Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 13

EG ætla að skrifa í þessa fallegu
bók sem einhver gaf mér, ég
man ekki lengur hver, skrifa
það sem mig langar til að
skrifa. Hér. Hún verður því
að dagbók, að hluta rissbók
fyrir efni sem ég nota kannski
síðar.
Þetta er stór og mikill háskóli með mikla
myndlistardeild. Eg á að kenna tækni hinna
ýmsu aðferða við myndsköpun, frá þeim
elstu til þeira nýjustu. Mér sýnist þeir ætla
að nota mig mikið. Ég held ég verði að
meira og minna allan daginn. Nú, þegar
þessu misseri lýkur, ræð ég mér sjálfur. Þá
get ég farið þangað sem ég hef efni á og
gert það sem mig langar til - sem verður
þá að hafa einhvern tilgang, ég þyrfti að
geta selt árangur vinnunnar, eða taka fljótt
aftur svona stöðu, kannski minni kennslu?
Hef ekki áhyggjur af því núna.
Ég var að erindast í bænum fyrst eftir
komuna hingað, þá rakst ég á mann sem
mér fannst eftirtektarverður, óvenjulegt að
sjá svona mann á götu í háskólabæ. Hann
var óaðfinnanlega klæddur, grannur og
geislaði ró og virðuleik. Ég varð mér óþægi-
lega meðvitaður um sjálfan mig, kubbsleg-
an, feitlaginn, losaralega klæddan, illa rak-
aðan með of mikið hár! Já, ég gerði mér
góða grein fyrir mismuninum - en það
breytir engu, ég er þessi tuddalegi vinnu-
þjarkur, spenntur, innra með mér á valdi
verkefnis og vandamála tengd þeim, og þar
inni er engin sérstök ró fyrr en vandamálin
eru leyst, þ.e.a.s. þau af þeim sem eru leys-
anleg.
Hann var greinilega í klæðskerasaumuð-
um frakka, þar undir í jakkafötum með
vesti, klassískri skyrtu og viðeigandi bindi,
í fallegum skóm, höfuðfatslaus, vel rakaður
og hárið vel snyrt.
Svona ert þú ekki! sagði ég við sjálfan
mig og var auðvitað ánægður með það.
Ég hef fengið litla íbúð í ekki mjög hárri
blokk með stórum og vel hirtum húsagarði.
Húsið er brúnrautt og ég kann vel við það,
sérstaklega þennan húsagarð þar sem eru
göngustígar, gosbrunnur í miðju af gamalli
gerð, allt minnir nokkuð á spænska höll -
og er það ánægjulegt. íbúðin er svo lítil að
ég mun varla geta unnið þar nema skrifað
og kannski rissað eithvað smávegis. Ég hef
vinnuaðstöðu í skólanum en ég veit ekki
hvenær ég á að geta nýtt mér hana. Gæti
samt orðið, ég veit það ekki ennþá.
Ég hrökk við þegar ég kom heim um
daginn. Granna snyrtimennið kom út úr
íbúð á sama gangi og ég. Ég sá hann svo
aftur í kvöld þegar ég kom heim. Hann var
að stíga út úr íbúðinni, sennilega að fara
að fá sér að borða, efast samt um að svona
fínir menn menn borði, melti o.s.frv. Dyrnar
á íbúð hans voru opnar þegar ég gekk fram-
hjá. Ég sá þar inni móta fyrir einhveiju,
eða skugga einhvers sem ég hef ekki alveg
áttað mig á. Ég kom nær honum í þetta
sinn. Hárið er grásprengt, andlitshúðin jafn-
lit, depurð í augum, hendur vel snyrtar. Það
mætti halda að hann væri af aðalsættum
og hefði ekki annað að gera en að líta vel
út. Það er nú samt ólíklegt, þá ætti hann
varla heima hér - en hvað veit ég svosem.
Ef ég á að hafa þennan mann fyrir augun-
um allan tímann sem ég er hér, gæti ég
trúað að þegar þessi bytjunarkrampi er lið-
inn hjá og allt farið að ganga eins smurt
og það getur, fari ég að hugsa meira um
það hvernig ég lít út. Væri kannski ekki
verra!
Ég hef líka rekist á hann í háskólanum
og tekist að spytja hvað hann kenni. Hann
kennir rökfræði og stærðfræðilega rökfræði.
Já, auðvitað, svona grein þar sem maður
þarf að vera rólegur, án djúpsambands við
hreyfiöflin, ofninn í líkamanum, aðeins
hugsa...
