Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1997, Qupperneq 9

PLÁNETURNAR sjö sem lýst var í ritum stjörnuspekinga fram á 18. öld.
VÍSINDI
FYRIR þúsundum ára, þegar
menn fóru að veita því at-
hygli að börn sem fæddust um
vetur voru frábrugðin þeim
sem fæddust að sumri til, fóru
þeir að velta ástæðunni fyrir
sér. Aldirnar liðu hver af ann-
arri en smám saman rann það upp fyrir
ýmsum spekingum að kannski hefðu himin-
tunglin áhrif á persónuleika fólks þegar við
fæðingu, ekki síst máninn sem virtist hafa
áhrif á sjávarföll og jafnvel sálarlíf fólks. Svo
virtist sem sumt fólk gæti orðið tunglsjúkt,
eins og það var kallað, eða yfirmáta róman-
tískt þegar tunglið var fullt.
Ef máninn gat haft þessi áhrif, hvað þá
um sólina og stjörnurnar? Smám saman rann
það upp fyrir nokkrum fornum stjörnuglópum
að hægt væri að kenna stjörnum himinsins
um mismunandi hegðun fólks. Kenningin var
kannski athyglisverð en auðvitað algert bull.
Máninn er svo nálægur jörðinni að hann sýn-
ist mörgþúsund sinnum stærri en Venus og
Mars, næstu nágrannar okkar í sólkerfinu.
Þessir nágrannar okkar eru hins vegar svo
langt í burtu að þeir geta ekkihaft nein áhrif
á lífið á jörðinni, hvað þá á persónuleika fólks.
Nókvaemar spór
Þar með heldurðu kannski að málið sé
afgreitt, en bíddu aðeins og lestu áfram. Svo
virðist sem þessir svokölluðu stjörnuspeking-
ar (sem eiga ekkert sameiginlegt með stjörnu-
fræðingum, eins og margir vita) hafi eitthvað
til síns máls. Hver er t.d. ástæðan fyrir því
að tvíburafólk er ólíkt sporðdrekafólki? Hafa
þá stjörnuspekingar rétt fyrir sér eftir allt
saman?
Nei. Það er nú eitthvað annað.
Fyrir nokkrum öldum héldu flestir, jafnvel
menntamenn, að sólin og allar stjþrnurnar á
himninum snérust um jörðina. I dag vita
menn auðvitað betur, en margir stjörnuspek-
ingar haga sér samt eins og jörðin sé miðja
alheimsins. Þeir halda að Venus, Mars, Júpít-
er og allar hinar stjörnunar hafi bein áhrif á
líf okkar. Þeir halda jafnvel að ákveðin ljós-
merki á næturhimninum (stjörnumerkin í
Dýrahringnum) hafi álíka mikil áhrif, ef ekki
meiri.
Þeir hafa einfaldlega rangt fyrir sér.
Sumar fjarlægar stjörnur mynda einskonar
mynstur á næturhimninum. Flestar þessara
stjarna eru margfalt stærri en sólin okkar,
aðrar eru heilar stjörnuþokur. Fjarlægð þeirra
frá jörðu er allt frá nokkrum tugum ljósára
að nokkrum milljónum ljósára. Ef haft er í
STJORNUSPEKI
EÐA VILLUTRU?
EFTIR ÞORSTEIN EGGERTSSON
Stjörnuspeki á ekkert skylt vió vísindi. Astæóan er
kannski sú aó vísindamenn og stjörnuspekingar
hafa misskiliö lögmál stjörnuspekinnar frá upphafi.
VISAR á venjulegri klukku benda á
ákveðna tölustafi og gefa þannig til kynna
hvað tímanum líður. Það eru þó ekki tölu-
stafirnir sem stjórna visunum. Þeim er
stjórnað frá miðju klukkunnar. Á sama
hátt hafa fjarlæg stjörnumerki engin áhrif
á Jörðina. Gagnvart henni eru þau aðeins
einskonar tölustafir á risastórri klukku-
skífu, en sólin er f miðjunni.
huga að ljósið þýtur áfram með um 300.000
kílómetra hraða á sekúndu verður strax ljóst
að ekki er hægt að gera sér neina raunhæfa
grein fyrir svona fjarlægðum. Þar að auki
sjáum við þessar stjörnur ekki eins og þær
líta út í dag, heldur eins og þær litu út þeg-
ar ljósið lagði af stað frá þeim. Þegar við
horfum á heiðskíran næturhimin, þá erum
við í rauninni að horfa mismunandi langt
aftur í fortíðina. Ef við horfum t.d. á stjörnu
sem er í hundrað ljósára Qarlægð frá okkur,
þá sjáum við hana eins og hún leit út fyrir
heilli öld. Stjörnur sem eru í margra milljóna
ljósára fjarlægð geta því verið útbrunnar
fyrir löngu þegar ljósið frá þeim sést á nætur-
himninum okkar. Kannski sprungu þær í loft
upp, jafnvel löngu áður en ísland byggðist.
