Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1997, Qupperneq 5

Cabot-höfði, austast á Nova Scotia. Landslagið er ekki mikilfenglegt, víðast hvar lágar
hæðir eða flatlendi, en upphaflega var þett land allt skógi vaxið.
markvist unnið að því að fá innflytjendur til
landnáms á óbyggðum svæðum. I bókinni
er birt bréf frá „yðar hlíðnum þjóni“, J.
Anderson til yfírboðarans, P.C. Hill, sem titl-
aður er „Province Secretary" eða héraðsrit-
ari. Þar segir m.a. svo:
„Ég fór frá Halifax til íslands 7. mai sl.
og kom til höfuðstaðar íslands síðasta dag
júnímánaðar. Þegar eftir komu mína þangað
auglýsti ég í þremur blöðum og birti yfirlýs-
ingu stjómarinnar um aðstoð við innfiytjend-
ur. Ég fór síðan norður í land og heimsótti
alla þýðingarmikla staði og hélt hátt í 18
fundi, þar sem ég lýsti náttúrufari, jarðvegi
og veðurfari í Nova Scotia og hversu heppi-
legt landið væri til að taka við innfiytjendum.
Ég kom líka á fót fjórum umboðsaðilum á
Norðurlandi og einum í Reykjavík, sem einn-
ighefur umboð fyrir Allan-skipafélagið. Þessi
agentar taka niður nöfn verðandi innfiytjenda
og koma þeim á framfæri við mig þegar
þeir eru reiðubúnir til að fara og innheimta
5 dali frá hverjum þeirra sem tryggingu.
Heima í Halifax gerði ég ráðstafanir til
að prenta á íslenzku 1500 eintök bæklingi
um innfiutning á fólki til Nova Scotia og
munu agentar á íslandi fá bæklinginn þegar
hann er tilbúinn.
Á heimleið í Glasgow gekk ég frá því að
auðugur kaupmaður þar í borg, R. Sliman,
fer til íslands til þess að kaupa hesta og
sauðfé af þeim sem vilja gerast útflytjend-
ur. Nokkru síðar kom Sliman til íslands og
hefur nú keypt og flutt með sér 1100 hesta
nú þegar og áætlar að flytja 500 síðar, ásamt
með sauðfé sem fylla mun tvö skip. Slík
verzlun er okkur mjög til hagsbóta og gerir
verðandi útflytjendum auðveldara fyrir.
Eftir að hafa gert allt sem hægt var til
að stuðla að útflutningi fólks frá íslandi,
yfirgaf ég höfuðstaðinn 12. sept. með 19
útfiytjendum og kom til Pictou þann 3. októ-
ber. “
Strax dregió úr aóstoóinni
Bréf frá Innflytjendaskrifstofunni í Hali-
fax sýna, að landnemum var talin trú um
að fijósamt ræktunarland biði þeirra, enda
þótt reyndin yrði allt önnur. Lýsingar Ander-
sons á landgæðum reyndist eintómt skrum,
en auk þess gerðist eitthvað í stjórnkerfínu
eða pólitíkinni, sem varð til þess að fyrri
loforð um aðstoð reyndust haldlaus.
Árið 1875 tóku sig upp 17 fjölskyldur frá
íslandi og komu til Quebec á haustmánuðum
og fram í nóvember. Seinna,1877 og tvö
næstu ár þar á eftir bættust við fleiri íslenzk-
ar ijölskyldur sem allar settust að á Nova
Scotia og þar bjuggu um það er lauk 200
íslendingar.
í svari til íslendingsins J. Straumijörð,
sem hefur í hyggju að bætast í hópinn og
hefur sent bréflega fyrirspurn, er sagt þann
16. júní 1876, að stjórnin vilji styrkja 20
íslendinga til viðbótar við þá sem komnir
eru með því að afhenda þeim land og muni
byggja bjálkahús handa hverri fjölskyldu.
Áður höfðu karlmenn fengið vinnu fyrir
venjuleg laun við vegargerð frá Moseland
til Musquodoboit. J. Straumfjrð er sagt að
nú hafí verið dregið úr þessari aðstoð og
landnemar verði að sjá um sig sjálfír. Lands-
kikar standi til boða, þó ekki ókeypis. Kaup-
verðið er 25 dalir og má greiða það með
afborgunum á fimm árum. Þetta eru þó
aðeins smáskikar, 1-2 ekrur, ogtekið er fram
að sú landareign sé til lítils nema íslending-
ar geti jafnframt lifað af fiskveiðum.
