Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1998, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1998, Blaðsíða 9
myndinni er komið til Berkeley þar sem háskólinn er. <ELEY keley. í öftustu röð frá vinstri eru Þráinn Löve, Einar nsen, Jóhann Hannesson og Bjarni Jónsson. í mið- i situr eiginkona séra Oktavíusar Thorlákssonar. Þar nur(?), Fanney, dóttir húsfreyjunnar, Sigríðar Benón- ur séra Oktavíus. Kristín Snæhólm er aftan við hann, nlæknir og kona hans. í fremstu röð frá vinstri: Win- i/incie dóttur þeirra. Næst þeim á gólfinu situr ókunn ikona Jóhanns Eyfells og loks Kolbrún Þorleifsdóttir, irdrottning ísiands. nndurinn við hlið háskólalóðarinnar ásamt eiginkonu idóttur og Sigríði Béldal. Auk okkar íslensku háskólastúdentanna stai-faði vestur-íslenskur prófessor í stjörnu- fræði við Kaliforníuháskóla, Sturla Einarsson, sem reyndist okkur hollur ráðgjafi og góður vinur. A menntaskólaárunum mínum tók ég slíku ástfóstri við franska tungu og bókmenntir að ég var staðráðinn í því að halda til Frakklands strax að stúdentsprófí loknu, en þessir fögru draumar mínir og fyrirætlanir runnu út í sand- inn eða urðu að engu vegna óvæntra og ófyrir- sjáanlegra viðburða úti í hinum stóra heimi, sem enginn mannlegur máttur fékk nokkuð ráðið við, hvað þá heldur stöðvað. En það sat síst á mér að kvarta og kveina þótt öll sund virtust lokuð fyrir mér í bili, einkum ef miðað vai' við þá röskun á högum alls almennings og áformum að ógleymdum þeim hörmungum og þrengingum sem hann mátti þola á styrjaldar- árunum síðari á meginlandi Evrópu. Eftir ósigur Frakka fyrii- Þjóðverjum átti ég ekki margra kosta völ eða í mörg hús að venda. Eftii' langa umhugsun taldi ég vænsta kostinn að halda til náms í Bandaríkjunum, hefði ef til vill rétt eins getað farið til Mexíkó, Mið- eða Suður- Ameríku, en það hvarflaði þó aldrei að mér á þeim tíma. Ekki voru þó allir sáttir við val mitt eins og efth’farandi saga sýnir og sannar. Fyrir allmörgum árum sátum við Gunnar Norland og Björn Bjarnason, magister frá Steinnesi, saman inni á kaffíhúsi á Mont- parnasse í París. Aður en meira er sagt er rétt að undirstrika það þegar í stað að magister Björn, sem orðlagður var fyrir orðheppni, hafði satt að segja nokkuð magnaða tilhneig- ingu til að líta þannig á erlend tungumál, að hann einn og enginn annar hefði á þeim einok- unarleyfi, sem hann vildi ekki fyrir nokkurn mun láta af hendi við óæðri verur. Jæja, þegar hann fékk að vita að ég hefði numið rómönsku málin, frönsku, spænsku og ítölsku í Banda: ríkjunum sagði hann býsna sposkur á svip. „í Bandaríkjunum! Það er eins og að fara til tunglsins til að stúdera sólina.“ Og ég var ekk- ert að hlífa vininum, enda lá hann vel við höggi og svaraði um hæl: „Þú getur trútt um talað sem fórst til Danmerkur til að stúdera ensku.“ Við þetta varð magisternum orðfall, sem henti hann reyndar ekki oft. Brátt náði hann sér þó aftur á strik og áður en kaffidrykkju okkar lauk fengum við Gunnar þann þunga dóm hjá Birni, magister, að við værum erkiglópar í enskri tungu. Það er mikil eftirsjá að svona lit- skrúðugum og orðsnjöllum náunga eins og vini mínum Birni Bjarnasyni, magister frá Steinnesi. Víkjum nú nokki'um orðum að málakennsl- unni í Kaliforníuháskóla. Kennarar mínir og prófessorar voru ýmist innlendir eða erlendir og treysti ég mér til að gefa þeim betri, já, ólíkt betri vitnisburð en Björn, magister, gaf okkur Gunnari forðum daga í Frans. Miklar kröfur voru gerðar til nemenda og fylgst náið með tímasókn þeh'ra. Þarna fór því lítið fyrh' hinu svonefnda akademíska frelsi eins og það þekkist í evrópskum háskólum. Próf voru enn- fremur mjög tíð og úr því að hér hefur verið að þeim vikið, langar mig til að minnast á eitt býsna broslegt atvik, sem gerðist einn próf- daginn hjá einum af prófessorunum í franskri bókmenntasögu. Þessi náungi var stundum dá- lítið utan við sig og einmitt í þetta skiptið hafði hann gleymt prófverkefninu úti í bílnum sín- um. Hann fór því út að sækja það, en í staðinn fyrir að koma með það rakleitt aftur, gleymdi hann sér svo gjörsamlega að