Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 15

og sú tjáning er alls ekki ómótuð. Óhlut-
bundin tjáning, verk sem standa sem gild
verk óhlutbundinnar tjáningar, eru formuð,
byggð. Það þarf rétta beitingu lita, mynd-
byggingu, miðju og ása - í stuttu máli þarf
jafnvægi - jafnvægi í óreiðunni. Er það
ekki mótsögn? Nei, án jafnvægis í litum og
formum ekkert listaverk.
Krafan um jafnvægi er alltaf til staðar,
þær kröfur eru gerðar til verks, það verður
að standa sem slíkt.
Hér á árum áður þegar menn gengu ber-
serksgang fyrir framan myndflöt, slettu lit-
um án mikillar umhugsunar, þá leituðu þeir
á eftir að slettusamstæðu á myndfletinum
sem fullnægði skilyrðum um jafnvægi,
byggingu, skáru það úr og hentu hinu.
An jafnvægis engin mynd.
Um miðjan morgun fundur sem kemur
mér ekki við, ég geng heim.
Konan sem tekur til hjá okkur er í minni
íbúð þegar ég kem. Ég bið hana afsökunar
en nota jafnframt tækifærið til að spyija
hana um granna snyrtimennið. Hún horfir
undrandi á mig. Vitið þér það ekki? Nei,
ég hef ekki hugmynd. Hann var mjög vin-
sæll meðal stúdenta, sumra, hann gerði víst
strangar kröfur um að þeir rökstyddu mál
sitt eða útskýrðu tilfínningar sínar. Margir
voru heillaðir af fimi hans, hún fór víst í
taugarnar á öðrum. í hópnum hans var ung
stúlka, rík, dugleg, greind og lífsþyrst. Þau
ræddu mikið saman og sumir sögðu að hann
hafi haft góð áhrif á hana, veitt lífsþorstan-
um á réttar brautir. Samband þeirra var
aðeins á þessu sviði. Stúlkan var trúlofuð
ungum og efnilegum manni, upprennandi
viðskiptajöfri og líklega erfingja að miklu.
Hún kom víst einu sinni alltof seint á stefnu-
mót við hann eftir langan fund með prófess-
ornum. Pilturinn sló hana, hún datt, rak
höfuðið í og .. . fór í hryllingsferð í hugan-
um sem er víst ekki lokið enn. Hún hafði
áður tekið inn LSD. Þegar hún hafði verið
á geðveikrahæli í hálft ár hengdi piltur sig.
Hann vissi að hún hafði tekið LSD, hann
hafði tekið það með henni. Prófessorinn
hafði hins vegar varað hana við hættunni
og hún ákveðið að hætta slíku - en það var
of seint.
Foreldrar piltsins reyndu málarekstur en
auðvitað kom ekkert út úr því. En síðan
hefur hann verið svona, gerilsneyddur, sótt-
hreinsaður - og talar víst alls ekki við nem-
endur.
Ég þakkaði fyrir upplýsingamar og fór
út til að lofa henni að ljúka verki sínu. Ég
gekk um hugsandi þangað til ég gat aftur
farið að vinna.
Nú á kveldin reyni ég að smíða stæðilega
byggingu úr þessu rissi mínu á þessum blöð-
um. Ég geri það á laus blöð svo auðvelt sé
að breyta og skipta um.
Áður en ég gekk til hvílu í gærkvöldi fór
ég í stutta gönguferð. Ég gekk fýrst í húsa-
garðinum. Þegar ég hafði fjarlægst þann
hluta ferningsins þar sem ég bý, lít ég til
glugga okkar og stansa. í gluggum hans
er ljós, og nú sé ég greinilega að það er
snara sem hangir niður úr loftinu, grönn
og snyrtileg snara! Áminningin er því stöð-
ugt fyrir augum hans! Áminning um at-
burð, framkvæmd fólks sem hann á ekki
minnstu sök á, ekki hina minnstu. Einkenni-
legt að rökvís maður skyldi bregðast svona
við. Ég geng út á götu í leit að litlum frið-
sælum bar þar sem ég get fengið mér einn
bjór fyrir svefninn. Eg finn einn slíkan,
nemendur eru þar fyrir, ég þykist ekki taka
eftir þeim, drekk minn bjór, geng aftur
heim. Það er slökkt hjá honum. Eg les örlít-
ið og fer svo að sofa.