Það er með öðrum orðum komið annað
hljóð í strokkinn og ekkert annað en magrir
kostir sem standa til boða. Bréfíð á J. Straum-
ijörð að fá þegar hann kemur með sitt fólk
á Innflytjendaskrifstofuna í Quebec, svo hann
geti þá ákveðið hvort hann komi til Nova
Scotia, eða fari vestar í landið. Bréfíð er skrif-
að í júní 1876, en nokkru áður, þann 24.
marz sama ár, hafði J. Straumfjörð, þá
„staddur í Reykjavík" skrifað svo til Innflytj-
endaskrifstofunnar í Halifax:
Kæri herra.
Ég sendi yður þessar línur til að segja yður
að ég ætla til Nova Scotia í sumar og að
130 sálir munu fara með mér. Ég get ekki
sagt til um það núna hvenær við förum af
landinu, þar sem við vitum ekki hvenær
skip kemur sem getur tekið okkur. Ég reiði
mig á að þérgetiðgert nauðsynlegar ráðstaf-
anir vegna komu þessara innfiytjenda og
vonast eftir sömu gæsku sem landar mínir
hafa mætt hjá yður.
Um 500 sálir hafa bókað sig til Kanada
á þessu ári og stór hluti þeirra hefur ekki
ákveðið hvert í landið hann fer, svo það er
mögulegt að enn fleiri æski þess að komast
til Nova Scotia, einkum efþeir fá góðar frétt-
ir af löndum sínum þar. “
J. Straumijörð kvartar yfir því að póstur
hafí allur orðið eftir í Leirvík á Hjaltlandi,
því skip kom aðeins við í Granton. Þvi hafi
dregist svo mjög að skila uppýsingum. En
hann vill gjarnan vita, segir hann, hveiju
innflytjendur megi búast við í Nova Scotia.
Upplýsingar þar um biður hann um að séu
sendar til Mr. G. Lambertson í Reykjavík,
sem sé á vegum R. Sliman í Leith. Ennfrem-
ur segir J. Straumfjörð í þessu bréfi:
„Sigtryggur Jónasson er hérna og reynir
að fá fólk til að fiytja til Nýja-Islands í
Kanada, en en ég tel að það sé ekki rétti
staðurinn. “
„Vió trúum þvi aó jaróvegur sé
afbragósgóóur..."
Embættismenn skrifast á um komu íslend-
inganna. Fyrrnefndur Anderson, sem tókst
á hendur ferðina til íslands, segir í bréfí til
Campbells á Innflytjendaskrifstofunni: „Ég
legg til að samráð sé haft við kaupmenn í
Lockeport (á Nova Scotiajsem vantar vinnu-
afl og að þessu fólki verði komið fyrir í
East Shelburne. Ef þessir „gentlemen “ taka
að sér að veita íslendingum vinnu í framtíð-
inni um leið og þeir hafa vald á ensku, þá
kaupi stjórnin land í Osborne, Green Harbo-
ur og stöðum nálægt Lockeport, þar sem
það er ódýrt. Þar verði byggðir litlir bústað-
ir sem seldir verði á niðursettu verði með
afborgunum til fimm ára.“
Enda þótt menn þar vestra þekktu ekki
mikið til íslands og Islendinga, er jákvæður
tónn í því sem embættismenn skrifa, saman-
ber eftirfrandi línur úr bréfí frá James D.
VanBuskirk til Alonzo J. White, sem er
„kommissari" og úthlutar löndum:
„Við höfum gert ráðstafanir til að taka
frá sérstakt land vegna innflytjenda frá ís-
landi og sendum hér með yfirlit þar um. Við
viljum leggja áherzlu á, að við höfum lagt
okkur fram um að velja aðeins land sem
hentar til ræktunar; þar sem landið er lægst
og eins þar sem það er grýtt, er það venju-
lega frátekið vegna timburframleiðslu. Við
trúum því að jarðvegur sé afbragðsgóður til
landbúnaðar og eins og hann er nú, er hann
þakinn ríkulegum gróðri og mörgum trjáteg-
undum. Sumar þeirra henta til skipasmíða.