Líklega til þess að ég sætti mig betur
við erfiðið, hefur mér verið boðið að halda
fyrirlestur undir lok misserisins. Ég má ráða
um hvað ég tala, en segja samt frá því í
tíma, vegna auglýsinga og annars.
Ég vissi eiginlega strax um hvað ég ætla
að að tala: efnið í óhlutlægum myndum.
Ég hef hugsað mikið um það, lifað með því
og hef mína reynslu af því. Það er enn nauð-
synlegt að árétta að í óhlutlægri Iist sé efni,
ákveðið efni - og ég hef gaman af því!
Ég rissa upp hugmyndir á þessi blöð. Þau
eru að verða mér kær. Ég vinn svo fyrir-
lesturinn upp úr rissinu.
Ágætt, eftir hvíld og léttan mat sest ég
gjarnan og skrifa í þessa bók. Ég hef hvort
sem er engan til að tala við, þekki engan
hér og það er enginn sem mig langar til
GRANNT
SNYRTI-
MENNI
r
(Ur dagbók gestakennara)
SMÁSAGA EFTIR ÞORVARÐ HELGASON
Vió erum öll efni í svíviróilegar skepnur, getum öll
oróió þaó ef aóstæóur eru þannig. Ef svo væri
ekki geróust ekki svíviróilegir hlutir. Stríó hefur verió
leyfileg svíviróa, margir hafg notió þeirrar útrósar.
Þaó ryóst ekkert út sem ekki er inni fyrir. Svíviróan er
í blóói okkar, hug, sálarminningum kynstofnsins.
að kynnast - ekki enn. Líklega kynnist ég
samt einhverri einmana konu sem leggur
lag sitt við gestakennara, hef ekki séð hana
ennþá.
Ég hef oft hugsað um efnið í óhlutlægum
myndum, en ekki í rithæfum orðum. Verð
að byrja á því.
Óhlutlægt merkir: ekki mynd af einhveiju
sem maður sér fyrir utan sig, hlutum, fólki,
landslagi. Er slík mynd án sambands við
raunveruleikann? Hún er sett saman úr litum
og formum, flatarformum eða línum sem
litirnir koma fyrir í.
Já, ég er að hugsa um þennan fyrirlest-
ur, finnst hann mjög ögrandi. Ég þarf oft
að kenna allan daginn og get á meðan ekki
hugsað um þetta. Á leiðinni heim er ég oft
niðursokkinn í málið, velti fyrir mér nýrri
hlið á því. T.d.: litur hefur merkingu, hann
er fulltrúi ákveðinna hughrifa. Það finna
ekki allir það sama, þó er nokkurt samræmi
þar á milli. Litur ber ákveðna merkingu.
Líklega er það of mikið sagt, hann ber
merkingu, breytilega eftir einstaklingum,
eftir gerð einstaklinga. Sama gildir um form.
Umhverfi okkar er fullt af formum, við erum
umlukin formum, formuðum hlutum frá því
við opnuðum augun. Mörg breyta um merk-
ingu, eins og t.d. konubijóst fyrir mann.
Óhlutlæg form hafa tilvísun, bera merk-
ingu, ekki skýra eins og tölur en samt -
og sú merking verður skýrari þegar við reyn-
um ekki að lesa röklega, heldur opna okkur
fyrir, opna inn í lítt síaða skynjun okkar,
þangað sem ýmislegt fer sem ekki er séð
meðvitað, ekki tínt, lesið né túlkað, heldur
er aðeins þar. Við eigum aðgang að því,
beinastan ef við reynum ekki að túlka, skilja,
skýra, en horfa á það sem tákn, merki um
óljósa hluti, atburði í sálunni sem samt ger-
ast og eru. Það er úr þessu rými, þessum
brunni sem hinn óhlutbundni málari eys -
og þeir sem kunna að opna sig fyrir því
sama í sjálfum sér meta hann.
Við erum nefnilega öll, í huga okkar,
stödd í heimi sem enginn sér nema við sjálf,
og þar er margt óhreint á sveimi. Inni í
okkur er heill heimur af myrkri og fáránleg-
um leik sem við verðum að hemja í nógu
sterkum fjötrum. Stundum hittum við hann
fyrir í myndum - og undrumst, brosum eða
verðum hrædd.