Já, ég skrifa ekki svo mikið í dagbókina
lengur, ég sit og smíða fyrirlesturinn, teikna
hann fyrst eins og turn með breiðar undir-
stöður. Ég vel úr rissinu undirstöður og
reisi svo turninn upp af þeim, vel aðra hluti
í hann - og efst er svo ljósgjafinn, listin
sem lýsir með því að viðurkenna og sigrast
á, ummynda, göfga hráefnishroðann. Ég
held mér takist þetta. Konan úr efnisvörsl-
unni kemur öðru hvoru, við borðum saman
og neytum svo hvort annars á eftir.
Fyrirlesturinn var mikið auglýstur. Ég sá
granna snyrtimennið meðal áheyrenda.
Morguninn eftir var frídagur. Þegar ég
leit út í húsagarðinn blasti við mér undarleg
sjón: snyrtimennið í gallabuxum, íþróttas-
kóm og köflóttri skyrtu á skokki í garðinum
- með fagnaðarbros á andlitinu!
Ég þarf að ákveða hvar ég eyði þessu fé
sem ég hef unnið mér inn. Draslið mitt er
í gámi hjá kunningja. Líklega fer ég til
Montana - eða Nýju-Mexíkó og leigi mér
bjálkakofa. Skyldi konan úr efnisvörslunni
koma í heimsókn?
NORO
MYLLAN hans Daudets. Þar blása 32 vindar Provence-héraðs.
DAGBÓKARSLITUR FRÁ SUÐUR-FRAKKLANDI III
ENGINN CEZANNE
í BORG CÉZANNES
EFTIR SVEIN EINARSSON
Enginn sem ann fggurbókmenntum ætti aó látg
undir höfuó leggjast aó koma í Cité du Livre í Aix,
mikió mjtímabókasafn, þar sem sérstök deild er
helguó nóbelshöfundinum Saint John Perse. Þar sat
Sigfús heitinn Daóason, þegar hann var aó þýóa
Perse, en ekkert skáld íslenskt hefur lýst þessu
héraói af sama næmleika og innsýn og hann.
AÐ er orðið áliðið dags og far-
ið að fjölga á kaffihúsunum við
Cours Mirabeau. Mímuleikar-
inn er kominn á sinn stað;
áður hafði hann sést leika list-
ir sínar á Torgi fórnarlamba
úr andspyrnuhreyfingunni,
sem áður hét Torg erkibisk-
upsdæmisins og er nálægt hinni miklu dóm-
kirkju sem kennd er við heilagan frelsarann
og þar sem er skírnarkapella með hvelfingar
frá frumkristni. Þessi mímuleikari er lágvax-
inn með grímu sem gerir hann óþekkjanleg-
an, spilar sígilda tónlist á eitthvert apparat,
sem fylgir honum og hreyfir sig eftir tónfall-
inu af mikilli fimi og nærfærni. Enda dettur
margur skildingurinn niður í pottlokið hans;
sumir segja. að hann þéni svo vel að hann sé
farinn að slá út þá gömlu dömu, sem sér til
gamans klæddi sig í larfa og spilaði á harmon-
íku í neðanjarðarbrautum Parísarborgar en
klæddi sig svo upp i pell á kvöldin og snæddi
á Maxim fyrir ágóða dagsins.
Inn á Café de Cours snara sér hjón klædd
upp á fínan Parísarmáta og tylla sér hjá öðr-
um hjónum eftir að allir hafa kysst hver ann-
an á báðar kinnar að frönskum hætti. Deux
pastis, tvo kerfílsdrykki, segir hann við þjón-
inn og snýr sér síðan að borðnautum sínum:
Pas de Cézanne dans la cité de Cézanne! seg-
ir hann hneykslaður; það er engan Cézanne
að sjá í borg Cézannes! Síðan fer hann að
útlista fyrir hinum, hvernig hann álpaðist inn
á það sem kallast Atelier Cézanne upp við
kirkjuna og reyndist þá sölugallerí, að vísu
með eftirprentunum af verkum meistarans.
Og gamla hús fjölskyldunnar lokað öllum
óviðkomandi, þangað til einhver gamall sér-
vitringur deyr og borgin getur snúið húsinu
upp í safn. Það mun hafa verið fyrirætlunin,
þegar húsið og landareignin, sem standa í
Jas de Bouffon, nokkuð utan gömlu borgar-
múranna, var keypt fyrir fáum árum. Og á
Musée Granet, listasafni borgarinnar, er lítið
að fínna nema fáeinar teikningar og smærri
myndir; þar er nú sem uppbót sýning með
myndum samtímamanna hans og listvina.
