. Nú fór ég að taka til og koma reglu á öll þau gögn, myndir og dagbækur okkar hjóna úr Jeikhúsinu sem lágu í hrúgum uppi á háalofti. Árangur þessarar til- tektar er bókin „Brynja og Erlingur fyrir opnum tjöldum" sem ég skrifaði ásamt Erlingi og Ing- unni Þóru Magnúsdóttur sagnfræðingi en Mál og menning gaf hana út fyrir jólin 1994.“ En hvemig fínnst Siguijóni að hafa ekki leng- ur með höndum fast starf hjá leikhúsi? „Ég kann bara vel við það. Eins og ég nefndi vildi ég komast í annað en bara leikmyndahönn- un og hef síðustu árin starfað við myndlistina, það sem ég lærði í upphafi. Meðfram hef ég tekið að mér verkefni í leikhúsi og þá eru verk- efnin auðvitað oft sveiflukennd, stundum hrúg- ast þau að manni en síðan er rólegra á milli.“ Gagnrýni kom líka til umræðu - eins og kannski alltaf þegar rætt er um leiklist: „Ég er komin með harða skel,“ segir Brynja, „en ég þarf sannarlega ekki að kvarta yfír„vondri gagnrýni“ gegnum árin. Oftast segir gagnrýn- in mér meira um gagnrýnandann sjálfan en sjálfa mig og samstarfsfólkið. En verst þykir mér að geta ekki glaðst yfír lofínu og þá á ég við ef ég þekki gagnrýnandann á því að vera fákunnandi, fordómafullan og þjáðan af mannfyrirlitningu. Það er vont að vera hrósað af slíkum mönnum. En starf gagnrýnandans er ákaflega erfítt og vanþakklátt starf og mik- il þversögn í því að hann þarf að kynna sér innviði leikhússins og eðli listgreinarinnar en fær kannski takmarkaðan aðgang að lista- mönnunum og leikhúsinu. Þessi tveir aðilar verða að skilja á milli vináttu eða óvináttu og trúnaðar annars vegar og fagmennsku beggja hins vegar.“ Stendur nokkuð til að hætta samstarfinu? „Það er engin ástæða til þess - meðan ein- hveijir vilja njóta krafta okkar. Það hefur ver- ið gaman að eiga þátt í að íslensk verk eru nú meira metin en áður var og það væri gam- an að takast brátt aftur á við eitthvert af klass- ísku verkunum," segja þau að lokum. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 1997 15

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.