Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1998, Blaðsíða 13

skreyttar sýningarskrár fylgt henni frá 1870.
Frá sama ári munu einnig haldnar vetrarsýn-
ingar, en þær þekki ég enn sem komið er
minna til. Sumarsýningin hefur alla tíð haft
þann megintilgang að vera eins konar loftvog á
hræringar samtímans í mynd- og byggingar-
list, en hvemig til hefur tekist í það heila, og
frá ári til árs, er ég lítill heimildarmaður um.
Hins vegar hefur lánast að festa hana í þeim
mæli í sessi að henni verður ekki hnikað, og
menn virðast allvel sáttir með rammann, þótt
óhætt sé að gera því skóna að oft hafi hart ver-
ið deilt á hann í tímans rás. Þó telst víðsýni,
hlutlægni og skilvirkni innan hins upprunalega
og markaða vettvangs helsta íhaldssemin sem
hér er ræktuð.
Ekki er hægt að ímynda sér betra tækifæri
til að kynna sér stílbrögð, stefnur og strauma
samtímans en skoðun þverskurðar sem þessa,
þótt afar sundurlaus og brotakenndur kunni að
vera. Hefur þá yfirburði að allri einstefnu og
yfirlætisfullri miðstýringu er hafnað. Þótt lítið
greinist af hinu róttækasta í enskri myndlist,
sjá önnur söfn og listhús borgarinnar um
ofgnótt af slíku í salarkynnum sínum, og vilji
menn fá sanna innsýn inn í alla afkima enskrar
listar þá telst það beinlínis frumskilyrði að
skoða hér vel og gaumgæfilega. Enskir standa
sterkt í list samtímans og hafa lengi gert. A
þeim 229 árum sem framkvæmdin hefur verið
við lýði, hafa vel að merkja flestir nafnkennd-
ustu listamenn þjóðarinnar einhvern tímann
sett svip sinn á hana, sumir oft og reglulega,
aði'ir óreglulega og sjaldan. Öllu skiptir að tek-
ist hefur að virkja listamenn og almenning, háa
og lága á öllum aldri í þessa orðræðu sjónlista,
því jafnan er þátttaka mikil og straumur fólks
inn á sýningamar, aðsóknarmet algeng.
Fyrir listamennina geta slíkar sýningar jafn-
ast á við vítamínsprautu, því jafnaðarlega er
sala mikil og dreifist nokkuð jafnt á hlutlæga
sem óhlutlæga list. Hvað grafísk blöð snertir
taldist mér, að sala einstakra þrykkja nægði í
sumum tilvikum höfundunum til framfæris
næstu 1-3 árin! Slíkt er mikilvægara nokkrum
starfslaunum. Islendingurinn Harry Bilson,
sem býr í London, á málverk á sýningunni í ár,
og Karolína Lárusdóttir, búsett í Cambridge,
meðlimur R.A., var með í fyrra.
Það er eðlilega þrautinni þyngri að ná að
skoða allt vel á jafn viðamikilli sýningu, jafnvel
fyrir þrautþjálfaða, og hér dugai' ekki að skima
einungis heildina, heldur skal vel rýnt í það
sem helsta athygli vekur og maður telur hafa
mest vægi. Aieit mig hafa skoðað sýninguna
mjög vel er ég tók mér gott hlé á hinni nota-
legu veitingabúð á neðstu hæð, svona til að
melta áhrifín áður en lagt skyldi í Cagall-sýn-
inguna á efstu hæð. Stendur til 4. október og af
henni segir fljótlega. Þar var að sjálfsögðu
þröng á þingi en sýningin sem betur fer ekki
stór. Að því loknu fór ég aftur á sumarsýning-
una og mikið kom á óvart hve mér hafði yfir-
sést margt, eða frekar að margt kom sterk-
ar/veikar út við aðra yfirferð eins og oft vill
verða um risasýningar myndlista af öllu tagi.
Meginveigur og rauði þráður hennar er, að hér
eru atvinnumálarar á ferð sem taka starf sitt
alvarlega og láta nýjungarnar koma til sín, eru
síður á harðahlaupum eftir þeim. Skyldi það
svo ekki vera styrkur og kjölfesta enskrar
myndlistar, höfuðástæða þess að þjóðin hefur
alið af sér ýmsa fræknustu og róttækustu ný-
skapara aldarinnar? Til að rífa niður þurfa
menn að geta sótt í eitthvað traust og sígilt í
næsta nágrenni, að öðrum kosti fá athafnir við-
komandi svip af aðfengnum hugmyndum,
grunnfærðri sýndarmennsku og alþjóðlegum
sandkassaleik.
