Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1997, Blaðsíða 14

SURALDIN FRA SIKILEY
SMÁSAGA EFTIR
LUIGI PIRANDELLO
Hann sá nú í myrkrinu
sem umvafði hann þá
hyldjúpu gjá sem hafði
myndast á milli þeirra.
Þetta var ekki lengur
hún, þessi kona þarna,
ekki Teresína hans.
Þessu var öllu lokið fyrir
löngu, fyrir langa löngu
og hann, þetta fífl, þessi
heimskingi var núna fyrst
að átta sig á þessu.
Býr Teresína hér?“
Heimilisþjónninn var enn
á skyrtunni með ákaflega
háum kraga um hálsinn eins
og hálfgerðri hengingaról.
Hann mældi unga manninn
út frá hvirfli til ilja, þar sem
hann stóð þarna fyrir fram-
an hann á stigapallinum. Hann leit út eins
og rakinn sveitalubbi með kragann á grodd-
aralegum frakkanum brettan alveg upp að
eyrum. Báðar hendur hans voru stirðar og
helbláar af kulda. í annarri hendi hélt hann
á skítugum pokaskjatta, en í hinni á gam-
alli töskudruslu svona til mótvægis.
„Teresína? Og hver skyldi það vera?“
Spurði svo hinn um leið og hann lyfti þykk-
um, samangrónum brúnunum sem líktust
einna helst yfírvaraskeggi, er rakað hefði
verið af honum og fest þarna til þess að
það týndist ekki.
Ungi maðurinn hristi fyrst höfuðið til að
losa sig við sultardropa af nefbroddinum
og svaraði svo: „Teresína, óperusöngkon-
an,“ hrópaði heimilisþjónninn upp yfír sig
með undrunarsvip og hæðnisglott á vör:
„Haldið þér að það sé hægt að kalla hana
svona bara Teresínu? Hver eruð þér með
leyfi?“
„Er hún heima eða er hún ekki heirna?"
spurði ungi maðurinn um leið og hann yggldi
sig og saug upp í nefíð. „Segið henni að
það sé Micuccio og hleypið mér inn.“
„En það er enginn heima á þessari
stundu," svaraði þjónninn með frosið bros
á vör. „Frú Sína Marius er ennþá í óper-
unni... “
„Og líka Marta frænka?" greip Micuccio
fram í. „Eruð þér bróður- eða systursonur
hennar?“
Þjónninn varð allt í einu stimamjúkur.
„Gjörið þér svo vel, gjörið þér svo vel að
ganga í bæinn. Það er enginn við. Frænkan
er líka í óperunni. Þær verða ekki komnar
aftur heim fyrir klukkan eitt. í kvöld verður
haldin hér veisla í tilefni af... Hvernig
eruð þér skyldur frúnni? Eruð þið kannski
systkinaböm?"
Micuccio fór hjá sér eitt andartak. „Við
erum - nei, við erum í rauninni ekki systk-
inaböm. Ég er Micuccio Bonavino, þér vitið
það. Ég er kominn hingað í tilteknum erinda-
gjörðum."
Við þetta svar þótti þjóninum full ástæða
til að hætta að þéra hann og fara að þúa
hann. Hann vísaði Micuccio inn í dimma
herbergisskonsu við hliðina á eldhúsinu, þar
sem einhver hraut hástöfum. „Sestu hérna.
Ég kem rétt strax með lampa." Micuccio
leit fýrst í áttina þangað sem hroturnar
komu, en hann gat ekki greint neitt. Síðan
leit hann inn í eldhúsið þar sem matreiðslu-
maðurinn var að elda kvöldmatinn með að-
stoð hjálparkokksins. Lyktin af hinum ýmsu
réttum sveif á hann. Hún steig honum svo
til höfuðs að hann svimaði. Hann hafði ver-
ið fastandi frá því snemma um morguninn.
Hann var að koma frá Messina-héraði. Hann
hafði verið heilan sólarhring í lest.
Þjóninn kom með lampann og hrotugauk-
urinn bak við tjaldið, sem hékk á snúru, er
strengd hafði verið þvert yfir herbergið
muldraði í svefnrofunum. „Hver er þarna?“
„Svona, Dorina, á fætur með þig!“ Hróp-
aði þjónninn. „Sjáðu hér er kominn Hr.
Bonvicino." „Bonavino" leiðrétti Micuccio,
sem blés í kaun. „Bonavino, Bonavino, kunn-
ingi frúarinnar. Þú steinsefur. Dyrabjöllunni
er hringt og þú heyrir ekkert. Ég á eftir
að leggja á borðið. Ég get ekki gert allt,
þú hlýtur að skilja það, Fylgjast með kokkn-
um, sem ekkert kann og fólkinu sem kem-
ur... “
Fyrst dró hún ýsur, síðan teygði hún úr
öllum skönkum, loks stundi hún þungan
eins og færi um hana kuldahrollur og þann-
ig tók hún aðfinnslum þjónsins. Hann þaut
í burtu um leið og hann hrópaði: „Allt í
lagi, bíddu bara!“
Micuccio brosti og fylgdi honum eftir með
augunum gegnum aðra hálfrökkva stofu og
alla leið inn í stóru og fagurlega uppljómuðu
borðstofuna í hinum enda hússins, þar sem
stóð glæsilega búið borð, og virti þetta allt
fyrir sér alveg hugfanginn uns enn hærri
hrotur en fyrr fengu hann til að líta aftur
á tjaldið.