Vegurinn um þetta svæði er að verða tilbú-
inn og miðað við hvað hann kostaði er hann
merkilega góður. Þetta verður blómstrandi
byggð mitt á milli Caribou-gullsvæðisins og
Mooseland-gullsvæðisins, þar sem góðir
markaðir verða. “
En einkum og sér í lagi vekur eftirfar-
andi umsögn um íslendinga athygli í bréfí
VanBuskirk:
„Skoðun okkar á íslendingum, að svo
miklu leyti sem við getum dæmt um það
eftir skamma dvöl meðal þeirra, er í hæsta
máta jákvæð; þeir eru mjög iðnir, reglusam-
ir og heiðarlegir menn, fúsari til að meðtaka
reglur og siði landsins en nokkrir aðrir inn-
fiytjendur sem við höfum kynnst. “
L. Stafford, sem er „Immigration Agent“
í Quebec svarar þessu bréfi með dálitlum
kvörtunartóni, segir: „Viðleitni okkar til að
örva íslenzka innfiytjendur hefur reynzt
nokkuð dýr og enda þótt þeir muni á endan-
um reynast góðir landnemar, þá vænta þeir
of mikils strax. “
Svo er að sjá að stjórnvöld hafí skyndilega
stigið á hemlana og jafnvel reynt að letja
innflytjendur, sem áður höfðu verið hvattir
til fararinnar. í júlí 1876 sendir embættis-
maður svohljóðandi símskeyti til Innflytj-
endaskrifstofunnar í Quebec:
„Sir, ég hef alveg nýlega fengið eftirfar-
andi símskeyti frá Mr. S. Tonasson um borð
í SS Verona í Wick:
„Vonast til að ná Granton annað kvöld
með 559 fullorðna íslenzka útflytjendur;
meira en helmingurinn vill fara til Nova
Scotia, er eitthvað hægt að gera til að
koma í veg fyrir það?“
Svarið var svohljóðandi:
„Stjórn Nova Scotia veitir enga lyálp
né uppörvun nema til 20 fjölskyldna. Ef
þessi fjöldi sem þér nefnið er að koma,
þá get ég ekki séð hvernig á að koma í
veg fyrir það, aðeins verður þetta fólk
að skilja að við mótmælum því. Það fær
líklega enga vinnu og ef það kýs að hunza
síendurteknar aðvaranir og búa við skort
og eymd, þá getur það cngum um kennt
nema sjálfu sér.“
islenzk baejanefn
í Nova Scefia.
íslendingar hafa látið allar viðvaranir sem
vind um eyru þjóta, eða aldrei heyrt þær. Á
árinu 1877 er stór hópur íslendinga kominn
til Nova Scotia og 28 bústaðir af 30 hafa
fengið íslenzk nöfn. Þar voru Sólheimar,
Grænavatn, Staðatunga, Staður, Hléskóg-
ar, Bólstaðahlíð, Vatnsdalur, Vindhæli,
Vatnshlíð, Hvammur, Laufás, Laufskóg-
ar, Engihlíð, Fljótshlíð, Hlíðarhús, Fagra-
hlíð, Brautarholt, Fljótsbrekka, Brúar-
land, Lundur, Hlíð, Árnes, Austurhlíð,
Ljósavatn, Baldurshagi, Hjarðarholt og
Árbakki.
í bókinni er birt skrá yfir heimilisfólk á
þessum bæjum; nöfnin allavega afskræmd.
I flestum tilvikum eru þama hjón með stóra
barnahópa. Aldursforseti er Sigríður Hin-
riksdóttir í Vatnsdal, 78 ára, næstelzt er
María Rögnvaldsdóttir í Laufskógum, 63
ára, en flestir eru miklu yngri; svo til allt
fólk á bezta aldri og mörg börn.
í íslenzku nýlendunni var 12 ára drengur,
upprennandi rithöfundur, sem síðar átti eftir
að skrifa þekktar og vinsælar bækur, Brasil-
íufarana og / Rauðárdalnum. Hann hét Jó-
hann Magnús Bjarnason. Um bernskuslóðir
sínar á Nova Scotia skrifaði hann:
„íslenzka nýlendan á Nova Scotia var á
nokkrum hæðum eða hryggjum um 50 mílur
austan við Halifax. Þessir hryggir voru vaxn-
ir þéttum skógi sem reyndist landnemunum
erfiður. Jarðvegurinn var slæmur og grýtt-
ur. Hér og þar voru mosavaxnar mýrar með
runnagróðri. Ár, lækir og tjarnir voru alls-
staðar og vatnið var tært og gott. Lofts-
lagið var heilnæmt, andvarinn hressandi og
það var aldrei kalt á vetrum né mjög heitt
á sumrum.“
Eftir því sem Jóhann Magnús segir hefur
góð aðstoð verið látin í té við þá sem fyrst-
ir settust að; bjálkahús fengu þeir og búsá-
höld, útmæld lönd þar sem ein ekra var rudd.