Það skiptir líka miklu að útilokað er að af-
skrifa sýninguna eða telja sýningarformið úr-
elt, því að jafnaði eru ýmsir nafnkenndustu
myndlistarmenn og arkitektar Englands með-
al þátttakenda, væri einfalt mál að koma hér
með langa nafnamnu. En hina minna þekktu
skal ekki afskrifa, því meðal þeirra eru margir
býsna snjallir, sem kunna sitt fag og eru klárir
á sína hugmyndafræði, standa keikir við
hvorutveggja. Og þetta úrval gefur langt að
komnum skoðanda góða möguleika á að átta
sig á kviku hins raunsanna enska þjóðfélags og
enskum hugsunarhætti um leið, er þannig séð
sem gluggi til margra jarðtengdra og vits-
munalegra átta. Alltof langt mál væri að nefna
hér allt sem viðbrögð og athygli vakti, en nota-
legt var að sjá sígild og upplifuð vinnubrögðin í
myndhögginu, og sem fymim var arkitektúr-
deildin frábær. Ekki nóg að módelsmíðin væri
hárnákvæm, vönduð og tilkomumikil, nautn
íyrir augað, heldur voru þar einnig frábærar
teikningar og vel gerð málverk eftir arkitekta
þeim til áherslu. Engar dauðar tækniteikning-
ar né langar útskýringar á flóknu fagmáli, og
afar lítið mál að setja sig inn i hugmyndk' ger-
endanna, sem flesta verður að telja listamenn
af hán-i gráðu. Drjúg meðmæli fyi-ir deildina,
að þótt hún væri staðsett í síðasta salnum og
margur kæmi þreyttur þangað, vakti hún
óskipta eftirtekt, var skoðuð í botn af undrun
og fölskvalausri aðdáun.
H AFMEYJ ARMORÐINGIN N
LEYSIR FRÁ SKJÓÐUNNI
Skáldið og málarinn
Jorgen Nash varð heims-
kunnur árið 1966 þegar
honum var kennt um að
hafa sagað höfuðið af Litlu
hafmeyjunni við Löngulínu
í Kaupmannahöfn. Um
þetta og ekki síst uppreisn
sína gegn hvers kyns vald-
boði fjallar hann í nýút-
kominni ævisögu.
JÓHANN HJÁLMARSSON
hefur lesið minningar
skáldmálarans eins og
hann kallar sig og hrifist
af frásagnargáfu hans og
hreinskilni.
VISAGA Jprgens
Nash heitir Ha-
vfruemorderen
krydser sine spor
(Útg. Aschehoug
dansk Forlag, 480
síður, 298 danskar
r.). Bókinni hefur
yfirleitt verið vel tekið og nú er verið að þýða
hana á sænsku. Að sögn höfundar er annað
bindi í smíðum.
I bókinni játar Nash að hafa sagað höfuðið
af Litlu hafmeyjunni á Löngulínu í Kaup-
mannahöfn, en ekki veit ég hvort játningin
telst gild, hún er að minnsta kosti eilítið loðin.
Þegar grunur féll á Nash varð hann heimsku-
nnur, en hann átti eftir að vekja áfram athygli
með gjörningum sinum og félaga sinna (eink-
um kvikmyndamannsins Jens Jorgens Thor-
sen sem gerði umdeilda Kristsmynd), en þeir
settu m.a. allt á annan endann í danska þing-
inu og á fundi hjá akademíunni dönsku (með
skæðadrífu dreifiblaða, slepptu hvítum mús-
um lausum og afklæddust). Á býlinu Draka-
bygget í Svíþjóð þar sem Nash settist að og
býr enn gerðu þeir sig líklega til að grafa
mann lifandi og þeir gerðu sitt til að gera sem
minnst úr Bíennalnum í Feneyjum árið 1968
og náðu góðum árangri. Það ár var sem kunn-
ugt er vel fallið til endurmats gamalla gilda.
Valdið, stofnanirnar og hátíðleikinn urðu
fyrir barðinu á Nash og félögum sem kölluðu
sig „Bauhaus Situationisterne". Gjörninga-
menn og andófsfólk áttu hæli í Drakabygget,
m.a. gisti Ulrika Meinhof þar. Drakabygget
hefur verið „verkstæði frelsisins" með orðum
Nash, gefið skáldum og listamönnum tæki-
færi til að vinna í friði að verkum sínum.
Menn hafa notið ávaxta jarðarinnar og stund-
að veiðar i vötnum og skógum. Inn á milli hef-
ur verið tími til að gleðjast og skemmta sér,
stundum af svo miklu kappi að yfirvöldum
hefur þótt nóg um.
Berorðar lýsingar
Lífsnautnamaðurinn Jorgen Nash hefur
fengið orð á sig fyrir að vilja njóta lífsins en
jafnframt verið ótrúlega afkastamikill í list-
sköpun sinni og gjörningum út um allan heim.
Hann er þríkvæntur, nú síðast dönsku lista-
konunni Lis Zwick. Miðkonan („Katja of
Swedcn") var af sænskri yfirstétt og litrík.
