Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1997, Page 17

ISLENDINGAR ENGIR REALISTAR
Régis Boyer Morgunblaðið/Árni Sæberg
Régis Boyer er franskur
mióaldafræóingur sem
hefur verió einn ötulasti
sendiherrg íslenskrar
menningar ó erlendri
grund. I dag veróur
haldin ráóstefna í Há-
skóla Islands honum til
heióurs. ÞRÖSTUR
HELGASON ræddi vió
hann um íslenskar bók-
menntir að fornu og nýju.
AÐ má með sanni segja að
Régis Boyer sé einn mikil-
vægasti menningarsendi-
herra íslands á erlendri
grund enda hefur hann helg-
að líf sitt íslenskri menningu.
Hann er ekki aðeins virtur
fræðimaður á sviði íslenskra
fornbókmennta heldur hefur hann þýtt
ógrynni af íslenskum bókmenntum, bæði
fornum og nýjum. Fimmtán íslendingasögur
í þýðingu hans komu út fyrir tíu árum í
glæsilegu Pléiade ritröðinni hjá Gallimard
forlaginu en jafnframt hefur hann þýtt fjöl-
margar konungasögur og fornaldarsögur.
Hann hefur þýtt alls á fjórða tug forn-
sagna, auk eddukvæðanna. Af íslenskum
nútímabókmenntum sem út hafa komið í
þýðingu hans í Frakklandi á undanförnum
áratugum má nefna verk eftir Halldór Lax-
ness, Jón Óskar, Thor Vilhjalmsson, Stein
Steinarr, Sigurð Pálsson, Álfrúnu Gunn-
laugsdóttur og Steinunni Sigurðardóttur.
Hann hefur nú nýlokið við þýðingu á skáld-
sögu Péturs Gunnarssonar, Punktur punktur
komma strik. Að auki hefur Boyer verið
óþreytandi við að koma fram í btöðum, út-
varpi og sjónvarpi sem málsvari íslenskra
bókmennta og menningar.
íslensk og evrópsk mióaldamenning
Régis Boyer er prófessor við Université
Paris IV-Sorbonne þar sem hann hefur um
árabil rannsakað og kennt norrænar bók-
menntir, en lagt sérstaka alúð við íslenskar
bókmenntir. Helsta rannsóknarsvið hans hef-
ur verið trúarhugmyndir norrænna manna á
miðöldum, heiðnar sem kristnar, en doktors-
ritgerð hans, La vie religieuse en Islande
1116-1264: d’aprés la Sturlunga saga et les
sagas des évques, frá 1972 fjallar einmitt
um trúarlíf á Sturlungaöld. Um þetta efni á
að fjalla á málþingi sem haldið verður í
Háskóla íslands í dag til heiðurs Boyer en
þar mun hann sjálfur flytja meginfyrirlestur-
inn. Málþingið fer fram í stofu 101 í Odda.
Boyer segist fyrst hafa komið hingað til
lands fyrir 36 árum. „Ég kom hingað fýrst
til þess að kynna mér íslenskar bókmenntir,
einkum hinar fomu. Ég hafði uppgötvað
íslendinga sögurnar þegar ég las Eiríks
sögu rauða í þýskri þýðingu við nám mitt
í Frakklandi. Þessar sögur voru mér alger
opinberun en þar sem ekkert var hægt að
lesa um þær í Frakklandi ákvað ég að leggja
leið mína hingað. Hér komst ég ekki aðeins
í kynni við þessa stórkostlegu menningu
heldur eignaðist líka dóttur sem er kannski
eini Frakkinn sem fæddur er hér á landi.“
Boyer segist enn hugfanginn af íslenskum
fornsögum og það sem heilli hann sérstak-
lega sé hin einstaka lífssýn sem þær birta.
