Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1997, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1997, Blaðsíða 16
IBRETLANDI hefur það færst í vöxt að skáld nýti sér margs konar miðla við ljóðflutning sinn. Aaron William- son hefur nær einstaka stöðu á þess- um vettvangi. Ég hafði heyrt um geminga skáldsins og viðbrögð fólks sem hann skildi stundum eftir í ein- hvers konar losti. Þar sem áhorfend- ur hörfuðu undan, stigu á tær og hrösuðu hveijir um aðra. Áður fyrr las hann ljóð sín sem texta og notaði leikmuni og áhrifa- meðul. Atriði hans og flutningur nú eru aðeins hann sjálfur og langt ljóð þar sem nokkrum sinnum heyrast „orðaskil". Brian Catling er eitt þekktasta gerninga- skáld Bretlands. Verk hans eru sögð vera einstök sambræðsla af ljóðlist, skúlpýúr og gemingalist. Hann hefur unnið með íslend- ingunum Magnúsi Pálssyni og Steinari Siguijónssyni sem hann lætur vel af. Hann ’ segir heymarleysi Aarons verðmæta ein- angmn er hafi áhrif á alla hans ósnortnu tilvist til að hafa stjórn á, smakka og svara fyrir sig með því að bera fram skýrt mál sem áheyrendum, er ekki geta tjáð sig á því, finnist vera lipurt og umsnúinn teygjan- legur kraftur sem flögrar á milli öfga. „Hann færir talið frá þröngu umráðasviði munnsins svo tilvist þess verður aðskilin og verður eins og eldfjall er skekur svæðið. Krampar og líkamleg útrás Aarons era ekki tilfinningalegar merkjasendingar, heldur árásárgjöm uppstokkun til að leiða hjá sér heyranlegar rásir og endurstýra hljóðpúlsi verksins. Talið er lifandi og neit- ar að verða steingert á lítilli hillu milli tungu og eyra. Sprengifimar hreinsanir og losun ~ tungumálsins er meinlega vinda sér úr lík- ama hans eru ekki ertingarvaldur. Geming- ar hans era svo mikil sambræðsla að venju- legar skýringar og þýðing mæltra orða verða úreltar." í átjándu aldar sýningarskurðstofu, sem er líka safn sem minnir á lækningu og þján- ingu, kom Aaron fram auk þriggja annarra á dagskránni. Plássið var lítið og svitinn mikill eftir þennan hlýja dag í London. Aaron birtist yfírvegaður áður en hann spymir við fótum öskrandi með stunum og veini. Stappar með hrynjandi svo gólfíð ■ hljómar, fer í ballettlegar stellingar, snýr upp á sig í skrítnar stöður og kreistir út angist með grettum og skælum. Skyndi- lega, frá bergmáli þessa skipulagða stjórn- leysis, óskýr straumur af hljóðum. Hann pínir út átakanleg brot af orðum með afsk- ræmdum líkamsstellingum. Heldur ræður með augunum, einnig puttum og andlits- vöðvum. í þetta skipti er þögn í salnum og hann virðist ná athygli allra, jafnvel augn- sambandi vegna nálægðar og smæðar salar- ins. Stundum er hann sópran og lætur hátt eins og hann heyri í sjálfum sér. Þetta er ekki látbragðsleikur heldur leikur með lík- amsfangelsið. „Bullmálið" veldur hlátra- sköllum sumra áhorfenda. Oft er hann fynd- inn í alvöraleik. Það er hlegið eins og venju- lega þegar fólk verður vandræðalegt. Nálg- ast stundum fáránleikann þegar það er far- ið út fyrir orðin og venjubundna talmálið. Það er erfítt að halda sig á mörkunum. En á köflum er hann þungur með Artaud-ísk svipbrigði og framstæð öskur, skerandi lengst innan úr djúpi sjálfsins, svo að fólk fyllist samúð með manninum sem er að reyna ná sambandi. Hann byggir upp hrynj- andi með tungunni og ógreinilegum djúpum hljóðum. Missir öflugt heymartækið og það endurvarpar óþægilegri hátíðni, skerandinn skapar skrítna tónlist. Sumir kaflar ein- kennast af grimmu samtali