Upphaflega átti þetta að vera að láni, en
skuldin var aldrei innheimt. Allt gekk vel
fyrsta árið, segir Jóhann Magnús. Ennfrem-
ur: „Það var lítið um kaffi, en í staðinn var
te og sýróp, sem var notað í mat og bætti
upp mjólkurskort. Þannig var byrjunin hjá
íslenzku nýlendunni í Nova Scotia og sú
nýlenda var nefnd Markland eftir að íslend-
ingarnir fóru.“
íslenzkur skóli og endalok
nýlendunnar i Nova Scolia.
Stjórn Nova Scotia setti á laggirnar ís-
lenzkan barnaskóla í nýlendunni 1879.
Skólahús var byggt en skólinn var aðeins
starfræktur í tvö ár. Hinn kornungi rithöf-
undur Jóhann Magnús Bjamason skrifaði
söguna Eiríkur Hansson á þessum ámm og
þar er lýsing á skólanum. Kennarinn var
Skoti, Cracknell að nafni, og þótti fram úr
hófi mislyndur. Eftirvæntingunni er vel lýst,
þegar 25 íslenzk böm mættu í fyrsta sinn
í skólann á þokugráum degi, öll mállaus á
ensku, en flest læs og skrifandi á íslenzku.
Margar vikur liðu án þess að börnin skildu
orð af því sem þau vom látin lesa á ensku.
Jóhann Magnús lýsir framhaldinu svo:
„Smám saman fórum við að skilja meira
og meira, en því betur sem við kunnum,
þeim mun harðari varð kennarinn við okkur
og um síðir náði harkan því stigi að daglega
voru fiest okkar lamin meira og minna, jafn-
vel þótt við tækjum vel eftir og værum iðin.
Væri framburður á einhverju orði ekki rétt-
ur, vorum við barin, værum við of sein á
morgnana vorum við barin, og fyrir hvert
orð sem viðgátum ekki stafsett rétt, fengum
við högg á fingurgómana.“
Það hafði smám saman mnnið upp fyrir
íslendingunum á Nova Scotia, að hryggurinn
í skóginum í Musquodoboit-dalnum, þar sem
þeir áttu að bijóta grýtt, magurt og skógi
vaxið land til ræktunar, gat ekki talizt fyrir-
heitna landið. Vinna í gullnámunni, sem nú
var að hefjast fyrir alvöm, hefur ekki höfðað
til þeirra heldur. Þær fréttir bárust í nýlend-
una 1882, að mikil uppsveifla væri íWinnipeg
og að komræktarland stæði til boða í Da-
kota. Fólkið ákvað að flytjast „vestur“og virð-
ist allt hafa orðið samferða utan ein stúlka
sem eignaðist þama fjölskyldu og settist þar
að fýrir fullt og fast. í júní 1883 fór hópur-
inn til Halifax og þaðan með lest til Montre-
al og áfram vestur. Bændabýlin með íslenzku
nöfnunum stóðu auð og yfirgefín.
í bókinni segir að lokum um íslenzku
nýlenduna: „Það er enginn vafi að það var
mikill missir fyrir Musquodoboit-dal þegar
íslendingamir tóku sig upp og fóru. Þetta
fólk var þekkt fyrir reglusemi, dugnað og
heiðarleika. Það hefði átt að fá hvatningu,
en sú hvatning kom aldrei. Það varð að peði
í valdatafli. “
Ekki er nefnt hverskonar valdatafl það
var. Hvað munað hefur um brotthvarf íslend-
inganna sést bezt af því að sama ár em
aðeins 150 manns í námuþorpinu Caribou.
Hálfri öld síðar, segir í bókinni, vorú enn
sjáanleg ummerki um bústaði íslendinganna.
Omerktar grafir voru þar á meðal tijánna,
sem höfðu vaxið upp að nýju og enginn
hafði haldið áfram búskap á jarðarskikunum.
Timburvinnsla hefur í áranna rás eytt þess-
um minjum og landið hefur að nýju gengið
til ríkisins."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 1997 5