Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGLNBLAÐSINS - MENNING LISTIR
6. TÖLUBLAÐ - 74.ÁRGANGUR
EFNI
SKOÐUN safna
í stórborgum getur reynst dýrðleg upplifun.
Bragi Asgeirsson segir frá söfnum í París,
sem sum hver eru afar merkileg og tilvalið
að flétta þau inn í skoðunarferðir um borg-
ina. Þessi söfn segja ekki síður en húsin og
umhverfið eitt og annað af marglitri mann-
lífssögu, tengjast henni afar nánum böndum.
Portret
Orlygs Sigurðssonar eru orðin mörg enda
var hann einn nafnkunnasti málari nianna-
mynda í marga áratugi. Hann málaði fjölda
afmælismynda af þekktum borgurum en
stundum fyrir sjálfan sig, til dæmis frábært
portret af Eiríki Kristóferssyni skipherra.
Orlygur hefur naumast fengið þá viður-
kenningu sem hann á skilið en um portret-
list hans skrifar Gísli Sigurðsson.
Brennuöldin
I 4. og síðasta hluta greinarflokksins fjallar
Olína Þorvarðardóttir um þátt Brynjólfs
biskups Sveinssonar. Ekki stóð hann að
galdraofsóknum, en þótt hann þætti stjórn-
samur beitti hann sér ekki gegn ofstæki
starfsbræðra sinna og gerði enga sýnilega
tilraun til þess að koma í veg fyrir að fólk
væri brennt á báli þegar þetta brjálæði
keyrði úr hófi. I næsta nágrenni við bisk-
upsstólinn var þó enginn maður brenndur
fyrir galdra. |
Ástráður Eysteinsson
prófessor í almennri bókmenntafræði við
Háskóla Islands hefur átt töluverðan þátt í
að móta fræðilega umræðu um nútímabók-
menntir hér á landi. Hugtökin módernismi
og póstmódernismi hafa verið honum hug-
leikin viðfangsefni, sömuleiðis þýðingafræði
og menningarfræði sem hann telur bjóða
upp á áhugaverða möguleika. I samtali við
Þröst, Helgason ræðir hann um stöðuna í
fræðunum og íslenskum bókmenntum, auk
þess sem málefni Háskóla Islands ber á
góma.
Trúarbrögð
Sama tengdust náttúruöflunum, segir Sig-
urður Ægisson í umfjöllun sinni um Sama -
eina þjóð í mörgum löndum. Það er annar
hlutinn sem hér birtist. Samar trúðu því að
sálir forfeðranna tækju sér bólfestu í ýms-
um hlutum, einnig í tijám og klettum og
einkanlega ef klettar eða steinar tóku á sig
mannsmynd. Kristniboð meðal Sama bar lít-
inn sem engan árangur fyrr en á 18. og 19.
öld.
FORSÍÐUMYNDIN: Ein af freskunum eftir Michelangelo sem prýða loft Sixtínsku kapellunnar í
Róm. Myndin er birt í tilefni greinar Halldórs Reynissonar, prests í Nessókn, um Rómarför.
SVEINBJÖRN BEINTEINSSON
HARMUR
Hver daguv skiptir sköpum böls oggleði
þvískilur enginn dauðans miklu völd
en þur sem áðuryndi dagsins réði
er autt og tómt við haimsins rökkurtjöld.
Paiw skynjum við í táralausum trega
þá trú sem ræður okkar von og þrá
og sýnist horfin heillum allra vega
sú hugarmynd erfyr við treystum á.
Að kvöldi voru hallir dagsins hrundar
oghúmið lokar útsýn fram á veg
þó sjáum við að örlög einnar stundai-
þau eiga meira vald en þú og ég.
Á meðan döpur dægrin litum breyta
og dimmir að í hugans þagnai-borg
skal þreyttur andi lífs og vonar leita
í ljósi því sem býr í dýpstu sorg.
Að harmsins boði horfna gleðistundin
við hljóða kyrð í tómi sorgarlags
í nýrri mynd er minningunni bundin
og merkt í svip og línur þessa dags.
