Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1997, Page 6

AUGA ALDAR-
INNAR í MADRÍD
Morgunblaóið/
BUNUEL og fuglarnir
Augg gldarinnar er
fyrsta sýningin um kvik-
myndageróarmann sem
haldin er í listasafni. Luis
Bunuel er líklega þekkt-
asti kvikmyndageróar-
maóur gf spænsku þjóó-
erni. Hann var ekki hrif-
inn gf söfnum frekar en
aórir súrrealistar. Sumum
fannst því skondió aó
hann skyldi veróa fyrstur
inn á safn. ÞORRI JQ-
HANNSSON veltir fyrir
sér útkomu sýningarinn-
ar á margmiólunaröld.
MADRID er hráslaga-
leg að morgni stað-
sett á miðri hásléttu
Kastillíu og orðin
sjálfstjórnarhérað.
A stjórnarbyggingu
Madrídhéraðs við
miðsvæðið Puerta
del Sol sá ég eitt áhugaverðasta listaverk
borgarinnar. Klukkuturn og framhlið bygg-
ingarinnar eru niðurrifin vegna viðgerða
en í staðinn hefur verið komið fyrir tjaldi
þar sem framhliðin öll með klukku og blakt-
andi fánum er máluð. Þetta blekkti all-
lengi. Einnig var þar með betri tónlistarvið-
burðum sem ég hélt í fyrstu að væri lúðra-
sveit í tilefni hátíðardags. Var þar spiiuð
blanda af pasadoble og flamenco af sígauna
með trompett, öðrum er lék á hljóðgervil
með trommuheila. Á gangstéttinni dansaði
og steppaði vel vaxin vera í þröngum kjól
flamengodans, er nær var komið var það
auðvitað karlmaður, virkilega spænskt. Sí-
gaunakona otaði söfnunardisknum að veg-
farendum enda sjá þær um öflun pening-
anna en Madríd er yfírfull af betlurum af
flestum þjóðernum, mörgum ágengum þrátt
fyrir þrettán ára sósíalisma.
Bunuel var fæddur 1900 og vakti fyrst
athygli með gemingamyndinni Andalúsíu-
hundinum ásamt Dalí en olli geysilegri
hneykslan með fyrstu mynd sinni í fullri
lengd „Gullöldinni" er var frumsýnd 1930.
Þar sem kirkju og yfirvöldum var ekki hlíft
var hún bönnuð í heimalandinu á tímum
hinnar afturhaldsömu fyrri lýðveldisstjórn-
ar. Honum tókst að fjármagna myndina
vegna stuðnings ríks anarkista í Katalóníu
sem var síðar skotinn af þjóðernissinnum í
borgarastríðinu. Kannski höfðu þeir séð
myndina. Dalí sem var skrifaður fyrir hand-
riti myndarinnar var ekki hrifínn eins og
segir í játningabók hans. Þegar Dalí barst
fréttin til fískimannaþorpsins Torremolinos
um að Bunuel hefði hafíð tökur án hans,
taldi hann það hin verstu svik sem væru
vegna áhrifa marxistavina leikstjórans. í
augum Dalí urðu himinháar hugmyndir
hans að litlum dúkkum í túlkun Bunuels.
Snillingurinn var ekki ánægður með að
myndin varð andklerkleg og guðlaus og
sagði félaga sinn aðeins hafa haldið eftir
frumstæðustu meiningum hugmynda sinna
og breytt þeim í samansafn stamandi
ímynda. Ímynda er voru gersneyddar hinni
árásargjörnu Ijóðrænu er væru grundvöilur
snilligáfu listmálarans. En þótt leikstjórinn
hefði skorið niður og nánast slátrað hand-
riti Daiís þá gat hann ekki losnað við allt
vegna nákvæmra sviðsfyrirmæla og það
varð nóg til að slá í gegn.
Þremur dögum eftir frumsýninguna í
París efndu ungir konungssinnar til upp-
þota í Studio 28 með fýlubombum og
skammbysum og brutu upp sýningarkassa
súrrealista. Lögreglan skarst í leikinn, blöð-
in fordæmdu. Sýningar voru stöðvaðar og
Dali var hræddur um að vera vísað frá
Frakklandi.
Land án brauös
Fyrst er komið að herbergi 1933-36, þar
eru tvö sjónvörp sem sýna aftur og aftur
nokkur atriði frá hátíð í þorpinu La Alberca
þar sem menn ríða undir hana sem strengd-
ur er á bandi yfir götuna og reyna að ná
hausnum. Stórar baklýstar myndir úr fíl-
munni eru á veggjunum. Þetta eru atriði
úr stuttri heimildamynd, Las Hurdes frá
1933. Glerborð með bókum og plötum og
einhveiju um tímabilið, blaðaúrklippum.
Innanfrá í litlum svörtum sal er myndin
Las Hurdes sýnd. Hún er um afskekkt svæði
og þorp ósnortin af siðmenningunni með
harðri lífsbaráttu og miðaldamenningarstigi
að sögn þular. Þeim finnst þetta þorp og
hátíðin miðaldaleg og viliimannsleg. Þeir
beina sjónum að ungbarni hlöðnu trúarlegu
og kristilegu glingri en minnir þá meira á
villimannaþorp í Afríku en kristinn sið.
