Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1998, Síða 13

Morgunblaðið/Þorkell
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT íslands á æfingu í Háskólabíói.
ber aftur á móti að líta að við erum ekki að
lyfta neinu grettistaki - það gerðu mennirnir
sem tóku þátt í að koma hljómsveitinni á fót
og halda henni gangandi í gegnum súrt og
sætt, þegar skilningur á mikilvægi hennar var
af skornum skammti. Það eru þessir menn,
frumherjarnir, sem eru hinar raunverulegu
hetjur í sögu Sinfóníuhljómsveitar íslands!
Þeir áttu sér draum og létu hann rætast."
Einn af þessum mönnum var Björn heitinn
Olafsson, konsertmeistari SI frá stofnun
hljómsveitarinnar til 1974 og tónlistarkennari,
en hann var lærifaðir Hlífar. „Björn var einn
af þessum fórnfúsu mönnum sem helguðu líf
sitt uppbyggingu tónlistarlífs á Islandi.
Ómælda vinnu lagði hann á sig í þágu Sinfóní-
unnar, við kennslu og í raun allt sem viðkom
tónlist. Hann bjó yfir þessari einlægu ást á
tónlistinni - leit á sig sem auðmjúkan þjón
listagyðjunnar."
Kraftar Björns þrutu langt um aldur fram.
„Hann færði ótrúlega fórn. Og hvað stendur
eftir? Vitaskuld hópur þakklátra nemenda
sem reyna að halda merkinu á lofti. En fyrir
utan það? Fáeinar upptökur! Þessi burðarás í
tónlistarsögu þjóðarinnar er að falla í
gleymskunnar dá. Hefði hann verið myndlist-
armaður eða rithöfundur gætum við dáðst að
verkum hans í dag en þar sem tónlistin er list
augnabliksins ei’u þau aðeins minning. Auðvit-
að er alltaf hægt að hljóðrita tónlist, en það
kostar peninga, ekki síst ef gefa á hana út á
plötu.“
Og Hlíf talar af reynslu. Hún hefur nýlokið
við að taka upp einleiksverk eftir Bach sem
hún stefnir á að gefa út á komandi misserum.
„Gangi það eftir verður platan tileinkuð Birni
Ólafssyni. Þetta eru verk sem hann kenndi
mér og eru vel til þess fallin að heiðra minn-
ingu hans.“
Tímarnir eru breyttir. A því leikur ekki vafl.
En hvernig horfir staða hljómsveitarinnar við
formanni starfsmannafélagsins, þegar hillir
undir hálfrar aldar afmælið. „Staðan er að
mörgu leyti góð. Listrænn metnaður hljóm-
sveitarinnar hefur aldrei verið meiri, hún hef-
ur aldrei verið betur skipuð og sjálfstraustið
er í hámarki. En betur má ef duga skal!“
-Hvað áttu við með því?
„Sinfóníuhljómsveit íslands er hornsteinn
íslensks tónlistarlífs. Hún á að vera stofnun
sem gerir fremstu hljóðfæraleikurum landsins
kleift að lifa af iðju sinni - lifa af því að spila
tónlist og halda sér í æfíngu. Ef engin sinfón-
íuhljómsveit væri starfrækt hér myndi megnið
af þessu fólki hverfa úr landi. Og hvernig
Rekstrarkostnaður hljómsveita
á Norðurlöndum sem hafa
jafnmarga fastráðna
hljóðfæraleikara við störf
220 millj. kr.
Sinfóníuhljómsveit íslands
413
Sinfóníuhlj. í Þrándheimi
366
Sinfóniuhlj. i Óðinsvéum
379
Sinfóníuhlj. i Árósum
328
Sinfóníuhlj. i Turku
Rekstrarkostnaður hljómsveita
sem hafa svipuðum skyldum að
gegna
220
Sinfóniuhijómsveit íslands
stæðum við þá? Ekki vel, því þetta fólk tekur
ekki aðeins þátt í stórum hluta tónleikahalds,
heldur gegnir það líka lykilhlutverki í tónlist-
aruppeldi þjóðarinnar. Margir af okkar bestu
tónlistarkennurum starfa í Sinfóníunni. Þeir
eni í senn kennarar og fyrirmyndir."
Aukið vinnuálag
A að vera segirðu. Stendur stofnunin sig þá
ekki sem skyldi að þessu leyti?
„Nei, því miður. Á síðustu árum hefur
vinnuálag hljóðfæraleikara aukist til muna án
þess að laun hafi hækkað nokkuð til samræmis
við það. Hljóðfæraleikarar eru ekki frá-
brugðnir öðni launafólki og hafa því átt erfitt
með að sætta sig við þetta, enda bera þessar
áherslur vott um virðingarleysi fyiár starfinu.
Of mikið vinnuálag hlýtur að koma niður á
hljómsveitinni þegar til lengri er tíma litið.“
Sem dæmi um álagið nefnir Hlíf ellefu daga
samfellda vinnutörn í janúar síðastliðnum,
þegar hljómsveitin æfði fyrst í þrjá daga fyrir
Vínartónleika, í kjölfarið komu fernir tónleik-
ar á jafnmörgum dögum og loks upptökur á
alls óskyldu efni í fjóra daga. „Þegar komið
var fram í upptökurnar var mikillar þreytu
farið að gæta, enda fór það svo að við gátum
ekki lokið við að taka upp eins mikið efni og til
stóð. Ástæðan er einföld: Þreyta. Mannskap-
urinn var útkeyrður, enda fer feikileg orka og
einbeiting í tónleika, samæfíngar og upptökur.
Eftir fjóra tíma á sviðinu er ég handviss um að
við erum búin að skila sömu huglægri orku og
flestar aðrar stéttir eftir átta tíma vinnudag.
