Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1998, Síða 8

Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1998, Síða 8
,, ÞETTA LIÐUR LIKA TIME AND THE WATER POSTWAR POETRY TRANS ■i&_________________"— „TÍMINN og vatnið" - íslensk nútímaljóðlist á kínversku. Steinn Steinarr á kápu bókarinnar. Kínverskur hugsunarháttur beinist fremur að því sem er sameiginlegt, og umfram allt leggur hann áherslu á að allt sé í sífelldri þróun, lífið sé látlaus barátta and- stæðna. Þetta endurspeglast hvarvetna í afstöðu Kín- verja til umhverfisins. EFTIR SIGURÐ A. MAGNÚSSON ERINDI mitt til Peking var að taka þátt í að kynna sýnisbók ís- lenskrar ljóðlistar, sem var ný- komin út á kínversku, og halda fyrirlestra við tvo helstu háskóla borgarinnar, sem Ólafur Egilsson sendiherra hafði haft milligöngu um. Kynningin var haldin á heimili sendiherra- hjónanna. Meðal boðsgesta voru fréttamenn frá bókmenntatímaritum, dagblöðum og ljós- vakamiðlum ásamt fulltrúum rithöfundasam- taka, útgefenda og ráðuneyta, samtals um 30 manns. Einn í hópnum var Lin Hua, fyrrver- andi starfsmaður kínverska sendiráðsins í Reylgavík, sem nýlega hefur samið bók um noiTæna goðafræði. Sendiherrann bauð gesti velkomna og rakti í stuttu máli nýlega „menn- ingarinnrás" Islendinga í Kína með málverka- sýningum í Hong Kong og Peking, tónleika- haldi íslenskra hljóðfæraleikara í ýmsum borg- um, óperu Atla Heimis Sveinssonar og Sigurð- ar Pálssonar, söng Kristjáns Jóhannssonar í „Turandot“ og nú síðast sýnisbók íslenskrar nútímaljóðlistar, sem bæri heitið „Tíminn og vatnið“. Þvínæst rakti ég stuttlega tildrög þess að ég var viðriðinn kínversku sýnisbókina. Skáldið Dong Jiping hefði lesið þýðingar mínar í „The Postwar Poetry of Iceland“ (1982), þegar hann var staddur í Iowa haustið 1993, og afráðið að snúa ljóðunum á kínversku að fengnum leyfum höfunda og þýðanda. Ólafur Egilsson, sem þá var sendiherra í Kaupmannahöfn, hefði komið Dong í samband við mig, og næstu þrjú árin hefðum við unnið saman að því að afla leyfa og auka við safnið ljóðum eftir yngri skáld. Niður- staðan væri sýnisbók með 226 ljóðum eftir 37 skáld. Dong Jiping greindi síðan frá þriggja ára þýðingarstarfí sínu og kvaðst staðráðinn í að halda áfram að snúa íslenskum bókmenntum á kínversku, Ijóðum jafnt sem skáldsögum. ís- lenskar bókmenntir ættu tvímælalaust erindi við kínverska lesendur, og markaðurinn væri vissulega stór. Loks tók útgefandinn, Li Baój- un, til máls og kvað upplag sýnisbókarinnar vera 3.000 eintök, en hann væri sannfærður um að önnur útgáfa, aukin og endurbætt, liti dags- ins Ijós innan fárra ára. „Tíminn og vatnið“ væri fyrsta bindi í bókaflokki sem bæri heitið „Sígild ljóðlist á 20stu öld“. Háskólafyrirlestrar Daginn eftir fylgdu Ragnar Baldursson og kínversk starfsstúlka íslenska sendiráðsins mér í háskólana tvo. Sá fyrri var Alþýðuhá- skólinn í Peking, sem stofnaður var eftir valda- töku kommúnista og er til húsa í gríðarstórri og dálítið vanhirtri byggingu í miðborginni. Þar ku stúdentar vera um 10.000 talsins, sem er aðeins lítið brot þeirra sem sækja um skóla- vist. Ragnar tjáði mér að einungis um 1% þeirra sem ljúka menntaskólanámi gæti ^gert sér vonir um að fá inngöngu í háskóla. í Al- þýðuháskólanum stunda sex íslendingar nám, en einungis einn þeirra sótti fyrirlesturinn ásamt kínverskri unnustu sinni, bóndasonur úr Húnavatnssýslu, Magnús Bjömsson, og talaði kínverskuna áreynslulaust. Á móti okkur tók deildarforseti sagnfræði- deildar, dr. Shian Li, kvikur maður og geislandi af eldlegum áhuga. Áheyrendur voru um 40 talsins, mestanpart kvenfólk. Fyrirlest- urinn fjallaði um landafundi norrænna manna á víkingaöld, fundi Islands, Grænlands og Vín- lands, og var fluttur á ensku. En meðþví enskukunnátta viðstaddra var ærið misjöfn flutti deildarforsetinn stutta samantekt sem Ragnar