Þetta er heimildamynd um fátækt og eymd
og hörmungarástand í afskekktum fjalla-
þorpum í Extremadura þar sem flestir eru
í tötrum og berfættir, veikir, lifa á kartöfl-
um og svelta, ungbarn og ung stúlka eru
sýnd deyja. Eina sem er ríkmanniegt í ná-
grenninu er kirkjan en fylgst er með er líki
ungbarnsins er komið þangað með ærinni
fyrirhöfn. Algjör eymd og dauði.
Las Hurdes er fjallahérað í Extremadura
einangrað þar sem ekki var annað en gijót,
lyng og geitur. Hásléttur sem áður voru
aðeins byggðar stigamönnum og gyðingum
sem flúðu rannsóknarréttinn. Bunuel ákvað
eftir að hafa lesið lærða ritgerð um svæðið
að taka upp Land án brauðs þar. Hann
heillaðist af fjöllunum þar sem gleymdir
íbúar bjuggu yfir visku og ást á sínu af-
skekkta landi. í tugum þorpa var brauð
óþekkt og brauðmylsna að utan því dýrmæt-
ur gjaldmiðill. Myndin var tekin í mars og
apríl 1933. Eftir tökurnar varð fjárvana
Bunuel að klippa myndina með höndunum
á eldhúsborði í Madrid. Hann sýndi heimild-
armyndina valdsmanni til að fá sýningar-
Ieyfi. Sá taldi óþarfa að sýna alltaf hinar
ljótu og ömurlegu hliðar og fannst að það
ætti að sýna þjóðdansana í Alberca sem
væru hinir fallegustu í heimi auk þess hefði
hann séð vagna fulla af hveiti á svæðinu.
Myndin var bönnuð til 1937, með árunum
varð hún safngripur.
Hylling Mexikó
Eftir sigur fasista fór Búnuel í útlegð til
Mexíkó og starfaði þar í um þijátíu ár. í
sýningarborði eru krotuð handrit af Gran
Casino 1949 með útstrikunum og athuga-
semdum, La hija del Engano 1950, ljós-
myndaverk A. Gironella, bréf frá Octavio
Paz, heillaóskabréf frá forsetanum, Mexík-
anskur passi Buiiuels en hann gerðist þar
ríkisborgari. Leðurmappa Bufluels til að
geyma handrit liggur í öðru borðinu með
útkrassaða skrá á leðrið yfir handritin.
Útkrassað og strikað viðtalshandrit við
Bunuel vegna Eyðingarengilsins 1962
Magnaðar ljósmyndaseríur sem sýna verk
kvikmyndatökumannsins mexíkanska
Gabríel Figueroa sem er tengdur gullöld
mexíkanskrar kvikmyndagerðar og vegg-
málarahreyfingunni: Diego Rivera, José
Clemente Orozco og David Alfaro Sigueri-
os. Figueroa sem tók flestar myndir Bufluels
í útlegðinni í Mexíkó segist hafa reynt að
ná mexíkanskri ímynd í svarthvítu sem er
ekki algengt þar né á veggmyndum. Hann
er margverðlaunaður og hlaðinn heiðursgr-
áðum og titlum í heimalandi sínu og víðar.
Síðasta verk hans var að kvikmynda þá
frábæru mynd „Undir eldfjallinu" 1983 sem
var ein af síðustu myndum John Hustons
en áður hafði hann tekið „La noche de Igu-
ana“ 1963 eftir sama höfund. Figueroa
átti auðvitað stóran þátt í útliti mynda
Buftuels. Nokkrar svarthvítar ljósmyndaser-
íur hans eru þarna úr Símoni úr eyðimörk-
inni 1964; Hinni ungu 1960, Eyðingarengl-
inum 1962, Hinum glötuðu 1956 og Nazar-
ín 1958.
Þarna er samsett portrett af Bufluel eft-
ir mexíkanska myndlistarmanninn og vin
hans, Alberto Gironella. Þeir kynntust 1962,
meðal annars vegna sameiginlegs súrreal-
isma, áhuga á myrkari hliðum Spánar og
sameiginlegs skyldleika við Goya. Gironella
gerir það i málverkinu sem Bufluel gerir í
kvikmyndinni að kynna hin illkynja öfl og
„element“ á sama tíma, segir í bæklingi.
Samklippan samanstendur af tveimur mál-
uðum portrettum, forsíðunni af Gollage bók
Max Ernst, Gitanes pökkum, fiskidósum
o.fl. En Bunuel reykti og drakk mikið dag-
lega. Gironella er maður goðsagnarinnar
sem hann segir raunverulegustu ímyndir
sögunnar. Hann er fæddur 1929 af spænsku
og mexíkönsku foreldri. Segist hafa staðið
í listrænu stríði í hálfa öld og gegndi mikil-
vægu hlutverki í endurreisn mexíkönsku
framúrstefnunnar á fimmta áratugnum.
Hann hefur myndskreytt margar bækur
eins og „Undir eldfjallinu“ eftir Malcolm
Lowry enda með dag dauðans og dauðann
almennt á heilanum. Onnur bók sem gerist
í kringum dag dauðans er „Banderas harð-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐ5INS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ 1997