Hrædd? Já. Svífa ofan úr skýstöfuðum
sólheimi ofan í myrkrið, myrkrið djúpa og
svarta þar sem við getum öskrað af fögnuði
á meðan það umlykur okkur, mjúkt, svart,
útilokandi allt annað. Af því við erum mann-
eskjur, fólk með reynslu af draumum, löngun-
um og þrám, hlýtur það allt að hafa líkar
uppistöður, lík stef, samt auðvitað óendan-
lega ólík að lit, blæ, áorkan. Því skiljum við
þegar villidýrið í okkur öskrar. Við öskrum
sjaldan þótt við vildum það oft á hvetjum
degi - en það er hægt að mála öskrið, dapur-
leikann, svartnætti örvæntingarinnar, fögnuð
valdsins, sigurgleði morðsins.
Þegar ég las þetta aftur núna í kvöld,
minnntist ég þess sem gerðist í hádeginu í
dag. Líklega hafði mig grunað eitthvað slíkt,
því ég lagði mér til betri handklæði, púða
og smokka fyrir stuttu - ef á þyrfti að halda.
Vegna einhverra breytinga, funda sem
komu mér ekki við, átti ég lengra frí um
hádegið. Ég gekk út og ætlaði heim. Á leið-
inni sá ég konu sem var líka að koma út
úr skólanum. Mér varð starsýnt á hana.
Hér er næstum allt kvenfólk í síðum buxum
svo það er viðburður að sjá kvenfætur.
Konan var í stuttu pilsi, í fallegum sokkum
og þar að auki með fallega fætur! Ég glápti
á þessa fætur og heillaðist, þetta var svo
sjaldgæf sjón, og að hún var ánægjuleg sem
gerði áfergju mína enn meiri. Mig var farið
að dreyma vökudraum frammi fyrir þessum
hæfilega grönnu rauðhvítu fótum. Éinmitt,
rauðhvítu - nokkuð sem tendrar bál í okkur
Ódysseifi og mér! Ég sá yndislega konu
með mikið rautt hár og þetta yndisleg litar-
aft sem fyrirheit um bjarthvítt hold, mikið
af því í bogum og bylgjum, dældum og
hæðum. Ef til vill var það einhver minning
sem hreif mig og augnablik var ég ekki
sannfærður um að það væri nein mennsk
kona svo ég deplaði augunum, ég kunni
ekki við að hrista mig eins og hundur sem
ég hefði helst viljað gera, því ég virtist halda
að Venus Botticellis stæði fyrir framan mig,
í síðum jakka og stuttu pilsi! Ég veit ekki
hvað ég hafði staðið lengi kyrr og starað,
þegar ég leit framan í hana brosti hún. Ég
sagði stutt: Fylgdu mér. Nei, sagði hún, ég
er á bíl, ég ek. Hvert? Ég svaraði því og
gekk svo á eftir henni að bílastæðinu, sett-
ist aftur í bílinn, ég þorði ekki að sitja
frammi í bílnum, ég er viss um að ég hefði
orðið að þukla hana. Ég lét mig síga niður
í sætið svo ég sæist ekki. Auðvelt því ég
er ekki stór. Ég legg hér sagði hún, hvað
er númmerið á íbúðinni? Ég svaraði því og
steig út úr bílnum. Kominn inn tók ég til
það sem þurfti og lagði á náttborðið. Ég
var kominn úr peysu og skóm þegar hún
kom. Hún tók af sér við fatahengið en tók
tösku með sér inn. Líklega dýrmætir fyrir-
lestrar um siðfræði í henni! Ég hafði dregið
fyrir glugga svo klæðasviptingin fór fram
uppistandandi sem mér þykir líka
skemmmtilegra. Við vorum því bæði nakin
þegar við stigum á beðinn. Ég vissi, skynj- -
aði að ég hafði ekkert við þessa konu að
tala, það sem hún var í amstri dagsins kom
mér ekki við, snerti mig ekki - en líkami
hennar og konusál við þessar aðstæður voru
unaðsleg. Eftir leikinn lágum við bæði og
hvíldumst. Ég var tillitssamur og vildi lofa
henni að koma til sín í ró. Ég var að hugsa
um hvað ég þyrfti að gera, ég yrði að nota
tímann áður en þyrfti að fara aftur til -
kennslu. Þá veit ég ekki fyrr en hún rís upp
við dogg og fer að stijúka á mér magann
og kviðinn og muldra: Ég elska svona mið-
jarðarhafslegan maga, dökkan, loðinn og
feitan. Árangur þess var að Ódysseifur
vaknaði, reisti höfuðið og vildi aftur sigla.