sagði að verið hefði meistaralega gagn- orð. Hitt kom mér í opna skjöldu, að Shian Li fór þess á leit að fá fyrirlesturinn til birtingar í helsta sagnfræðitímariti landsins. Hann kvað fyrirlesturinn vera þann nýstárlegasta, sem fluttur hefði verið í sagnfræðideildinni, og verðskulda að koma fyrir augu sagnfræðinga vítt og breitt um landið. Eftir langar umræður um efnið var íslend- ingunum boðið til hádegisverðar í einum af matsölum Alþýðuháskólans ásamt nokkrum völdum Kínverjum. Þar var samræðum um landafundina haldið áfram. Síðdegis fór Ragnar með okkur til hins virðulega og sögufræga Pekingháskóla þarsem hann stundaði nám fyrir tveimur áratugum ásamt Hjörleifi Sveinbjömssyni og fleiri Is- lendingum. Þar var aðkoman öll önnur og yfir- bragðið snöggtum viðkunnanlegra. Skólahverf- ið er víðáttumikill garður umgirtur háum múr- um, gróðursæl og heillandi vin í kraðaki stór- borgarinnar. Þar eru lygn stöðuvötn, viðivaxn- ar hæðir, friðsælir skógarlundir, endalausir göngustígar og sægur lítilla bygginga í klass- ískum kínverskum stíl sem hýsa hinar ýmsu deildir skólans. Við röltum um þennan unaðs- reit einar tvær klukkustundir og Ragnar rifj- aði upp með Ijúfsárum söknuði liðna tíð og ým- is skemmtileg tiltæki þeirra félaga. Hvarvetna meðfram göngustígum gat að líta stúdenta sem sátu flötum beinum undir skuggsælum trjám, niðursokknir í námsbækur. Klukkan fjögur gengum við inní eitt litlu húsanna í skuggsælu rjóðri og hittum fyrir deildarforseta bókmennta- og menningardeild- arinnar, dr. Meng Hua. Hann kynnti okkur fyrir einum þijátíu stúdentum sem komnir voru til að hlýða á mál mitt. Fyrirlesturinn fjallaði um upptök og þróun íslenskrar menn- ingar. í þetta sinn talaði ég blaðalaust og náði góðu sambandi við stúdentana sem flestir höfðu sæmilegt vald á enskri tungu og þurftu margs að spyrja. Urðu umræður með köflum fjörugar og einkar létt yfir samverunni. Dr. Meng Hua bauð okkur ásamt tveimur stúdentum til kvöldverðar í stórum og glæsi- legum matsal skólans. Þar sátum við framm- eftir kvöldi í góðu yfirlæti og höfðum kappnóg umræðuefni. Eilíf wmskipti Við Ragnar áttum langar og fróðlegar sam- ræður um þróun mála í Kína og umskiptin sem orðið hafa á síðustu árum. Hann kvað breyt- inguna sem orðið hefði á Peking, síðan hann var þar við nám, vera ótrúlega. Fyrir tveimur áratugum hefði mátt telja hótel í borginni á fingrum sér, en nú væru þau legíó og mörg þeirra dýrari og glæsilegri en gerist og gengur í stórborgum heimsins. Samkeppni og mark- aðshyggja væru orðnar allsráðandi í borgum Kína, en þess bæri hinsvegar að gæta að 80% þjóðarinnar byggju á landsbyggðinni þarsem lífskjör væru miklum mun frumstæðari en í borgunum. Kínverjar eru nú um 1.300 milljónir talsins. Þeim fjölgar árlega um 20 milljónir, þráttfyrir stranga takmörkun barneigna. Sú spuming var áleitin, hvemig þetta víð- lenda og fjölmenna ríki hefði staðið af sér boðaföll og ágjafir sögunnar svo árþúsundum skiptir. Ragnar átti fróðlega skýringu á því: það er mikill munur á vestrænum og austræn- um hugsunarhætti. Vestræn hugsun er sund- urgreinandi, leggur áherslu á það sem ólíkt er og hneigist jafnframt til endanlegra lausna. Menn trúa gjarna á tiltekin kerfi sem leysi all- an vanda. Marxismi og markaðshyggja em dæmi um það. Kínverskur hugsunarháttur beinist fremur að því sem er sameiginlegt, og umfram allt leggur hann áherslu á að allt sé í sífelldri þróun, lífið sé látlaus barátta and- stæðna. Þetta endurspeglast hvarvetna í af- stöðu Kínverja til umhverfisins. Jin og Jang eru alstaðar að verki. Þetta eru grundvallar- hugtök í taóisma, sem boðar að í alheiminum séu sífellt að verki víxláhrif tveggja frumafla. Annað er óvirka kvenlega aflið (Jin), hitt er virka karllega aflið (Jang). Þótt öflin séu mót- hverf era þau í rauninni samstæður og bæta hvort annað upp. Þessi