Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 14

f
t
Mynd: Guðný Svava Standberg.
eftir fer hann líklega að borða.
Hann á auðvelt með allt sem ég á ekki
auðvelt með: vera snyrtilegur, ganga beinn,
yfírvegaður, slakur. Eg er kubbslegur, stutt-
ur, feitlaginn, oft illa tilhafður, oft með
hausinn á undan mér eins og naut þegar
ég er niðursokkinn í hugsanir mínar - og
það er ég mjög oft. Ég held að hann hugsi
líka á meðan hann gengur, en hann getur
gert það í þessari stöðu - opinn fyrir heimin-
um. Eg vil loka heiminn úti, sjá sem minnst
• af honum. Ég sé nóg af honum samt, of
mikið, hofgyðjur ...
Litur hefur merkingu - við þekkjum öll
afstöðumerkingu lita innbyrðis, litastigann,
ljóst,dökkt,heitt,kalt. Litur kallar fram
hugblæ, ekki alveg þann sama hjá öllum,
en nokkuð líkt. Ljósgrænt getur táknað
; svalan vordag eða eitthvað annað svalt -
aldrei hita, litur kvöldroðans táknar kvöld-
roðann, samsetning af brúnu í átt að mjög
| dökkbrúnu getur táknað festu, þunga. A
meðan liturinn er brúnn er hann lokaður,
verði hann svartur hefur hann opnast, er
orðinn ómælisdjúp.
Ef meginflötur myndar er rauður, dökk-
rauður, hefur hún aðra áorkan en ef hann
væri gulur - báðir litimir koma á móti
áhorfandanum, geisast út úr myndinni. Grá-
blár, grænblár flötur tekur áhorfandann til
sín, býður áhorfandanum upp á að sökkva,
týnast í víðáttu ...
Eru þessi blámaafbrigði tákn himinsins,
óendanleikans sem við höfum horft á svo
lengi?
Rauður flötur talar annað mál, hann er
æstur, það hefur eitthvað óskaplegt gerst,
Kain hoggið Abel, Abel blæðir út.
Dökkgrænn flötur er hlýlegur, minning
um gras, lauf, sléttu? En strax og grænt
nálgast blátt og lýsist, kólnar það. Hug-
leiðsluteppið er gjarnan blágrænt eða grá-
| __ blátt...
Óhlutbundin list í málverki spannar lýs-
andi kyrrð, upphafna samkennd, og frá því
til reiðiæðis, ógnandi grimmdar, og allt þar
á milli.
Ég mætti honum aftur í dag, síðdegis,
þegar ég var að koma heim eftir að hafa
snætt létta máltíð. Ég var þreyttur og hlakk-
aði til að hvfla mig - og halda svo áfram
að rissa upp punkta fyrir fyrirlesturinn. Lík-
lega var ég ekki kurteis, ekki tillitssamur,
því ég var þreyttur. Ég starði á hann, skoð-
aði hann, sökkti mér inn í andlitið á honum.
Hann tók eftir því en lét það ekki snerta
sig. Það var eins og það væri slæða fyrir
sjónum hans sem hleypti aðeins nógu mikl-
um uplýsingum í gegn til þess að hann
ræki sig ekki á; maður var þúst sem hreyfð-
ist, hús var stór kassi o.s.frv. Meir þurfti
hann ekki, meir vildi hann ekki. Hann virt-
ist vilja vera í burtu þó hann væri á staðn-
um, vera eins og dæmdur til að vera hér
en reyna að kömast burt, inn í sjálfan sig.
Hvar værum við ef við kæmumst ekki í
burtu inn í okkur sjálf? Án þess héldi ég
ekki út hér, þar sem ég þekki engan og
kæri mig heldur ekki um það. Það er enginn
sem mig langar til að kynnast. Það bregður
að vísu fyrir áhugaverðu andliti kvensam-
kennara, en þörfin er ekki nógu sterk, ég
stend ekki í því. Ég vildi gjaman kynnast
honum, brjóta innsiglið, en hann kærir sig
greinilega lítið um það.
Kyrrt ljós í umhverfi sem hreyfist, hratt
ljós í umhverfi sem stendur kyrrt. Kyrr
miðja sem breytileg fyrirbæri snúast um.
Háttbundin hreyfing í hvirfingu um fasta
miðju, dans verunnar séður af skapandan-
um.
Kyrrðin leysist upp og hverfíst út í rým-
ið, árekstrar, brot, nýjar sameiningar.