„Þegar ég las þessar sögur fýrst komst ég
að því að þessi lífs- og heimssýn líktist
mjög því hvernig ég sjálfur sá heiminn, líf-
ið, tímann. Og sá stíll sem sögumar lýstu
þessum heimi með var einnig minn eiginn.“
Eftir stutta veru hér á landi í byijun sjö-
unda áratugarins segist Boyer hafa verið
ákveðinn í því að skrifa doktorsritgerð um
íslenskar fornbókmenntir. Hann segist hafa
gefið sig á tal við Einar Ólaf Sveinsson og
Sigurð Nordal og beðið þá að vísa sér veg-
inn að einhveiju álitlegu verkefni. Þeir ráð-
lögðu mér að skoða Sturlunga sögu, Bisk-
upa sögur og aðrar samtíðarsögur því að
þar gæti ég flundið grundvöll germanskrar
menningar. Ég fór því næst út í búð og
keypti þessar sögur. Þegar ég hafði lesið
þær var ég staðráðinn í að skrifa doktorsrit-
gerð um kjarna íslenskrar menningar,
spurningin sem ég ætlaði að svara var um
það hver væri kjarni hins gamla íslenska
samfélags.
Ég hafði menntað mig í evrópskum mið-
aldafræðum heima og eftir því sem ég las
meira af íslenskum fornbókmenntum komst
ég alltaf betur og betur að því að rætur
þeirra væri að hluta til að finna í evrópskri
miðaldamenningu. í evrópskum og íslensk-
um bókmenntum frá þessum tíma var bæði
að finna tengsl á milli umfjöllunarefnis og
stíls. Og það sem meira var, það voru sterk
tengsl á milli íslenskra fornbókmennta og
flatneskrar sagnaritunar á miðöldum og
helgisagnaritunar í Evrópu á þeim tíma. Ég
komst að því að kirkjan var þarna áhrifavald-
ur, hún hafði haft áhrif á það hvemig íslend-
ingar skrifuðu og hvað þeir skrifuðu. Fræði- *
menn höfðu fram að þessu talið að íslensku
fomsögumar væm af germönskum meiði
sprottnar. Það var því nokkuð byltingarkennd
hugmynd að snilli hinna fomíslensku sagna-
ritara væri fólgin í því að bræða saman ólíka
strauma, bæði hina fomgermönsku hefð og
svo hina kirkjulegu kaþólsku hefð. Það væri
sambræðsla þessara þátta sem gerði íslend-
inga sögumar að meistaraverkum.
Til að færa sönnur á þessar hugmyndir
mínar lagðist ég í rannsóknir á trúarlífi ís-
lendinga á tólftu, þrettándu og fjórtándu
öld. Það sem háði mér hins vegar við boðun
þessara hugmynda var að ég skrifaði á
frönsku og það voru mjög fáir fræðimenn
á sviði íslenskra fornsagna sem lásu frönsku
á þessum tíma. Seinna varð ég aftur á.
móti þeirrar gæfu aðnjótandi að kenna
nokkrum íslenskum nemendum í þessum
fræðum. Og í gegnum þá hef ég getað kom-
ið kenningum mínum á framfæri. Þessir
nemendur mínir hafa þróað kenningar mín-
ar áfram og það er stórkostlegt að sjá. Síð-
an hafa auðvitað aðrir fræðimenn á þessu
sviði einnig þróað kenningar í sömu átt.“
Engir realislar
Régis Boyer hefur fylgst náið með íslensk-
um nútímabókmenntum. Þegar hann er
spurður um það hvort hann sjái einhvern-
þráð liggja á milli þeirra og fombókmennt-
anna nefnir hann stíl fyrst sem hafi ekki
tekið stórkostlegum breytingum frá því á
miðöldum.