við sjálfan hann, augljóslega með granninn í hrynjandinni. Þetta er langt ljóð en ekki leikþáttur, né leiklist. Frassið út úr honum í upplýstu myrkrinu verður eins og stjörnur í geimn- um. Gegnblautur af svita fer hann aftur inn í sig og lokar líkamanum með öfugu faðm- lagi, verður vondur, ef ekki reiður og urrar valdsmannslega einhvers konar útgáfum af orðum. Er það ytri veran í samræðum við þá innri? Á stundum bendir hann mikið samtímis í flestar áttir þar sem puttarnir virðast notaðir til hálfdáleiðslu þeirra sem horfa á en ekki undan. Kona frá samtökum heymarlausra, sem var í fylgd hunds er var sérmerktur heymar- lausum, var hálfmiður sín eftir gerninginn. Ástæðan var að táknmál fíngra Aarons var furðulegra en hljóðin, hún hafði aldrei séð *■ aðra eins afskræmingu á táknmáli. Þessi leiðsla byggist eingöngu á persónu hans og návist hans er meira en kröftug. Þetta er meðvitað atriði með hápunktum og lægð- um, grimmd, angist og húmor. -Þetta minnir AARON Williamson í ham. Ljósmynd Bleddyn Butcher. FRÁ (H)LJÓÐI ÞAGNARINNAR Enska skáldið Aaron Wiliamson er heyrnarlaus fyrr- um pönksöngvari sem með gerningum sínum kannar tungumálið og leitar nýrra tjáningarleióa. Hann hefur þegar fundió eigið tjáningarform, m.a. með líkamanum og kokhljóðljóðum. ÞORRI JOHANNSSON fór aó sjá hann og heyra. mig á að hljóðljóð eru oft íhugun sem kemst nær kjarna tungumála og orða. Hér er gengið miklu lengra og farið um víðara svið. Aaron er fæddur 1960. Höfuðverk hans era ljóðabækumar Cathedral Lung 1991 og A Holythroat Symposium sem seldust upp og vora endurprentaðar. Hann hefur ferðast með gerningaverk sín um N-Amer- íku og Evrópu. í síðasta skipti sem Allen Ginsberg kom til Bretlands að lesa 1995 var Aaron meðal þeirra sem komu fram með honum í Royal Albert Hall. í gemingunum tjáir hann sig sem lista- maður. En í hinu daglega lífi tjáir hann sig á okkar tungumáli og er fær varalesari. Hann hefur því margt fram yfir okkur á hávaðasömum bar. Höfuðumfjöllunarefni Aarons er heyrnarleysið og höftin sem fylgja því í mannlegum samskiptum, skil- yrðing líkama og tungumáls. Ofsafengið innra líf manneskju sem er einangrað í þögn, gremjan og takmörk samskipta í orð- um. Að áhorfendur séu óvart þátttakendur með hljóðum og orðum er kaldhæðið. En einnig hluti þess sem gerir verkið svo kraftmikið og frumlegt. Fólk veit oft ekki hvernig á að taka þessu, segir Aaron. Hann AARON með Bodran, írska trommu. Ljósmynd Adrian Franklin. byijaði að missa heyrn við sjö ára aldur, leyndi því og hélt áfram í venjulegum skól- um þangað til hann var sextán ára. „Ég var hræddur við félagslega og persónulega höfnun og kaus að segja fólki ekki frá því að ég væri heyrnarskertur." Honum tókst að blekkja flesta kennar- anna. Aaron segist hafa vitað sannleikann um tíu ára aldur þrátt fyrir von hinna full- orðnu um kraftaverkalækningu. „Mér fannst heimurinn líða hægt og hljótt frá mér. Um nætur þjáðist ég í einrúmi. En ég útilokaði frá mér hryllilegar hugsanir um einangran. Ég ákvað að fallast aldrei á þann möguleika að rofna úr tjáskiptum." Heyrnin hvarf smátt og smátt. Ungling- ingsárin einkenndust af höfnun og grimmd og voru erfið. Þá gerðist hann pönksöngv- ari er leiddi hljómsveitina „Cat Wax Ax Company" er skar sig úr með árásar- gjarnri og kraftmikilli raddbeitingu. Ef hlustað er á útgáfur þeirrar hljómsveitar er auðheyrt að lítið hefur verið eftir af heyrninni. En enn syngur hann Hank Will- iams lög og spilar undir