Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1998, Qupperneq 9

tr
NEW 'VOKK HERAED TRiBUNE, SATURDAY
Icelandic Ship and Foiir Who Made Voyage Across Submarine-Infested SeJas
- | m & i w
■
i m
' • ’ " * - ‘ V• ■* 'v'*.
X .. • - ' ■? B -
^ r'' > t r .v->$£
'V— -*'rr'— >> < Í^Sírtf* ▼r-r—. v.< , «J«'' •;;“v >$*;,
TA<* Goda/ou hcading ínto hcr picr in thn Fat{ River yetlcrday df ter etcaping torpcdoet ttthichf tank Amertcan ae»»ivyer^;aru
Captttin Prler Bjornaton, tkipper
/ of th* Goda/ott < ,ý
:•. • ■ r -<: V ■ ■ £í WrVV.. H«r*WTribuóo—Ac*a* - ’
Hfr. and Mrt. Orn Johritoh, krre /rom Icelánd on their tceddíng trip -'''fv
FRÉTTASÍÐA úr New York Herald Tibune laugardaginn 8. nóvember, 1941. Mikið happ þótti að skip-
ið komst heilu og höldnu yfir hafið. Að neðan eru myndir af skipstjóranum á Goðafossi, Pétri Björns-
syni, Margréti Thors og Erni Johnson, síðar forstjóra Flugfélags íslands, sem þarna voru í brúð
kaupsferð, og loks af ungum dreng, Óla Hilmari Ólasyni.
Rl TIL BERKELEY
goðgá af honum að slá sig svona til riddara með
staðlausum stöfum, rakinni sögufólsun og skáld-
skap. Hitaveituskurðirnir gátu ekki farið fram hjá
nokkrum sjáandi manni. Vera má að Churchill
hafi verið búinn að innbyrða meira en heila flösku
af viskýi daginn sem frásögnin af íslandsfórinni
var skráð. Hver veit? Sannast ekki hér hið forn-
kveðna að öll skáld vildu Lilju kveðið hafa?
Eftir rúmlega vikudvöl í Reykjavík stigum við
styrkþegamir þrír um borð í Goðafoss h. 23. októ-
ber 1941 á leið til fyrirheitna landsins. Fyrsta sól-
arhringinn fórum við Jónas ekki úr koju, enda
vorum við sárþjáðir af sjóveiki. Við fengum held-
ur betur orð í eyra hjá skipsjómfrúnni fyrir að
treysta okkur ekki upp í borðsal. Þetta var i senn
litrík kona og skapstór, sem hafði auk þess heljar-
innar býsn af skammaryrðum á hraðbergi. Ég
man ekki lengur hvernig Jónas fór að því að sigr-
ast á sjóveikinni, en mér tókst loks með herkjum
að kyngja einum kjötbita og þá var björninn unn-
inn. Áður en ég fer að lýsa siglingu okkar í skipa-
lest yfir Atlantsála, en þó einkum og sér í lagi líf-
inu um borð í Goðafossi, langar mig fyrst til að
kynna ykkur lítillega fyrir ferðafélögum mínum.
Þarna var fólk úr ýmsum stéttum, á ólíkum aldri
og í óskyldum erindagjörðum. Sumar ferðir eru
til fjár, aðrar til fagnaðar og enn aðrar til hvors
tveggja í senn. Frú Margrét Thors, dóttir Hauks
Thors, og Örn Johnsen, flugmaður og forstjóri
Flugfélags íslands, héldu t.d. upp á brúðkaup sitt
með því að sigla með Goðafossi til Bandaríkjanna.
Menn ganga í hjónaband og ferðast jafnt á friðar-
sem ófriðartímum. Allt er ástfóngnu fólki fært.
Það gefur öllum hættum langt nef. Þarna var líka
annar niðji Thorsaranna, Thor Ó. Thors, á leið til
náms í Kaliforníuháskóla í Berkeley við San
Fransiscóflóa. Thor sálugi varð síðar mikill
framámaður hjá Aðalverktökum í Keflavík. í
beinu framhaldi af þessu væri rétt að nefna Þórð
Pisoto
Katrine Briem, 6, arrived on tlie
Godafoss with lier mother,
Stelia, a huyer for Islamlic
firms. ThrouRhout tho lSMJay
voyage slie slept with a lifebelt
strapped around her. Tho heifc
i\ad to be shortcncd to fit her.