Og stjörnurnar í stjörnumerkjunum svoköll-
uðu eru, margar hveijar, þúsundir ljósára
hver frá annarri og það í allar áttir. Mýfluga
við Mývatn er hlutfallslega nær kálmaðki í
Kalkútta og í nánara sambandi við hann en
þessar stjörnur sem við sjáum á kvöldhimnin-
um hver við aðra.
Strengjabrúöur stjörnuhiminsins
Stjörnuspekingarnir hafa aðeins rétt fyrir
sér að einu leyti; sólin hefur bein áhrif á allt
lífið á jörðinni. Svo að kannski hefur vísinda-
mönnum yfirsést ýmislegt um leynda krafta
sólarinnar, krafta sem ættu þó að liggja í
augum uppi.
Maður sem dvelur á tunglinu í mánuð eða
svo sér jörðina snúast kringum sjálfa sig á
24 klukkutímum. Þetta köllum við sólarhring
en ætti auðvitað að heita jarðarhringur, en
það er annað mál. Evrópa blasir kannski við
tunglfaranum um hádegið en nokkrum
klukkutímum seinna sér hann Ameríku birt-
ast. Hann sér líka skuggahlið jarðarinnar
breytast smám saman meðan tunglið færist
úr stað. En þetta vita allir. Hvað þá um lands-
lagið á sólinni? Auðvitað eru þar hvorki höf
né heimsálfur þar sem hún er gerð úr eilífum
eldi og gasi, a.m.k. á yfirborðinu, en samt
hljóta ýmis föst kennileiti að vara þarna,
þótt þau sjáist ekki. Ef sólin væri eins og
jörðin, þá gætum við kannski séð Evrópu
hennar í janúar, ef svo má segja, og Ameríku
birtast í apríl. Ekki nóg með það. Sólin held-
ur í allar pláneturnar sínar með einskonar
ósýnilegum kröftum aðdráttaraflsins. Þessir
kraftar hafa áhrif á útvarpsbylgjur, sjávar-
föll, segulsvið og eflaust ýmislegt annað.
Segjum sem svo að þessir kraftar séu eins
og ósýnilegir strengir; einn heldur í Júpíter,
annar í Satúmus o.s.frv. Svo að þegar jörðin
fer í gegn um Júpíterstrenginn, svo dæmi
sé tekið, þá fer hún í gegn um einhveija
ósýnilega krafta. En þegar Júpíter er hinum
megin við sólina, þá virka þeir kraftar ekki
á jörðina.
Sólin er því, gagnvart jörðinni, eins og
miðja á klukkuskífu þar sem togkraftur
hverrar plánetu, auk jarðarinnar, er eins og
vísir. Stjörnumerkin gætu þá virkað svipað
EFST: SÓLIN heldur í plánetur sínar í him-
ingeimnum með ósýnilegum strengjum til
að halda þeim á brautum sínum. Aðdrátt-
arafl hennar dreifist jafnt í allar áttir, jafn-
vel langt út fyrir Plútó. Neðri myndirnar:
Frá Jörðinni séð virðast stjörnurnar á
himninum raða sér upp í mynstur. Með
því að draga línur á milli ákveðinna punkta,
má fá út allskonar myndir. Þær má auð-
veldlega draga atlt öðruvísi og þá tákna
þær ekki hrút, naut eða tvíbura o.s.frv.
og tölustafirnir á klukkuskífunni. Svo einfalt
er það.
Það eru því engar áhrifastjörnur í sólkerf-
inu okkar. Kraftarnir koma beint frá sólinni.
Þetta þýðir með öðrum orðum að hvorki
stjörnuspekingar né stjörnufræðingar hafa
rétt fyrir sér varðandi stjörnuspekina svoköll-
uðu. En þeir hafa kannski ekki fullkomlega
rangt fyrir sér heldur.
Höfundurinn er texfasmiöur og rithöfundur og
hefur að undanförnu búið í Dublin.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. APRÍL 1997 9