á gítar yfir glasi í samkvæmum. Tónlistin er ástríða og hann kemur ennþá fram með tónlistar- mönnum. „Ég vildi oft óska þess að ég gæti hlustað á nýjar plötur. En ég fæ mikið út úr því að lesa vandaðar umsagn- ir. Ég er mjög næmur fyrir titringi," skýr- ir Aaron út. Eins og aðrir heyrnarlausir finnur hann taktinn í gegnum gólfið og getur séð hrynjandi tónlistarmanna á með- an þeir spila. Úrskurðaður algjörlega heymarlaus 27 ára, skipti Aaron um stefnu. Hann hætti að spila með hljómsveitum og fór í háskóla þar sem hann náði sér í fyrsta klassa gráðu í bókmenntum. Nú er hann orðinn doktor í „hlutkenndri ritun“. Hann hóf einnig feril sinn sem skáld og gerningamaður, þegar hann áttaði sig á að hans sérstaka sjónar- horn gefur honum tilefni til þess að segja margt um tungumálið í hljóð(við)miðuðum heimi. Vegna þeirra erfiðleika sem hann hefur upplifað eru djúpar rætur tilgangs og sjálfsmeðvitundar í list hans. Skáldið ögrar og skorar á hólm hefð- bundnar hugmyndir um fagurfræði í ljóð- list. Verk hans kanna hið innra líf, ekki aðeins tilfínningalega eða huglægt heldur sambandið milli tungumáls og holds sem heillar hann. Ritstörf hans eins og gerning- ar, eru róttækar könnunaræfingar. „Ensk ljóðlist um þessar mundir hefur tilhneigingu til að vera í vörn í stöðu sem þegar hefur verið fastsett og kerfisbundin. Það á ennþá eftir að uppgötva svo margt í tungumálinu. Orðin sjálf, hvernig þau eru sögð og hljóma hafa jafn mikla merkingu og meining stafa- raðanna.“ Þó að Aaron hafí ekki alist upp í heyrnar- lausu samfélagi og sjái ekki sjálfan sig sem dæmigerðan heyrnarlausan eða talsmann þeirra er hann sér meðvitandi um félags- lega framkomu gagnvart þeim. „Jafnvel dagblöð með pólitíska rétthugsun gefa stundum í skyn að heyrnarlausir séu heimskir. Þegar ég sýni ekki næga kæti verð ég líka var við það útbreidda viðhorf að heyrnarlausir séu skapstyggir eins og Beethoven. Þegar ég næ því ekki sem aðr- ir segja bið ég viðkomandi að skrifa það niður. Það er athyglisvert að fyrir suma er það óhugsandi eins og að athöfnin að skrifa sé að láta eitthvað frá sér.“ Aaron hefur verið í mörg ár að þróa gerninga sína og eru hljóðin samansafn úr hljóðminni hans sem hann hefur samlagað til sjónrænna atriða. „Að vera heyrnarlaus hjálpar mér að kanna tungumál sem óstöð- ugan og breytilegan miðil. Staða mín sem listamanns er algjörlega staða mín sem persónu. Þessi yfirlýsing er yfirleitt tor- tryggð og lítt tekin trúanleg, en ég kýs frekar að vera á þann veg sem ég er.“ í ávarpi skrifar Aaron: „Sem heyrnarlaus rit- höfundur fínnst mér ég ekki taka beinan þátt í tungmálinu. Þegar ég verð að nota tungumálið á skrumskældan hátt verður sjónarhorn mitt líkamlegt. Ég reyni að fínna áhrifaríka, holdlega árekstra. Gerninga- vinnan er óaðskiljanleg frá ritstörfum þar sem það sameinast að endurheimta og setja tungumálið aftur á sinn stað. í gegnum margs konar miðla holdgeri ég hina áþreif- anlegu áletran þess.“ Skrifað hefur verið um Aron að hann hafí þróað nýja nálgun til að setja fram verk sín. Hann skapi heillandi ójafnvægi með radd- og hljóðbeitingu sinni. Það er ekki orðagljáfur að segja Aaron sannarlega reyna á þanþol tungumálsins. Aaron Will- iamson nýtur vaxandi athygli og um þessar mundir vinnur hann að gerð kvikmyndar í samstarfi við Ólaf Pál Sigurðsson kvik- myndaleikstjóra. y '16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 1997

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.