(„Það besta við yfirstéttina eru konurnar.“)
Eftir að þau Nash skildu lét hún breyta sér í
karlmann. Nash hefur átt að minnsta kosti
hundrað kærustur og vitanlega sofið hjá þeim
öllum, stundum oft. Um svefn hefur þó varia
verið að ræða sé mark takandi á lýsingum
höfundar á eigin getu og vilja.
Berorðar lýsingar Nash á samskiptum sín-
um við konur, sumar þekktar og nafngreindar
Ljósmynd/Peter Schandorff
SKÁLDMÁLARINN Jorgen Nash í vinnustofu sinni í Drakabygget á 75 ára
afmælisdaginn 16. mars 1995.
eins og Tove Ditlevsen og Elsu Gress, geta
farið fyrir brjóstið á sumum, en það er kostur
að oftast er kímni með í för. Nafngreindir
karlmenn, rithöfundar, fræðimenn, stjóm-
málamenn og aðrir, sleppa ekki heldur við þá
áráttu Nash að segja ítarlega frá því sem ger-
ist fyrir neðan mitti. Jafnvel móðir hans á
fullt í fangi með að sleppa þegar Nash gerist
svo nærgöngull við hana á efri árum að vilja
endilega fá að vita um hvernig kynlíf foreldr-
anna hafi verið. Systkini Nash sleppa ekki, en
fyrirferðarmestur þeirra er bróðirinn heims-
frægi, málarinn Asger Jorn.
Heimsfrægwr bróðir
Ekki er allt sem Nash segir um Jorn málar-
anum í hag. Þeir bræður áttu það sameigin-
legt að vera kvensamir og uppreisnargjarnir.
Báðir tóku þátt í andspyrnuhreyfingunni
gegn þýska hernáminu á stríðsárunum. Nash
lenti í fangelsi í Þýskalandi, en slapp naum-
lega frá aftöku eins og hann segir frá. Dvöl
Joms í París og listsköpun hans þar jók mjög
hróður hans.
Jorgen Nash hlaut snemma viðurkenningu
sem ljóðskáld, einkum fyrir Atomelegien
(1946), Leve livet (1948) og Vredens sange
(1951). Menn munu vera sammála um að hann
hafi margt vel ort. Áhrifamikið er langt ljóð
sem hann orti í minningu bróður síns, Jorns.
Hann samdi líka skáldsögur og þýddi Dylan
Thomas og fleiri enskumælandi skáld. Mynd-
list hefur þó einkum haldið nafni hans á lofti í
seinni tíð, séu gjörningarnir undanskildir;
hann er góður myndlistarmaður, ekki mjög
Ijarri Jorn og öðrum Cobra-mönnum í frjáls-
legri tjáningu sinni.
Úrval ljóða Nash kom nýlega í ljóðabóka-
flokkinum Poesía Moderna í Mexíkó og er
hann þar í hópi 193 frægðarmanna.
Það er eiginlega kraftaverk að Jorgen
Nash skuli enn vera sami lífsnautnamaðurinn
og uppreisnarseggurinn og hann hefur alltaf
verið. Honum er mjög í nöp við hina viður-
kenndu listamenn og rithöfunda í Danmörku,
þá sem ráða ferðinni, stýra stofnunum og sitja
á sjóðum, móta skoðanir almennings um
hverjir séu góðir og hverjir vondir. Meðal rit-
höfunda hefur hann mikla fyririitningu á
Klaus Rifbjerg og Willy Sorensen, einnig
Thorkild Bjornvig. Allir eru þeir í dönsku
akademíunni. Sérstaklega þótti honum lítið til
þeirra koma þegar þeir létu ekki sjá sig við
jai'ðarför skálddrottningarinnar Tove Ditlev-
sen.
Hugmyndalega stóð Nash nærri kommún-
isma á yngri árum, en enn virkari í þeirra
hópi var þó Asger Jorn, sem aðstoðaði við
leynilega prentun og dreifingu flokksmál-
gagnsins Land og Folk á stríðsárunum.
Kommúnisma og fasisma leggur Nash að
jöfnu. Báðar stefnurnar eru að hans mati í
þjónustu valdsins og vilja hefta fólk og kúga.
Ekki er hann hrifnari af páfanum í Róm. Allt
sem Nash telur skinhelgi er eitur í beinum
hans og gegn því berst hann.
I formála bókarinnar skrifar hann: „Grunn-
tónn bókarinnar er hið óviðjafnanlega lag að
það sé aldrei of seint að byrja hamingjusama
bernsku.“
Danskur gagnrýnandi hefur látið að þvi
liggja að Nash sé ekki enn alveg laus við
gelgjuskeiðið og á þá við kvennamál hans.
Hvað sem skeiðum Nash líður skemmta þau
lesendum hans. Hann forðar okkur frá leið-
indum á sinn sérstaka hátt.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. ÁGÚST 1998 13