mismunandi afstaða endurspeglast líka í hugmyndafræðilegum deilum, til dæmis á sínum tíma milli sovéski-a og kínverskra kommúnista. I evrópskum marxisma var höf- uðáhersla lögð á sögulega efnishyggju, sem er að vissu leyti vélræn: þróunin mótast einungis af efnahagslegum forsendum; móthverfur eru ekki alltaf fyrir hendi, heldur spretta þær upp og eru leystar. Kínverjar segja afturámóti að móthverfur séu ævinlega fyrir hendi, Jin og Jang séu jafnan að verki, og þessvegna sé allt í látlausri þróun og breytingu. Þetta skýrir sennilega að vissu marki það sem gerst hefur í Kina að undanförnu. Kínveijai- eru miklu opn- ari fyrir breytingum og nýjum hugsunarhætti en til dæmis vestrænir marxistai-. Ef kenning- ar vestrænna marxista stönguðust á við raun- veruleikann, þá hrundi kerfið. Kínverskir kommúnistar laga einfaldlega kenningar sínar að raunveruleikanum og eru þá ekki endilega marxistar, heldur bara Kínverjar. Þeir byggja kommúnismann á kínverskum grunni. Þetta kann að vera skýringin á því hversvegna al- þjóðlegir hamborgarar og gosdrykkir, fatat- íska og popptónlist hafa átt svo greiðan aðgang að Kínverjum. „Þetta líður líka hjá“ var kjörorð eða lífsmottó Karenar Blixen. Hún hefur greini- lega verið nákomnari austrænum en vestræn- um hugsunarhætti! Kunnur bandarískur fjármálajöfur lét svo ummælt ekki alls fyrir löngu, að 19da öldin hefði verið öld Breta, sú 20asta væri öld Bandaríkjamanna, en 21sta öldin yrði öld Kín- verja. Ýmislegt bendir til að hann hafi haft lög að mæla. Breytingarnar sem orðið hafa á fram- leiðsluháttum, mannlegum samskiptum og þjóðfélagskerfinu í heild eru mun meiri og rót- tækari en þær sem urðu við valdatöku komm- únista árið 1949. Ragnar benti á, að ýmsir þættir í stjómkerfi kommúnista og þjóðfélagskerfinu, sem þeir komu á, hefðu átt sér hliðstæður í eldri sögu Kínverja. Stærstu fyrirtækjum landsins, sem sum réðu tugi eða hundruð þúsunda manna í vinnu, var stjórnað af erindrekum ríkisins og embættismenn skipaðir af stjórninni í Peking. Þeir vora skipaðir með hliðsjón af því, hve vel þeir vora heima í hirium opinberu fræðum, sem fyrram voru mótuð af Konfúsíusi og Laó-tse. Þessari venju var haldið eftir valdatöku komm- únista, nema nú var ríkisheimspekin marxísk. Menn hrepptu háar og valdamiklar stöður í krafti kunnáttu sinnar í marxískum fræðum, en ekki vegna faglegrar hæfni. Forstjóri skipa- smíðastöðvar eða járnnámu var með kenning- arnar á hreinu, en hitt skipti minna máli hvort hann hafði nokkurt vit á skipasmíðum eða járnvinnslu. Minnir þetta ekki dálítið á opinberar emb- ættisveitingar á íslandi? Mannréttindamál Ólafur Egilsson tjáði mér að mannréttinda- mál í Kína væra á réttri leið og aðild landsins að Alþjóðaviðskiptastofnuninni (WTO) væri í sjónmáli. Markmið ríkisstjórnarinnar er að verja þúsund milljörðum dollara (sjötíu þúsund milljörðum króna) til verklegra framkvæmda á næstu þremur árum. Féð kemur einkum úr þremur áttum: úr ríkisfjárhirslunni, frá lána- stofnunum og erlendum fjárfestum. Kínverjar leggja óvenjuhátt hlutfall tekna fyrir, eða um 40%. Á undanfömum áram hafa þannig safnast 578 milljarðar dollara. Undanfarin fimm ár hefur Kína verið í öðru sæti í heiminum á sviði erlendra fjárfestinga. Nýkjörinn forsætisráð- herra, Zhu Rongji, er afarvinsæll, ekki síst vegna þess að hann kvað niður verðbólguna sem komin var uppí 22% árið 1994, en er nú 3%. Árlegur hagvöxtur er 8%. Til marks um áhyggjur stjómvalda af rétt- arfari í landinu má hafa, að á fyrstu átta mán- uðum þessa árs var mikill fjöldi dómstóla og sakadóma endurskipulagður, og nálega 5.000 dómarar og saksóknarar fengu strangar áminningar. í ágústmánuði höfðu dómstólar leiðrétt 8.110 ranga dóma og saksóknarar end- 8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. NÓVEMBER 1998

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.