„En við verðum líka að líta til þess tíma
sem leið þarna á milli, á tímann sem leið
frá lokum fjórtándu aldar til loka þeirrar
nítjándu. Þetta voru erfiðir tímar í sögu ís-
lenskrar þjóðar, hún hefði allt eins getað
þurrkast út á þessu skeiði. Þessar raunir
hafa hert ykkur, þær hafa gert sýn ykkar
á lífið og tilveruna hörkulegri, en um leið
þá hafið þið komist af. Og það hafið þið
gert af tveimur ástæðum að mínu mati. í
fýrsta lagi vegna þess að þið hafið verið trú
menningararfi ykkar og í öðru lagi vegna
þess að þið sjáið hlutina á ykkar eigin hátt,
þið hafið ykkar eigin sýn á hlutina. Þessi'
sýn einkennist af ákveðinni tvöfeldni; það
er alltaf eitthvað annað á bak við hlutina,
á bak við veruleikann. Þið getið ekki losað
ykkur við þá hugmynd að það sé eitthvað
á bak við það sem þið sjáið. íslendingar eru
því ekki realistar, ég þekki engan rithöfund
hér sem er ekta realisti. Og það er kannski
eins konar kjarni í íslenskri þjóðarsál.“
SJONVARPIÐ FANGELSAR
ÍMYNDUNARAFLIÐ
S AGN AÞULURINN David Campbell seg-
ist aldrei hafa haft metnað til ákveðinna
starfa heldur láti hann lífið leiða sig
áfram. Hann hefur nú verið leiddur til
íslands og ætlar að ferðast um landið
næstu vikurnar og skemmta íslendingum
með þjóðsögum, ævintýrum og söngvum
frá heimalandi sínu, Skotlandi. í kvöld
kl. 21 flytur hann dagskrá sína í Kaffi-
leikhúsinu. Auk hans koma fram þær
Rósa Kristín Baldursdóttir, söngkona, og
skoski fiðluleikarinn Wilma Young.
David er einn fárra manna sem fæst
eingöngu við iðkun sagnalistar. Hann
vann til verðlauna á Edinborgarhátíð-
inni fyrir tveimur árum og hefur komið
fram víða um heim. Hann segir að þjóð-
sögur séu bestu sendiherrar hverrar
þjóðar, því þær gefi lifandi mynd af
landi og þjóð.
AUt frá barnæsku hefur David haft
mikla ánægju af því að segja sögur.
Hann er fyrrum bókmenntakennari og
fékk nemendur sína til að lifa sig inn í
Shakespeare með leikrænum uppákom-
um í tímum. „Ég átti það til að stökkva
út úr skápum og skúmaskotum til að
leggja áherslu á orð mín,“ segir David.
Hann stýrði skoskri dagskrá sem naut
mikilla vinsælda hjá BBC. „Ég fékk
starfið vegna þess að mér tókst að hrista
upp í dauðleiðri áheyrnarnefnd útvarps-
stöðvarinnar með lygilegri sögu af sjálf-
um mér,“ segir David. Frásagnargleðin
einkennir allan feril þessa glaðlynda
Skota og eftir 16 ár hjá BBC sneri hann
Morgunblaðið/Kristinn
SKOSKI sagnaþulurinn David Camp-
bell. „Góður sagnaþulur er sá sem
hefur góða áheyrendur.“
sér alfarið að sagnahefðinni og ljóða-
gerð.
David leggur ríka áherslu á að flytja
börnum og unglingum sögur sínar í von
um að það veki hjá þeim áhuga á þess-
ari fornu arfleifð. Hann segir mikilvægt
að virkja ímyndunarafl barna því mikið
sjónvarpsáhorf hindri eðlilegan þroska
þeirra. „Börn eru hætt að gefa umhverf-
inu gaum, þau eru hætt að leika sér og \
þau eru meira að segja hætt að hreyfa
sig, segir David. „Heilbrigðisyfirvöld
ættu að birta varnaðarorð til uppalenda
með barnaefni í sjónvarpi." Síðustu ár
hefur áhugi fólks á gamalli sagnahefð
verið að glæðast og David rekur það til
þess að fólk sé að reyna nálgast hvert
annað aftur og uppruna sinn. „Sjónvarp,
myndband, tölvan og alnetið hafði
hneppt fólk í tæknilega einangrun,“ seg-
ir David. „En sögurnar öðlast ekki líf
nema með þátttöku áheyrenda og hveiju
svo sem þær kunna að lýsa þá fjalla þær
allar um ferðir mannshjartans. Þær ,
boða okkur kærleik, frið og sátt.
Næstu daga ætlar David að ferðast
til Hafnar í Hornafirði, Egilsstaða og
um Eyjafjarðarsvæðið.
vorukvnntir.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 1997 1 7