Þjónninn var á eilífum hlaupum fram og
aftur með pentudúk undir arminum og
jagaðist ýmist út af Dorinu, sem var ennþá
sofandi eða þá út af kokkinum, sem var
greinilega nýgræðingur, og hafði verið feng-
inn eingöngu til að sjá um þessa kvöld-
veislu. Aumingja þjónninn fékk engan frið
fyrir látlausum spumingum frá honum. Og
til þess að hann fengi nú frið fyrir sér þá
þótti Micuccio hyggilegast að geyma þær
spurningar, sem hann hefði viljað beina til
hans. Hann hefði vitanlega átt að segja
honum eða að minnsta kosti gefa það í skyn
að hann væri unnusti Teresínu, en hann
vildi það ekki, þótt hann vissi það ekki sjálf-
ur af hveiju það stafaði, nema ef til vill
vegna þess að þá hefði þjónninn orðið að
umgangast hann Micuccio sem húsbónda
sinn og þar sem hann sá hann þarna svo
óþvingaðan og glæsilegan, þótt jakkalaus
væri, þá hraus honum hugur við tilhugsun-
inni einni að gera slíkt og annað eins. En
eitt skiptið sem hann fór framhjá gat hann
samt sem áður ekki stillt sig um að spyija
MYND: Sigríður Sigurjónsdóttir.
hann: „Afsakið, hver á þetta hús?“ „Við,
svo lengi sem við búum hér,“ flýtti þjónninn
sér að svara honum.
Og Micuccio stóð þarna og hristi höfuðið.
Hamingjan sanna, það var þá satt. Hagur
hennar hefur heldur betur vænkast. Hún
er orðin vellauðug. Þjónninn sem hefur á
sér heldrimannabrag, kokkurinn og hjálpar-
kokkurinn og svo þessi Dorina sem hrýtur
þarna. íjónustuliðið sem hleypur eftir hverri
skipun Teresínu og stjanar við hana. Hver
hefði getað trúað þessu?
Hann sá aftur fyrir sér í huganum óvist-
lega kvistherbergið þama suðurfrá í Mess-
ina, þar sem Teresína bjó með móður sinni.
Fyrir fimm árum í þessu fjarlæga kvisther-
bergi. Ef hann hefði ekki verið þeim innan
handar, þá hefðu mæðgurnar dáið úr hungri.
Og það var hann, enginn annar en hann,
sem hafði fundið íjársjóðinn sem fólginn var
í hálsi Teresínu. Þá var hún alltaf syngjandi
eins og spörfugl uppi á þaki, sér ómeðvit-
andi um fjársjóð sinn. Söngur hennar var
beiskjublandinn. Hún söng til að gleyma
örbirgð sinni, sem hann gerði sitt ýtrasta
til að létta og hann gerði það þrátt fyrir
það stríð sem hann þurfti að standa í út
af því við foreldra sína, einkum móður sína.
En hvemig gat hann yfirgefið Teresinu í
þessu ástandi eftir fráfall föður hennar? Að
yfirgefa hana vegna þess að hún var alls-
laus meðan hann sjálfur hafði þó atvinnu
sem flautuleikari í hljómsveit bæjarins? Það
var dálagleg ástæða eða hitt þó heldur! Var
hann kannski með hjarta úr steini?
Það var guðdómlegur innblástur, óvænt
lán að hann skyldi koma auga á hversu
óvenju hljómfögur rödd hennar var, þegar
enginn einasti maður hafði veitt því at-
hygli. Þetta gerðist einn gullfallegan apríl-
dag, þar sem þau stóðu við kvistgluggann,
sem var eins og rammi utan um dökkbláan
himininn. Teresína var að raula ástríðu-
þmnginn lagstúf frá Sikiley. Micuccio mundi
enn eftir ljúfum söngtextanum. Teresína var
döpur í bragði þennan dag vegna þess að
faðir hennar var nýlátinn og líka vegna
óvildar og þvermóðsku foreldra hans. Og
hann mundi það líka að hann var svo dapur
að augun fylltust táram þegar hann heyrði
hana syngja hann, þótt hann hefði heyrt
hana syngja þennan lagstúf ótal sinnum
hafði hún aldrei sungið hann svona. Hann
var svo hrifínn að daginn eftir fór hann
með hljómsveitarstjórann, vin sinn, upp á
kvistherbergið til mæðgnanna án þess að
láta þær nokkuð vita af því fyrirfram. Og
þannig byijuðu fyrstu söngtímarnir og í
samfleytt tvö ár hafði hann eytt næstum
því öllum launum sínum fyrir hana.