Mig grunaði að sú sigling yrði aðallega mér
og honum til gamans, en svo var ekki, plægt
hafið stundi líka af fögnuði, freyddi og vall
og gaus! í höfn gekk ég á land og inn í
sturtu og skolaði af mér snarlega, þurrkaði
mér utan klefans og sagði henni að hún
gæti farið í baðið. Ég leit undan þegar hún
gekk framhjá. Þessu æði varð að ljúka. Ég
leit samt á hana þegar hún sneri við mér
baki, Ódysseifur kipptist við en ég sló á
hann. Klæddur fór ég fram í eldhús að fá
mér eitthvað smávegis að borða. Ég hafði
lokið því þegar hún stóð tilbúin að kveðja.
Fæ ég ekkert nafnspjald? spurði hún. Nei.
Ég hafði haft vit á að ijarlægja spjaldið sem
var í dyrunum þegar ég kom heim. Blessað-
ur, sagði hún þá. Ég hjálpaði henni í utanyf-
irfötin og opnaði dyrnar. Ég horfði ekki á
hana þegar ég kvaddi hana við dyrnar. Ég
vildi helst ekki muna eftir þessu andliti.
Það var nafnspjald á borðinu í stofunni.
Ég reif það og henti rifrildinu í ruslafötuna
án þess að líta á það. Það var of lítill hluti
af þessari konu sem gat komið mér við,
samband yrði vandræðalegt, við hefðum svo
lítið að tala um. Best að reyna að gleyma
henni sem auðvitað er ekki hægt.
Öll myndlist, hversu formleg sem hún er,
er gerð í tengslum við það sem er í djúpum
sálar okkar - ýmislega upphafin og göfguð
eða ekki. Tákna má skelfingu með húsum,
landslagi, upphafna gimd með guðverum,
dapurleik með daufri birtu yfir ófögrum
hlutum eða landslagi.
Óhlutlægnin gerir þetta beint - og því
er hugsanlega hægt að setja fram gæða-
kröfu - sem þó er hæpið - um styrk hinn-
ar hljóðu raddar... r
Hnjóti einhver um þetta, er auðvelt að
segja við þann, að hljóminn verði hann að
gefa röddinni sjálfur - við áorkan verks.
Það á aldeilis að nota mann - ég kenni
tækni og tæknisögu, frá fresku til ljóss og
allt þar á milli, frá hellamálun til raftækni.
Ég hef verið beðinn að aðstoða líka við
teikni- og málaradeild. í raun er ég að frá
morgni og framyfir nón.
Vandamál: ef ég borða of mikið í hád.
verð ég slappur í kennslu, of lítið, of svang-
ur þegar allt er búið og borða þá of mikið
og kvöldið ónýtt. Verð að finna góðan meðal-
veg þannig ég geti unnið hress eftir síðdegis-
hvíld, því ég þarf að vinna, hugsa. Saddur
hugsar lítið nema kannski um hofgyðjur
Afródítu.
Ég hef aldrei haldið fyrirlestur um þetta
áður, aldrei fyrr hugsað þannig um það að
ég væri reiðubúinn að segja öðrum það sem
ég hugsaði.
Óhlutbundinn tjáningarmáti. Hvað er það?
Af hveiju er hann? Hvernig gerist hann?
Hvað segir hann - þannig hljóta spurning-
arnar að vera.
Ég rissa upp hugmyndir hér í dagbókina,
efnivið, skotpalla. Ég get svo notað helgarn-
ar til að draga þetta saman, semja samfelld-
an texta.
Húsið sem ég hef fengið litla íbúð í er
eitthvað notað af fólki sem vinnur við skól-
ann og gerir litlar kröfur - eða öðruvísi
kröfur. í sjálfu sér er þetta aðeins leiguhjall-
ur, gamaldags leiguhjallur, en hefur and-
rúmsloft og skemmtilegan lit. Ég hefði -
gjarnan kosið íbúð með vinnustofu, en það
fékkst ekki. Ég hef litla vinnustofu í skólan-
um, nota hana ekki mikið. Hér í húsinu er
mikill friður, umferðin fyrir utan er ekki
mikil og þessi stóri húsagarður er alveg
hljóður. Það er því ágætt að hugsa hér þeg-
ar maður hefur kraft til þess. Þarf ég að
rissa eitthvað upp get ég gert það hér. Ég
sé húsagarðinn út um gluggann, varla fólk,
sölnuð grös, fölnuð blóm, lauffá tré, stein-
hellur. Ég tek ekki mikið eftir fólki, það er
líkt fólki af sama sauðahúsi annars staðar.
Líkt, já, úr fjarska, utan einn maður. Og
hann býr hér í húsinu. Hann er...
Mjög sérkennilegur.
Hann fær sér göngu í húsagarðinum um
það bil sem mér er að byija að líða vel. Á
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997 13
1