Það segir sína sögu að í viku hverri vantar
alltaf einhvern hljóðfæraleikara vegna
álagseinkenna.“
Þar fyrii- utan eru æfingar í einrúmi en Hlíf
fullyrðir að hljóðfæraleikarar í Sinfóníunni
þurfi að æfa margar klukkustundir á degi
hverjum til að halda sér í formi - til að geta
sinnt starfi sínu. Óvíða þurfa menn að halda
sér jafn rækilega við efnið. „Starf ykkar er
eins og skurðlækningar, hefur Jón Þórarins-
son tónskáld sagt við okkur. Ég held mikið
upp á þá samlíkingu. Fáar starfsgreinar gera
kröfu um jafn mikið úthald, einbeitingu og
samhæfíngu - í sinfóníuhljómsveit þurfa 72
einstaklingar, eða fleiri, að leika sem einn.“
Við þetta bætist að hljóðfæraleikarar eiga
að baki lengri menntun en flestar starfstéttir,
sumir hverjir hefja tónlistarnám áður en form-
leg skólaganga hefst og útskrifast á háskóla-
stigi. Þá er starfsævin skemmri en gengur og
gerist.
Að áliti Hlífar stendur Sinfóníuhljómsveit
Islands á tímamótum. Menn verði að glöggva
sig á því hvaða starfsumhverfi þeir vilji búa
hljómsveitinni í framtíðinni. Hvort þeir vilji
halda í horfinu, sem hún fullyrðir að myndi
leiða til stöðnunar og jafnvel hnignunar, eða
stíga skrefíð til fúlls - auka fjárstreymi til
hljómsveitarinnar, markaðssetja hana af full-
um krafti, fullmanna hana og síðast en ekki
síst byggja tónlistarhús.
Málið snýsl
um peninga
„Þegar öllu er á botninn hvolft snýst málið
auðvitað um peninga. Við miðum okkur gjarn-
an við Norðurlöndin og því er gaman að bera
SÍ saman við hliðstæðar hljómsveitir þar,“
segir Hlíf en með hliðstæðum hljómsveitum á
hún annars vegar við hljómsveitir sem eru rík-
ishljómsveitir og hafa samsvarandi skyldum
að gegna og hins vegar hljómsveitir sem hafa
jafnmarga hljóðfæraleikara við störf. Eins og
sjá má á töflunum hér á síðunni er þessi sam-
anburður SI augljóslega óhagstæður þegar
horft er á heildartekjur.
Annað sem Hlíf mælist til að SÍ geri er að
efla kynningarstarfið. „Sinfónían hefur um
langt skeið verið eins og höfuðlaus her. Það
hefur vantað að gera hana sýnilegri í þjóðfé-
laginu - vantað andlit út á við.“
Lausnin felst, að mati Hlífar, í því að ráða
listrænan stjórnanda að hljómsveitinni. Myndi
hann í senn annast markaðsmál, listræna
stefnumótun í samráði við aðalhljómsveitar-
stjóra og hljómsveitina og hafa umsjón með
útliti hljómsveitarinnar og framkomu.
„Ég treysti Þresti Olafssyni, nýráðnum
framkvæmdastjóra, fyllilega til að reka hljóm-
sveitina en það myndi án efa gera honum
starfíð auðveldara ef hann fengi listrænan
stjórnanda, fagmann, sér við hlið. Mann sem
gæti einbeitt sér að hinum listræna þætti
rekstrarins. Gæti einhver hugsað sér Þjóðleik-
húsið eða Listasafn Islands án listræns stjórn-
anda? Sinfónían er, á sama hátt og þessar
stofnanir, höfuðvígi sinnar listgreinar í land-
inu.“
Hlíf segir að leggja þurfí meiri rækt við
hinn sjónræna þátt tónleikanna. Það er engin
tilviljun að fólk vill frekar fara í leikhús en á
sinfóníutónleika - og það er ekki vegna þess
að gæðin séu minni hjá okkur. Það skiptir máli
hvernig við lítum út, hvernig að okkur er búið
á sviðinu. Til dæmis mættu kjólar kvennanna
vera glæsilegir og eitthvað fyrir augað.“
Hlíf gerir sviðið einnig að umtalsefni. „Það
þarf ekki mikið til að lífga upp á sviðsfram-
komu hljómsveitarinnar. Það sáum við í vetur
þegar hópurinn frá West End í Lundúnum
kom hingað og flutti lög úr söngleikjum.
Söngvararnir voru aðeins fjórir en samt fylgdi
þeim manneskja sem skipulagði ljós og hverja
einustu hreyfingu á sviðinu. Sinfónían þarf
kannski ekki á leikstjóra að halda en það verð-
ur einhver að bera ábyi'gð á þessum hlutum.
Við listamenn erum miklar tilfinningaverur -
okkur þarf að líða vel til að geta sinnt hugðar-
efni okkar sem skyldi. Þetta væri verðugt
verkefni fyrir hinn listræna stjórnanda."
Hlíf á sér líka þá ósk að fjölgað verði í Sin-
fóníuhljómsveit Islands. „Fjölmennari hljóm-
sveit og hærri laun myndu opna möguleika á
fjölbreyttari starfsemi, samanber Gewand-
haus-hljómsveitin í Leipzig, á sama kvöldi
spilar helmingur hljómsveitarinnar í óperunni
og hinn hlutinn spilar sinfóníutónleika. Það
ætti að vera hægur vandi að koma stærri
hljómsveit fyrir í nýju tónlistarhúsi, sem frá:
bært yrði að risi fyrir árið 2000, þegar SÍ
verður 50 ára og Reykjavík verður ein af
menningarborgum Evrópu.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. ÁGÚST 1998 1 3