Kyrr miðja er til staðar í báðum tilfellum,
spennt kyrr miðja, eftir umrót verður aftur
kyrrð.
Við erum öll efni í svívirðilegar skepnur,
getum öll orðið það ef aðstæður eru þannig.
Ef svo væri ekki gerðust ekki svívirðilegir
hlutir. Stríð hefur verið leyfíleg svívirða,
margir hafa notið þeirrar útrásar. Það ryðst
ekkert út sem ekki er inni fyrir. Svívirðan er
í blóði okkar, hug, sálarminningu kynstofns-
ins. Við eigum flest aðgang að sveipi reiði
og æðis í hug okkar. Þessir ólmu hundar,
reiðin, hatrið, æðið, eru fjötraðir í sál okk-
ar. Við þurfum að viðurkenna tilvist þeirra,
annars skiljum við ekki okkur sjálf. Það er
miklu auðveldara að snúast gegn þeim ef
maður viðurkennir þá, heldur en að neita
tilvist þeirra og skilja ekki neitt þegar þeir
bæra á sér, strekkja á ólunum og slíta þær
ef við höstum ekki nógu ákveðið á þá. Það
er að vera manneskja.
Óhlutbundna málverkið er oft vitnisburð-
ur um þessa baráttu, og eins og við þurfum
að kunna að halda hundunum í skefjum,
ættum við líka að geta fundið leið að óhlut-
bundna málverkinu sem er aðeins vitnis-
burður um okkur sjálf.
Ég átti síðdegis erindi í efnisgeymsluna
og afhendinguna. Ég hafði oft komið þang-
að áður og tekið eftir konunni sem hefur
umsjón þar, en þá var alltaf fleira fólk. Hún
er há, grönn, ljósskolhærð, ekki mjög ung
en mjög þokkafull, föl, með kossmunn,
grannar og jafnlitar hendur. Ég er alltaf
heillaður af fögrum höndum.
Núna kom hún á móti mér þar sem ég
stóð fyrir framan afgreiðsluborðið - ég át
hana með augunum, setti klærnar í hana -
og hún, hún stansar og stillir sér upp nógu
langt frá borðinu til þess að ég gæti séð
hana alla - eða hvað? Við horfðumst í augu,
nema ég renndi augunum eftir líkama henn-
ar og horfði svo aftur framan í hana, þá
gekk hún hægt að borðinu, vaggaði í mjöðm-
unum. Ég lauk erindi mínu og þegar ég
ætlaði að fara að kveðja og við enn ein
þarna inni, leit hún á mig og brosti og spurði
hvort ég hefði engan til að hugsa um mig.
Hún horfði á skyrtuna mína. Ég vissi að
það vantaði á hana tvo hnappa. Þetta er
góð skyrta, sagði ég, ég get gert þetta sjálf-
ur ef ég nenni, og líka látið gera það. Já,
ef þú gleymir því ekki, sagði hún. Á ég að
hjálpa þér? Ég vissi auðvitað hvað þarna
var að gerast og varð því að gæta þess að
verða ekki of ákafur. Eg stillti augu mín á
víða sýn og svaraði: Já, gjarnan. Ef þú vild-
ir koma milli 9 og 10 í kvöld. Hún vissi í
hvaða húsi ég bjó, spurði aðeins eftir íbúðar-
númeri.
Til er annað djúp, önnur hæð, viðbragð
fráhverfunnar, neisins - uppi á bröttum tindi
í fjarska, uppi yfir amstri dagsins barna -
og miklu aftar svartnætti vonleysisins, inn-
hverfrar höfnunar.
Hæð neisins er styrkur höfnunar gilda
heimsins, uppi í ljósinu ofar amstri dagsins.
Þá er neðst víggirðing, múr sem skilur að
þann sem þannig býr og hina sem eru fyrir
utan, hann varðar ekki lengur um erilsamt
snap þeirra. Hann er einn með guði og
málar speglunina í auga Guðs. Hinn ólmast
og óskapast til að komast í framvarðasveit-
ina, fá númer í kapphlaupinu, þegar það
tekst ekki, sekkur hann á svartnættið og
málar óveðurskýin í auga Djöfulsins.
Þetta eru jaðarstöðvar og alls ekki allir
sem ná þangað, vilja þangað, láta það eftir
sér að fara þangað.