Hann hafði tekið píanó á leigu fyrir
hana, keypt nótur handa henni og greitt
söngkennaranum dálaglega þjónk-
un. Það var í gamla góða daga!
Teresína brann í skinninu að
hækka flugið, að komast áfram
á söngbrautinni, enda spáði
söngkennarinn henni glæsi-
legri framtíð og í millitíðinni
kyssti hún hann ótal heita
kossa í þakklætisskyni. Hvílíka
hamingjudrauma áttu þau ekki
í sameiningu!
En Marta frænka hristi hins
vegar höfuðið, bitur í bragði.
Hún hafði séð svo margt á sinni
löngu ævi, vesalings gamla konan,
að hún trúði ekki lengur á framtíð-
ina. Hún óttaðist um hag dóttur
sinnar og vildi ekki einu sinni að hún
hugleiddi þann möguleika að losna úr
þeirri örbirgð, sem nú var orðin hlut-
skipti hennar. Og svo vissi hún vel
hvað þessi bijálæðislegi og hættulegi
draumur kostaði hann.
En hvorki hann né Teresína hlustuðu
á hana og það var til einskis að hún maldaði
í móinn, þegar ungt tónskáld, sem hafði
hlustað á Teresínu á tónleikum, lýsti því
yfír að það jaðraði við glæp að láta hana
ekki fá betri söngkennara og frekari tónlist-
armenntun. Það ætti að senda hana til
Napoli, til tónlistarskólans í Napoli hvað sem
það kostaði.
Micuccio hafði þá sagt skilið við ættingja
sína án þess að hugsa sig tvisvar um. Hann
hafði selt litla jörð, sem hann hafði erft
eftir náfrænda sinn, prestinn og sent Teres-
inu til Napoli til að ljúka náminu.
Hann hafði ekki séð hana síðan. Bréf, jú
víst hafði hann fengið bréf frá henni meðan
hún var í tónlistarskólanum og svo bréf frá
Mörtu frænku þegar hún hafði stigið fyrstu
skref sín á listabrautinni, eftirsótt af stærstu
óperuhúsunum eftir stórglæsilega frumraun
sína í San Carlo.
Undir þessi illlæsilegu bréf hripuð með
skjálfandi hendi á blað af þessari vesalings
konu, stóðu jafnan nokkur orð frá Teresínu,
sem hafði aldrei tíma til að skrifa; „Kæri
Micuccio! Ég tek undir það sem mamma
segir. Hafðu það gott og hugsaðu hlýlega
til mín.“ Þau höfðu komið sér saman um
að hún fengi fimm til sex ára tíma til að
spreyta sig á listabrautinni, frjáls og óháð.
Þau vora bæði ung og gátu beðið. Og á
þessum fimm árum sem nú voru liðin hafði
hann alltaf sýnt bréfin öllum, sem vildu sjá
þau til að hnekkja þeim rógi sem ættingjar
hans báru út um Teresínu og móður henn-
ar. Svo veiktist hann, hann var nær dauða
en lífi og þá höfðu Marta frænka og Teres-
ína sent án þess að hann vissi álitlega fjár-
hæð heim til hans. Hluta af henni var eytt
á meðan hann var veikur, en afganginn
hafði hann hrifsað úr gírugum greipum
ættingja sinna og núna ætlaði hann að fá
Teresínu peningana í hendur. Peninga, nei
hann vildi ekki sjá þá. Ekki vegna þess að
honum fyndist þeir vera ölmusa, þar sem
hann hafði nú þegar eytt svo miklu í hana,
nei hann vildi ekki sjá þá, en hann vissi
ekki sjálfur hvers vegna og miklu síður nú
þar sem hann var staddur í þessu húsi -
peningana, nei hann vildi ekki sjá þá! Þar
sem hann hafði beðið f svo mörg ár, þá
gæti hann beðið svolítið lengur. Og svo
hafði Teresína líka peningana aflögu, sem
var sönnun þess að henni var borgið í fram-
tíðinni og þar af leiðandi var tími til þess
kominn að gamla loforðið yrði efnt, þrátt
fyrir vantrú ýmissa á því.
Micuccio stóð á fætur, yggldi sig í fram-
an eins og til að undirstrika niðurstöðu sína.
Hann blés aftur í kaun og stappaði fótunum
í gólfið.
„Er þér kalt?“ spurði þjónninn um leið
og hann gekk framhjá. „Þau eru rétt ókom-
in. Komdu hingað inn í eldhúsið. Þar mun
þér líða betur."
Micuccio vildi ekki fara að ráðum þjóns-
ins, sem kom honum í uppnám og fór í fínu
taugamar á honum með heldrimannafasi
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 1997