Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1997, Síða 19

*
Lést H.C.
Andersen
hreinn sveinn?
Kvöldlokkur
Blásara-
kvintettsins
BLÁSARAKVINTETT Reykjavíkur og fé-
lagar halda sína árvissu tónleika „Kvöld-
lokkur á jólaföstu" næstkomandi þriðjudags-
kvöld, 2. desember, kl. 20.30. Verða tónleik-
arnir að þessu sinni í Digraneskirkju.
Leiknar verða serenöður og dívertimento
eftir Mozart, Beethoven, Krommer og Goun-
od en hljóðfæraleikarar verða Bernharður
Wilkinson, flauta, Daði Kolbeinsson og Peter
Tompkins, óbó, Einar Jóhannesson og Sig-
urður I. Snorrason, klarínettur, Hafsteinn
Guðmundsson, Brjánn Ingason og Rúnar Vil-
bergsson, fagott og Jósef Ognibene, Emil
Friðfinnsson og Þorkell Jóelsson, horn.
Kiiupmaimahöfn. Reuters.
HANS Christian Andersen, höfundur ævin-
týranna um litlu stúlkuna með eldspýturnar
og ljóta andarungann, sótti andagift sína
ekki síst í samband sitt við konur en lést
engu að síður hreinn sveinn, að mati Bente
Kjplby, sem skrifað hefur ævisögu ævin-
týraskáldsins. Nefnist hún „H.C. Andersen
og vinkonur hans“.
„Ég tel að hann hafi aldrei átt í kynferðis-
sambandi við konu,“ segir Kjolby. „Ef svo
hefði verið, hefði þess séð stað í ævintýrum
hans, en þau endurspegla öll persónu hans.
Andersen var umkringdur kvenkyns að-
dáendum sem vörðu hann fyrir háði og
spotti samferðamanna. Ast hans til fimm
kvenna var ekki endurgoldin en þekktust
þeirra var án efa sænska leikkonan Jenny
Lind, sem varð síðar ástkona bresks krón-
prins.
Þá voni sjö konur til viðbótar nánir vinir
hans og komu sumar hverjar honum í móð-
urstað. „Hann sótti andagift til kvennanna
sem hann elskaði. Hinar komu í stað fjöl-
skyldu," segir Kjplby.
En þrátt fyrir að hann ysi yfir konurnar
bréfum og yfirlýsingum um ást sína, segir
Kjolby að hann hafi aldrei komist lengra en
að kyssa á hönd Lind, svo og Riborg Voigt,
æskuástarinnar. „Hann vildi ekki glata per-
sónuleika sínum með því að drýgja synd.
Hann kann að hafa farið að óttast hina lík-
amlegu hlið ástarinnar er móðir hans giftist
að nýju,“ segir ævisöguhöfundurinn.
Vinkonur Andersens kunnu að hlusta,
hvöttu hann til dáða þegar hann mætti
áhugaleysi og háði karla í upphafi ferilsins.
Hann naut aðdáunar þeirra og brást hinn
versti við gagnrýni, átti t.d. afar erfitt með
að þola það að Henrietta Wulff skyldi segja
hann „barnalegan" er hann var 29 ára. Kom
hann reiði sinni á framfæri í ævintýrinu um
ljóta andarungann er hænan gerir lítið úr
andarunganum og segir: „Getur þú verpt
eggjum? Ekki? Þá skaltu halda þér saman!“
UTGAFUTONLEIKAR
GUNNARS OG JÓNASAR
ÞESSIR menn og fleiri munu koma fram á tónleikum í Digraneskirkju á þriðjudag.
GUNNAR Guðbjömsson
tenórsöngvari og Jónas Ingi-
mundarsson píanóleikari
verða með útgáfutónleika í
tilefni af útkomu geisladisks
þeirra, Söngvum, sem hefur
að geyma skandinavísk ein-
söngslög og ljóðaflokkinn
Dichterliebe, Ástir skáldsins,
eftir Robert Schumann. Tón-
leikarnir verða í Digranes-
kirkju í Kópavogi í dag, laug-
ardaginn 29. nóvember, kl.
17. Gunnar var fastráðinn við
óperuna í Lyon þar til í
haust en syngur nú á eigin
vegum. I vetur mun hann
syngja við óperuhús í Berlín,
París, Lille og Frankfurt þar
sem hann kemur fram í óp-
eru með Rannveigu Fríðu
Bragadóttur í byrjun næsta
árs. Þá mun Gunnar syngja á
tónleikum í Danmörku, Þýskalandi, Israel,
Singapore og París.