Bjallan hringir. Hún er komin. Spyr hvort
hún komi of snemma, ég segi já, ágætt
segir hún, láttu mig fá það sem þarf að
laga, þú getur haldið áfram að vinna á
meðan. Ég geri það, sest aftur í stólinn sem
ég var í.
Ég þarf tíma til að finna aftur þráðinn,
það er svo gaman að virða hana fyrir sér.
Nei, menn takast á við þessar tilfinning-
ar, finna til þeirra, finna djúpt til þeirra,
en ná því samt flestir að sigrast á þeim,
verða ekki úti á jökultindi eða drukkna í
svartri holu, heldur leggja sig fram, taka á
og gefa ekki eftir. En verkin bera þess
merki að í þeim er háflug upp í heim kaldr-
ar fjarlægðar eða köfun í svart ómælisdjúp
vonleysis.
Mörgum hefur tekist að halda nautinu,
snúa það niður við mikið átak, eða koma
sér á bak tígrisdýrinu og halda sér í það, í
jafnvægi á hveiju sem gekk.
Árangur slíkrar glímu getur verið, orðið
stórkostleg myndlist.
Þessi stóll sem ég sit í er sterklegur legu-
stóll með hliðarborði á tveim hæðum, hann
er lengri en ég hef þörf fyrir.
Þegar ég hafði skrifað um glímuna leit
ég upp og horfði lengi á þessa blíðlegu konu
við handaverk sitt. Eg skildi Vermeer, vilja
fanga fegurð á þessu augnabliki gjafar og
alúðar. Þegar verki hennar var lokið, reis
hún upp og gekk til mín þar sem ég hálflá,
hálfsat í þessum legubekk með reistu baki
sem líka mátti leggja niður. Hún stóð og
horfði á mig. Ég vissi hvað hún vildi. Ég
er ekki skemmtilegur, sagði ég. Ég er frek-
ur og vil frið til að vinna mína vinnu, ég
er niðursokkinn í mitt starf eða það sem
ég hef áhuga á og þá er mér sama um
aðra, mér er yfírleitt sama um aðra nema
ef ég þarf á þeim að halda, ég er ekki fé-
lagi fyrir góða konu eins og þig, skapbráð-
ur, heimtufrekur dóni. Það þarf enga frekju
við mig, sagði hún. Sestu þama, sagði ég
og benti henni á þann hluta af bekknum
sem ég náði ekki til. Hún settist og sneri
sér að mér. Vertu góð við fótinn á mér.
Hún sneri sér að hægri fæti mínum, byrjaði
að stijúka hann, yfir ristina með annarri
hendinni, undir ilina með hinni, beygja sig
niður og anda á tæmar. Hún færði mig úr
sokknum og hélt áfram að leika við nakinn
fótinn. Hún þreyttist á stöðunni og settist
gegnt mér með fótinn í kjöltu sinni, lét
hann snerta kvið sinn og Venusarhæðina.
Undarlegt hvað stóru tánni finnst gott! Og
hvað henni veitist! Ódysseifur sættir sig
ekki við þennan fulltrúa til lengdar og vildi
sjálfur mæta til leiks - og fékk enn blíðari
móttökur sem okkur líkuðu vel. Undursam-
leg kona. Ég lét bakið á stólnum niður þann-
ig að við gátum legið sem í hvflu. Ég hafði
líka teppi við höndina og breiddi yfir okkur.
Þessi kona var dýrgripur sem varð að fara
vel með.
Eftir að hafa legið hjá mér í um hálfa
klukkustund reis hún upp og fór fram á
baðið. Þegar hún kom aftur var hún snyrt,
hrein og ljúfleg og bar engin merki þess sem
gerst hafði. Má ég koma aftur? spurði hún.
Já, eftir svona viku, tíu daga. Ég þarf að
vinna mikið, líka á kvöldin. Eg stóð upp og
hjálpaði henni í kápuna. Tíu daga? Já, þakka
þér fyrir, sagði ég. Þakka þér.
Ódysseifur hneigði _ sig, fann ég. Hún
hvarf út í myrkrið. Ég hneigði mig líka,
þakkaði, ef þetta var ekki hofgyðja Afródítu
þá vissi ég hvemig þær ættu að vera!
Orðin, málið, er takmarkað, það segir,
getur sagt það sem við erum vön að segja.
Það er hægt að spenna það lengra en þær
tilraunir takast misjafnlega. Tjáning án
máls, t.d. með tónlist er oft beinni, og hún
er það ekki síður með litum og formum -
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997