KATRÍN Briem, 6 ára, kom með Goðafossi
með móður sinni, Stellu, sem kaupir inn fyrir
ísienzk fyrirtæki. Á siglingunni sem tók 15
daga svaf hún alltaf með björgunarbelti. Mynd-
in og myndatextinn eru úr New York Post, 7.
nóvember, 1941, þar sem sagt er frá komu
Goðafoss og árásinni á tundurspiilinn.
Albertsson, bróður Kristjáns, fi-ænda Thorsai--
anna sem lengstum var umboðs- og sölumaður
þeirra í Suður-Evrópu, þ.e. í Grikklandi, á ítaliu
en þó mest á Spáni. I fylgd með honum var kona
hans, Stella Briem, og dóttir hennar, Katrín, þá 6
ára gömul, að ógleymdum syni Þórðar, Gunnari
Kristjáni, sem var nokkrum árum eldri en Katrin.
Áratugum síðar kynntist ég Stellu Briem betur,
þegar við lágum á sama sjúkrahúsi, Sólheimum
við Tjörnina. Þótt hún hefði ratað í ýmsar raunir
og velkst lengi um lífsins ólgusjó var hún engu að
síður enn gædd lífsgleði, glettni og skapandi
skopskyni. Maður er manns gaman, að vísu mis-
jafnlega mikið eftir því hver í hlut á.
Næst skal fræga telja Hrefnu Einarsdóttur
Benediktssonar skálds. Hún og Stella virtust vera
miklir sálufélagar og áttu þær margar gleðistund-
ir saman á leiðinni löngu yfir Atlantshafið. Eigin-
maður Hrefnu, Fritz Kjartansson fiskútflytjandi,
var sá, sem einna mest sópaði að sökum ótrúlegr-
ar frásagnarglpði og spaugsemi. Sigurður Jónas-
son, forstjóri ÁTVR, átti líka til að bregða á leik
öðrum tU óblandinnar ánægju.
Tveir menn voru þarna á vegum Hitaveitu
Reykjavíkur, þeir Valgeir Björnsson hafnarstjóri,
og Tómas Jónsson borgai-ritari. Erindi þeirra til
Bandaríkjanna var að festa kaup á rörum fyrir
Hitaveituna. Rörin, sem pöntuð höfðu verið í
Danmörku, urðu nefnilega innlyksa þar eins og
reyndar svo margt fleira vegna stríðsins. Félagi
þeirra, Steingrímur Jónsson rafmagnsstjóri, var
hins vegar í erindagjörðum vegna annars konar
virkjanaframkvæmda, auk þess var hann að leita
sér lækninga vegna illkynjaðs meins í raddbönd-
unum, sams konar meins sem faðir minn hafði
sem betur fer fengið bót á ellefu árum fyrr í Dan-
mörku. Að lækningu lokinni töluðu þeir báðir með
nokkuð annariegum raddblæ það sem eftir var
ævinnar.
Áður en ég held áfram kynningunni er rétt að
geta þess að ég leitaði til Eimskipafélags íslands
til að spyrjast fyi-ir um gamla farþegalista eða
skrá og mér var tjáð að þeim hefði verið hent til
að rýma til fyrir öðru væntanlega miklu verðmæt-
ara. Það virðist vera lítill áhugi á þeim bæ að
halda slíkum gögnum til haga. Eg hef því verið
tilneyddur til að treysta á mitt eigið minni og svo
nokkurra annarra, en minni manna getur stund-
um reynst býsna brigðult. Eftir að þessi varnagli
hefur verið sleginn, held ég áfram með minn eigin
ófullkomna farþegalista.