Samstarf Gunnars og Jónasar hefur staðið
í mörg ár og lagaflokkur Schumanns hefur
fylgt þeim lengi. Lagaflokkurinn er við ljóð
eftir Henrich Heine, en 13. desember nk. eru
200 ár liðin frá fæðingu ljóðskáldsins. Skand-
inavísku sönglögin koma úr ýmsum áttum,
allt frá sænskum þjóðlögum til laga eftir Si-
belius og Grieg. Gunnar segir að öll hafi lög-
in ást og rómantík að þema. „Það er ekki til-
viljun hvað lagaflokkur Schumanns hefur
fylgt mér lengi, því verkið hæfir vel lýrískri
tenórrödd. Það hefur notið mikilla vinsælda
áheyi-enda og því þótti okkur við hæfi að
gefa lagaflokkinn út á geisladisk. Skandinav-
ísku lögin sem við völdum með Schumann
hafa sjaldan verið leikin inn á geisladisk á ís-
landi en eru hins vegar oft sungin á tónleik-
um og eftirlæti margra.“
Undanfarin tvö ár hefur
Gunnar verið búsettur í Lyon
í Frakklandi. Asamt þvi að
koma fram í stærstu óperu-
húsum Frakklands var hann
fastráðinn við óperuna í
Lyon þar til í haust en gegnir
nú lausamennsku. Starfið út-
heimtir mikil ferðalög en
Gunnar segist engu að síðm'
staðráðinn í því að búa áfram
með fjölskyldu sinni í Lyon.
„Lausamennskan hefur
gengið næstum of vel því ég
sé lítið af ijölskyldunni vegna
tíðra ferðalaga. Ég hefði
einnig gjarnan viljað koma
meira til Islands, en annir er-
lendis gera mér erfitt um
vik,“ segir Gunnar. Eftir
stutta viðdvöl hér á landi fer
hann til Þýskalands, þaðan til
Singapore og þá aftur til Þýskalands. Eftir
áramót syngur Gunnar með Rannveigu Fríðu
Bragadóttur i uppfærslu óperunnar í Frank-
furt á Rakaranum í Sevilla. „Þeir ei-u reyndar
orðnir svo margir íslensku söngvaramir sem
starfa í Evrópu að það er ekkert einsdæmi að
leiðir þeirra liggi saman,“ segir Gunnar.
Stærsta markaðinn i'yrir söngvai-a í lausa-
mennsku segir hann vera í Þýskalandi og
sjálfur hefur hann að undanförnu starfað
með óperunni í Berlín, m.a. á tónleikaferð í
Japan. „Þeir í Berlín hafa orðað við mig fast-
ráðningu við óperuna en ég hef ekki hug á að
fastbinda mig við ákveðinn stað á meðan
lausamennskan gengur vel. Þetta fyrirkomu-
lag hentar mér auk þess vel, þar sem við vilj-
um helst búa áfram um sinn í Frakklandi og
lausamennskan gefur mér visst listrænt
frelsi.“
Gunnar
Guðbjörnsson
Morgunblaðið/Golli
VANMETINN
HAYDN?
UIM.ISI
Sfgildir iliskar
TERFEL/HANDEL
Bryn Terfel sings Handel Ar/as. 20 óperu- og
óratdríuaríur eftir G.F. Handel (þ.á m. 5 úr
Messíasi). Bryn Terfel bassa-barýton og Skozka
kammersveitin u. stj. Charles Mackerras.
Deutsche Grammophon 453 480-2. Upptaka:
DDD, Edinborg 7/1997. Útgáfuár: 1997. Lengd:
73:24. Verð (Skifan): 1.999 kr.
VELSKI barýtoninn Bryn Terfel kom
fyrst við sögu í þessum dálkum þegar hann
túlkaði ljóðasöngva eftir Schubert (SD 8.7.
1995.) Síðan hefur mikið vatn til sjávar runn-
ið; röddin stækkað, svo og metorðin, og virð-
ist sem Terfel fari senn að verða flaggskip
síns raddsviðs hjá DG. Fyrir mánuði var um
hann fjallað hér í titilhlutverki í Don
Giovanni undir stjóm Soltis, og nú er hann
sumsé farinn að ráðast á barokkaríur
Hándels.
Hándel er í samanlögðum óperum sínum,
óratóríum og kantötum talinn hafa samið yfir
2.000 aríur, og virðist því af nógu að taka.
Naumast er hægt að segja að aríurnar fleyti
sjálfri atburðarrásinni áfram; slíkt gerðist
ekki fyrr en hjá Wagner og síð-Verdi. I
ítölsku óperum barokktímans standa aríurn-
ar þvert á móti sem óhaggandi sker upp úr
ólgusjó resitatífanna. Þar er framvindunni
gefið frí, og athyglin beinist að tónlistinni (og
í þá daga kannski ekki síður að barkabrellum
einsöngvaranna). Því þykja óperur Hándels
nú á dögum njóta sín betur úr heimilishljóm-
tækjum en af leiksviði.