Hvernig stendur nú á þessu? Er það ekki
gamla sagan, að fáir eru spámenn í sínu föður-
landi og umhverfið, menningarklíkan, þekkti
ekki sinn vitjunartíma. Sannleikurinn er sá,
að Paul Cézanne seldi ekki svo ýkjamargar
myndir framan af sínum dögum, og samborg-
arar hans flykktust hvorki til að skoða né
kaupa myndirnar hans. Þær eru nú í Pitts-
burgh eða Berlín eða New York eða París,
en ekki í Aix og Aixbúar eru skömmustuleg-
ir yfír þessari staðreynd, þó að þeir reyni að
breiða yfir hana með því að gera sér jafnmik-
inn mat úr frægð málarans og þeir í Arles
láta með minningu van Goghs.
Cézanne var að mörgu leyti einfari og hann
var lengi að fást við hveija nýja mynd, gaf
sér góðan tíma. Það gat hann leyft sér af
því að hann var af efnuðu fólki kominn. Fað-
ir hans var iðnaðarmaður, sem komst í álnir
og keypti sér einkabanka og fjölskyldan átti
miklar eignir. í tvö ár kvaldist Cézanne við
laganám (sem er auðvitað rækilega minnst
með veggskilti) á umræddum kennslustað,
en svo tók hann af skarið og fór til Parísar
og gekk til liðs við impressionistana. Hann
fór þó sínar eigin leiðir og bjó lengst af í
fæðingarbæ sínum og málaði húsin í Pro-
vence, þorpin og hæðirnar og þó einkum eitt
fjall. Það er partur af Cézanne-dýrkun nútím-
ans að ganga í fótspor meistarans eins og
það heitir og er þá sú leið merkt með gylltum
Cézanne-fótsporum, líkt og greypt er í gang-
stéttimar í Hollywood. Leiðin liggur þá út til
þess, sem einna áþreifanlegast minnir á mál-
arann, í vinnustofu hans í hæðinni fyrir ofan
spítalann, sem nú ber hans nafn. Útsýnin er
reyndar ekki sú sama og var á hans tíma,
því að há tré byrgja nú sýn. En undarleg til-
finning fylgir að koma inn í vinnustofuna,
maður færist heilshugar aftur um hundrað
ár til tíma málarans og gengur heimi hans á
vit. Fyrir fáum árum var mikil Cézanne-sýn-
ing í Grand Palais í París og þá vitraðist
manni hversu oft hann valdi sér eitt og sama
þemað. Það er þetta fjall; Sainte-Victoire, sem
enginn kann nú verulega að skýra af hveiju
heitir svo, stolt Aixbúa, grátt og nakið og
býsna mikilúðlegt. Eitt kvöldið býður borgar-
stjórinn í Aix okkur uppeftir að sjá fjallið í
nærsýn og býður okkur góðgerðir í ferðamið-
stöð, sem nýlega er búið að koma upp við
rætur tindanna. Bannað er að ganga á fjallið
í tvo og hálfan mánuð, þegar mest er hætta
á skógarbruna og kemur af illri reynslu, því
að 1989 brann stór hluti af gróðrinum á leið-.
inni á þetta dýrkaða fjall. Eigi að síður koma
í þessa nýju ferðamannamiðstöð árlega 800
þúsund manns og af því tilefni fór ég að rifja
upp í huganum, hversu margir ferðamenn
koma til Islands yfirleitt á einu ári.
Þeir sem sækjast eftir sól og kröfulitlum
skemmtunum fara niður á strönd, hinir koma
til okkar, segja Aix-búar. Reyndar er mikið
um dýrðir víða, í Montpellier, Cavaillon, Or-
ange, Arles, Baux, Sainte-Maries de la Mer,
að ógleymdri Marseille, sem í ár státar til
dæmis af leikgerð af Gilgamesj-bálknum. En
aðalkeppinautarnir hafa löngum verið Aix og
Avignon.
Leiklistarhátíðin í gömlu páfaborginnf
Avignon varð til 1946 að hugmynd og fyrir
forgöngu leikstjórans Jean Vilars, eins þeirra
þriggja franskra leikstjóra, sem mótaði þann,
sem hér heldur á penna hvað mest á árum
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997 1 5