hann settist upp í bflinn og ók beinustu leið heim til sín og lét ekki sjá sig meira þann daginn okkur öllum til óblandinnar ánægju. Kalifornía er orðlögð fyrir veðursæld og blíðu eins og flestir vita, en að grúfa sig yfir námsbækur í glaða sólskini kostaði mig tals- vert átak í fyrstu en svo vandist ég þessu smám saman. Einn af gömlu prófessorunum mínum, Ha- akon M. Chevalier að nafni, mikfll fræðimaður í fí'önskum miðaldabókmenntum og frábær fyrirlesari komst heldur betur í sviðsljósið löngu efth' námsdaga mína fyrir vestan. Efth' að ég var kominn til Parísar las ég frétt um at- hæfi hans í Time Magazine, árið 1947 eða 1948. I stuttu máli sagt var hann grunaður um að hafa stundað njósnir fyrir Sovétríkin á styrj- aldarárunum. Hann var í miklu vinfengi við Oppenheimer, sem starfaði við Kaliforníuhá- skóla á þeim tíma og var mikill samgangur á milli heimila þeirra. Það sannaðist þó aldrei neitt á Haakon M. Chevalier, en það var hins vegar mælst til við hann að hann léti sig hverfa af landi brott sem hann og gerði. Eftir það fékkst hann talsvert við þýðingar, þýddi m.a. Sept visages de l’amour (eða Sjö ásjónur ástar- innar) eftir André Maurois, þar sem greint er frá viðhorfum jafnmargi-a franskra höfunda til ástarinnar og eru þeir í réttri röð: Mme de Lafayette, Rousseau, Laclos, Stendhal, Balzac og Proust. Þessi bók er mesta gersemi og ein- kunnarorð hennar eru tilvitnun í franska heim- spekinginn og rithöfundinn Pascal og hljóða þau svona: „Þegar menn elska ekki of mikið, elska þeir ekki nóg.“ Fyrstu mánuðina höfðum við Aðalsteinn Sig- urðsson ásamt Einari Kvaran, Bjarna Jónssyni og Jóhanni Hannessyni fæði og húsnæði hjá matselju nokkurri við Piedmont-stræti að mig best minnir. Þetta var indæliskona frá Suður- ríkjunum, ákaflega bókhneigð, einkum ljóðelsk og skemmtilega ski-afhreifín og sátum við ís- lendingarnir því iðulega að spjalli við hana. Einhverju sinni barst hin vinsæla skáldsaga Margaret Mitchells, Á hverfanda hveli, í tal og kom þá í ljós að hún var náin vinkona hennar, en hún var ekkert að stæra sig af því, öðru nær. Oðru sinni var ég eitthvað að hneykslast á því að Bandaríkjamenn kynnu ekki þjóðsöng sinn. Eg hafði nefnilega verið á samkomu, þar sem textinn hafði birst á tjalditil að samkomu- gesth'nir gætu sungið hann. Ég gekk síðan á hana og spurði hana hvort hún kynni hann ekki, en hún, þessi ljóðelska manneskja, vai'ð að játa vankunnáttu sína. Ég gerðist hins veg- ar nokkuð vægðarlaus í gagm-ýni minni og sagði: „Blygðast þú þín ekkert fyrh- það. Á ís- landi kann hvert mannsbarn íslenska þjóð- sönginn". Vesalings konan tók þetta svo nærri sér að hún ákvað að kanna þetta enn frekar upp á eigin spýtur og í því skyni tók hún sér far með strætisvagni um bæinn í 2-3 tíma og gekk svo á hvern farþegann á fætur öðrum og vildi fá að vita hvort þeir kynnu: „Starspangled Banner" utanað. Þessi dæmafáa skoðanakönn- un hennar leiddi hins vegar í ljós að einungis einn gamall karl gat farið skammlaust með textann en það þó því aðeins að hann raulaði hann fyrir munni sér. Eftir nokkurra mánaða dvöl hjá þessari góðu konu, kvöddum við hana og fluttum upp í La Loma, sem mætti ef til vill kalla Hvolstíg á íslensku. La Loma merkir hvoll eða hóll á spænsku og eins og allir vita eru velflest stað- arheiti eða örnefni í Kaliforníu á því tungumáli. Við íslendingarnir, Aðalsteinn Sigurðsson, Einar Kvai'an og Bjarni Jónsson, höfðum tekið þar hús á leigu ásamt tvennum amerískum hjónum. Þetta var fallegasta hús í svissneskum fjallaskálastil með slútandi þakskeggi, svo- nefnt „chalet“ á máli frönskumælandi Sviss- lendinga. Þetta yndislega gamla hús hefur nú orðið að vikja fyrir ferlega Ijótu fjölbýlishúsi. Við því er vitanlega sitthvað að segja, en verð- ur samt látið ógert hér. Á Hvolnum okkar undu allir sér prýðisvel. Samkomulagið gat naumast verið beti'a, aldrei neinh' árekstrar né misklíð. Enda þótt námið væri yfirleitt stundað af miklu kappi var stund- um ýmislegt sér til gamans gert. Ég minnist þess t.d. einu sinni eftir vinnudag í símavinn- unni, sem við Islendingamir höfðum ráðið okk- ur í sumarlangt, að önnur ameríska konan spurði okkur að því, þar sem við sátum með þeim að kaffidrykkju frammi í eldhúsi, hvort mikið hefði verið að gera um daginn og sá okk- ar, sem varð fyrir svörum, sagði: „No, no, we have just been fucking ai'ound all day.