Terfel er að vanda bæði ábúðarfullur og
lipur í flutningi, þó að ég verði að viðurkenna,
að ljóðasöngur hans í Schubert og Vaughan
Williams hafi höfðað meira til mín. Hann
virðist enn vanta smá þunga í botnnótum
bassaaríanna, og túlkunin virkar svolítið kót-
ilettuleg á stöku stað, svo sem í Ombra mai fu
(öðru nafni „Largóinu“ (í rauninni merkt
„larghetto") úr Xerxes), en kóloratúrinn
sleppur merkilega vel í Messíasar-aríunum,
enda viðmiðunarkröfur þar miskunnariausar.
Auðsjáanlega hefur verið lagt kapp á að
kreista sem mesta fjölbreytni úr aríuvalinu.
Þó að Hándel hætti til að einblína á sigur-
vímu- eða reiðilesturshlutverkið fyi’ir bassa-
söngshlutverk sín, og heildarsvipur disksins
því óhjákvæmilega svolítið herskár, hefur til
mótvægis einnig verið sótt til annarra radds-
viða og transpónerað eftir þörfum, líkt og
Hándel gerði raunar oft sjálfur.
Eiguleg plata fyrir Terfelistana fjölmörgu;
snyrtilega spiluð af Skotunum í góðri hljóð-
ritun undir pottþéttri stjórn Hándelsérfræð-
ingsins Mackerras.
HAYDN
Josepli Haydn: Píanókonsertar í G-, F- & D-dúr
(Ilob. XVIII 4, 7 & 3.) Mikhail Pletnev, pianó &
stjórnandi; Deutsche Kammerphilharmonie.
Virgin Classics 7243 5 45196 2 8. Upptaka:
DDD, Hannover 4/1995. Útgáfuár: 1996. Lengd
61:35. Verð (Skífan): 1.999 kr.
HAYDN var einstæður fyrir eitt: hann var
ekki hljómborðssnillingur eins og flestir aðrir
samtímahöfundar. Píanókonsertsgreinin er
því hlutfallslega fyrirferðarlítil í tónbúri
meistarans að magni og að margra mati líka
að gæðum. ^
Samt er hætt við að maður taki - við nán-
ari kynni - seinna matinu með örlitlu salti.
Hinir kringum 9 hljómborðskonsertar
Haydns sem vitað er um, samdir 1756-1784
og ýmist fyrir sembal(/píanó) eða orgel, gætu
vel hafa verið vanmetnir einmitt fyiir áður-
nefnda sök: höfundur þeirra var ekki aðsóps-
mikill einleikari á stöðugum hljómleikaferða-
lögum um alla álfuna sem gat gefið verkum
sínum fljúgandi frægðarstart, heldur á þess-
um árum vistbundinn tónþjónn Esterhazy
ættarinnar og framan af m.a.s. öldungis
óþekktur utan austurísk-ungverska keisara-
dæmisins. Öðru máli gegndi um píanó-
konserta Mozarts, er urðu meginfyrirmynd
mestu tónjöfra píanókonsertsins allt frá dög-
um Beethovens, og vísast hefur glæstur ljómi
þeirra gert sitt til að varpa konsertum ^
Haydns enn dýpra í gleymsku og dá.
Én varla virðist manni sú útskúfun að öllu
leyti verðskulduð. Að vísu er ekki sanngjarnt
að bera elztu Haydn-konsertana saman við
síðustu píanókonserta Mozarts, sem enn
krýna tind tónbókmenntanna í þeirri grein.
Engu að síður hafa þessir þrír konsertai'
Haydns í G, F og D (um F-dúrinn leikur vafi
um faðernið) til að bera sérstakan sjarma,
sem, líkt og oft hjá Schubert, leynir á sér
frekar en að gera út á ytri glæsibrag.
Þetta er undirstrikað í spilamennskunni.
Þýzka kammerfílharmóníusveitin leikur að
mestu á kyrrlátari nótum, en af stakri natni,
og Mikhail Pletnev, sem stjórnar frá píanó-
inu, tekst að lokka fram yndislegustu hliðar á
Papa Haydn með slaghörpugöldrum sem
minna að nákvæmni á Gould og að ljóðrænni A
fegurð á Perahia.
Vera kann að hörðustu upphafshyggju-
sinnar fúlsi við túlkun Pletnevs og kalli jafn-
vel sögufalsandi rómantíseringu. En sé um
einhverja „blekkingu" að ræða, er hún af já-
kvæðu sortinni. Hún virkar. Jafnvel kadenz-
ur Pletnevs í G-dúrnum (í bæklingi sagðar
leiknar af fingrum fram, sem væri ekki lítið
afrek ef satt væri) hljóma í mínum eyram
sannfærandi, því þó þær séu svolítið Chopin-
skotnar í aðra rönd, taka þær einnig mið af
sembalstíl snemmklassíkur og era, eins og
flest á þessum diski, þaulmúsíkalskar, tikt-
úralitlar og gjörsneyddar allri áreynslu. ,,
Upptakan er í sama flokki, skýr en notaleg.
Bæklingstextinn er heldur þun’pumpulegur,
en látlaus úrvalsflutningurinn meira en vegur
hann upp.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. NÓVEMBER 1997 19