Næst ber að nefna Guðna Ásgeirsson, mikinn
ævintýra- og heimsmann, en hvaða erindi hann
átti til Ameríku hafði enginn minnstu hugmynd
um. Síðar varð hann einn af stofnendum AA-sam-
takanna á íslandi, en í sjóferð þessari var hann
greinilega ekki á þeim buxunum (þ.e.a.s. bindind-
ismannsbuxunum). Svo rekur mig minni til þess
að samskipa okkur voru líka nokkrir stórkaup-
menn og hét einn þeirra Friðrik Bertelsen. Ekki
má nú gleyma honum Jörgen Riis, víðförlum far-
manni, ættuðum frá ísafirði að ég held. Honum
verður seint fullþakkað fyrir þá ómetanlegu leið-
sögn, sem hann veitti okkur græningjunum að
norðan um refilstigu heimsborgarinnar, New
York.
Mér er líka ljúft að minnast læknishjónanna,
Friðgeirs Ólasonar og Sigi’únar Briem og litla
drengsins þeirra, Óla Hilmis. Þau voru einkar
hæglát í fasi og vingjarnleg við alla. Þai- var auð-
sýnilega ekki farið í manngreinarálit. Varla hefur
þeim þá boðið í grun að þau ættu eftir að fara
sína hinstu fór með sama skipi réttum þremur ár-
um síðar, er Goðafossi var sökkt h. 10. nóvember
1944 út af Reykjanesi, en þá voru læknishjónin
búin að eignast tvö börn í viðbót.
Um daginn þegar ég leitaði til Katrínar Briem,
dóttur Stellu, til að fá hjá henni ljósrit af blaða-
greinum um sjóferðina okkar sögufrægu, er birst
höfðu í helstu dagblöðunum í New York, fræddi
hún mig um það að Þórður og Stella, móðir henn-
ar, hefðu verið búin að panta far fyrir þau þrjú
heim með Goðafossi 1944. Búslóð þeirra hafði
þegar verið send heim með öðru sldpi, en á síð-
ustu stundu snerist móður hennar hugur og hún
þvertók með öllu fyrir að stíga á skip eiginmann-
inum til mikillar og óvæntrar hrellingar. Já, feig-
um verður ekki forðað, né ófeigum í hel komið,
stendur einhvers staðar í fornum ritum.
Eina samferðakonu sáum við aldrei fyrr en
stigið var í land í New York, en hún hafði verið
sjóveik alla leiðina vestur um haf. Hún heitir Jó-
hanna Sigurjónsdóttir, systir Rögnvalds Sigur-
jónssonar, og var hún í vist hjá Þórði Albertssyni
og Stellu Briem í eitt ár. Að lokum má svo nefna
tvo bandaríska fréttaljósmyndara, annar Neil
Sullivan frá Pathe News og hinn Larry Kennedy
frá Twentieth Century Fox. Við þremenningarnir
að norðan kynntumst þeim lítillega, en mig rámar
ekki lengur í til hvers þeir höfðu verið sendir til
Islands.
Það væri hin mesta fjarstæða að halda þvi fram
að lífið um borð hefði gengið sinn vanagang við
þær aðstæður sem þar voru fyrir hendi. Goðafoss
var eitt af 47 eða 52 kaupskipum siglandi í einni
langri og breiðri lest yfir Atlantshafið og henni til
varnar voru nokkur herskip, hversu mörg vissi
enginn okkar með vissu. Það hefur vafalaust ver-
ið hernaðarleyndamál. Eftir tveggja til þriggja
daga siglingu var byrjað að varpa djúpsprengjum
vegna hugsanlegra árása þýskra kafbáta, þessi
ófógnuður fylgdi okkur nótt sem nýtan dag. Það
er ekki ofmælt að við bæði vöknuðum við og sofn-
uðum út frá þessum látlausu sprengjuhvellum.
Það setti reyndar svo mikinn beyg að sumum að
þeir sváfu alklæddir uppi í reyksal og þeir skelk-
uðustu og taugaveikluðustu meira segja líka í
björgunarvestum. Þetta var vafalaust það skyn-
samlegasta sem hægt var að gera undir þessum
kringumstæðum. En við þremenningarnir að
«-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. ÁGÚST 1998 9