“ Þær skelltu báðar upp úr og ég held að aldrei hafi verið hlegið jafndátt í eldhúsinu en einmitt þennan dag. Svona var nú klæmst á enskunni í þetta skipti en það þó alveg óviljandi. Það er óhætt að fullyrða að þarna var allt látið fokka. Á San Francisco-flóasvæðinu bjuggu ýmsir Vestur-íslendingar eins og t.d. Sigríður Ben- ónýsdóttir, sem reyndist okkur íslensku há- skólastúdentunum ómetanleg hjálparhella og örlátur gestgjafi. Það er ekki ofsagt að hús ’ hennar í Berkeley hafi staðið okkur öllum opið og hún litið á okkur sem fósturbörn, sem hún virtist unna sem besta móðir. Oft var líka gest- kvæmt á heimili Andrésar Oddstað og konu hans í San Franciseo. Hann var hnykklæknir eða „kírópraktor" að atvinnu. Þau hjón áttu fjögur börn, einn son og þrjár ungar og gullfal- legar dætur. Sú yngsta þeirra, Leónóra, gerði síðan garðinn frægan með sópransöng sínum, sótti meira að segja ættland forfeðra sinna heim og söng einsöng á vegum Tónlistarfélags- ins fyrir allmörgum árum. Syni þeirra hjóna kynntumst við hins vegar ekki vegna þess að hann hafði verið kvaddur í herinn og sendur á fjai'lægar vígstöðvar. Að heimsstyrjöldinni lok- inni gerðist hann stórvirkur byggingarverk- taki. Móðir hans var systir Stonesons-bræðr- anna, sem voru líka mikilvirkir byggingar- meistarar sem Stone-town, þekkt borgarhverfi í San Francisco er kennt við. Að lokum mætti líka nefna séra Oktavíus Thorláksson, sem lét sér nokkuð annt um okkur og bauð okkur því iðulega heim til sín. Þetta var býsna víðförull klerkur, hafði m.a. verið trúboði í Japan. Um árangurinn af kristniboði hans þar fyrir austan vissum við hins vegar harla lítið. San Francisco er mikil menningai'borg, þar sem flestar ef ekki allar listir eru í hávegum hafðar, en áður en að því verður vikið, vildi ég gjarnan greina frá heimsókn í dásamlegan jap- anskan garð í byrjun desember 1941. Við vor- um þrír saman Aðalsteinn Sigurðsson, Eyjólf- ur Eiríksson prentari og ég. Við gæddum okk- ur á gómsætum og framandi réttum og drukk- um japanskt te í veitingahúsi í garðinum, þar sem þjónustuliðið stjanaði við okkur og var í sannleika sagt á hjólum í kringum okkur allan tímann. Stimamýktin var engu lík. Við vorum þarna að minnsta kosti í fjórar klukkustundir, en á heimleiðinni í vagninum til Berkeley, fengum við að heyi'a þær slæmu fréttir að Jap- anir hefðu einmitt þennan sama dag, þ.e. 7. desember, gert sprengjuárás á bandarísku flotastöðina, Peai'l Harbor, árás sem Franklín D. Roosevelt kallaði síðan níðingslega. Þarna sýndu Japanir á sér allt aðra hlið en við höfð- um kynnst í garðinum þeirra góða. Skömmu eftir að Bandaríkin drógust inn í heimsstyrj- öldina hófust nauðungarflutningar á fólki af japönskum uppruna í búðir fyrh' óæskilega innflytjendur. Kínverjar í Chinatown áttu ekki * heldur sjö dagana sæla þai' sem það var enginn hægðarleikur fyrh' venjulega hvíta menn að þekkja þá og Japani í sundur. Margir þeirra voru áreittir og ofsótth' að ósekju. Sumh' þeirra gi'ipu þess vegna til þess ráðs að ganga með spjöld á sér, bak og fyrir, þar sem stóð: „I am not Japanese but Chinese“ (Ég er ekki jap- anskur, heldur kínverskur). Úr því minnst hefur verið á Chinatown má til fróðleiks geta þess hvernig verðlag var í þá daga. Einhverju sinni fórum við nokkrir Is- lendingar saman og borðuðum á einum dýrasta veitingastað Kínahverfisins. Myndir af frægu fólki sem þar hafði snætt skreyttu veggina og þar á meðal mynd af forsetafrúnni, Elenoru * Roosevelt, sem var ekkert sérstakt augnayndi. Maturinn, sem fram var borinn í hvorki meira né minna en sextíu smáskálum bragðaðist prýðisvel og kostaði aðeins einn dal og tuttugu og fimm sent, þótt ótrúlegt megi heita. Eitt- I" LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. ÁGÚST 1998 9 *

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.