Sveinbjöm Beinteinsson, 1924 -1995, var fæddur í Grafardal en bjó lengst af
ó Draghólsi í Borgarfirði og vakti ungur athygli fyrir óvenjulega bragfimi.
Hann safnaði og gaf út sýnisbækur með rímum og orti og gaf út eigin rímur
en einnig Ijóðabækur svo sem Sluðlagaldur{]95Á),Vandl<væði 1957) og Heið-
ina 1984. Sveinbjörn var allsherjargoði ósatrúarmanna fró stofnun safnaðar-
ins 1972.
RABB
SÓLSKINS-
SKATTUR
STÖÐUGT berast hingað
fregnir af kosningabaráttu og
kosningaúrslitum í nágranna-
samfélögum okkar beggja
vegna Atlantsála. Á seinni ár-
um hafa þessar kosningar að-
allega snúist um tvennt:
Hvort hefur stjórn eða
stjórnarandstaða trúverðugri leiðtogum á
að skipa - sem líklegri eru til að tryggja
efnalega velferð og stöðugleika í samfélag-
inu? Hins vegar um skattamál. Almennt er
fólki umhugað um að borga sem lægsta
skatta og auka sem mest umráð sín yfir
eigin aflafé. En jafnframt vill þorri þjóðfé-
lagsþegnanna að samfélagið tryggi ákveðið
efnahagslegt öryggi og samfélagsþjónustu,
sem allir greiði til.
Það velferðarkerfi, sem flestar vest-
rænar þjóðir státa af í dag, reis upp úr
rústum seinni heimsstyrjaldar, víðast fyr-
ir forgöngu stjórnmálaflokka á vinstri
væng. Hugmyndirnar náðu þó langt inn í
raðir hægri flokka og næstu áratugi eftir
heimsstyrjöldina skipti það ekki sköpum
um viðgang velferðarkerfisins, hvort
hægri menn eða vinstri fóru með völd.
Svo fór þó að lokum að æ fleirum ofbauð
þetta bákn og sáu ofsjónum yfir þeim
fjármunum sem það sópaði til sín úr
launaumslögum þegnanna. Jafnframt
brustu ýmsar upphaflegar forsendur
þess. Unga fólkið kom æ seinna inn í at-
vinnulífið ýmist vegna síaukinna mennt-
unarkrafna eða landlægs atvinnuleysis,
sem bitnaði harðast á æskunni, meðan
öldruðum fjölgaði og ævi þeirra lengdist.
Því varð það æ færra fólk á vinnumark-
aði, sem varð að halda uppi sívaxandi
íjölda þeirra, sem ekki komust fyrir í at-
vinnulífinu. Upp kom hægri bylgja með
kröfur um að bákninu yrðu reistar skorð-
ur og dregið úr gegndarlausri forræðis-
hyggju. Hæst reis þessi bylgja hjá Reag-
an og Thatcher en hvergi sneiddi hún al-
gerlega hjá garði.
Nú virðist bylgjan rísa á hinn veginn.
Svo er að sjá sem sá þorri kjósenda sem er
millistéttarfólk telji nóg að gert í bili í
snyrtingu og samdrætti velferðarkerfisins,
og þar sem menn finna trúverðugan leið-
toga vinstri afla treysti þeir þeim á ný fyr-
ir stjórnartaumunum. Slíkur leiðtogi virð-
ist nú vera sá sem tekst að sannfæra kjós-
endur millistéttarinnar um að það sé ekki
náttúrulögmál að stjórn vinstri manna þýði
óhjákvæmilega hærri skatta.
Hér á landi hafa kosningar í manna
minnum aldrei snúist um skattamál. Ekki
vantar þó að stjórnmálaflokkar okkar hafi
sett fram stefnu og hugmyndir í þeim efn-
um. Ailar hafa þær átt það sammerkt að
vera óljósar og illa útfærðar, þannig að
engum hefur verið ljóst hvað þær þýddu í
raun fyrir pyngju þegnanna.
Af eðli íslenskra samsteypustjórna leiðir
líka, að kjósendm’ eru löngu hættir að gera
kröfur til að kosningaloforð séu efnd.
Menn lofa því sem þeir telja sig þurfa til
að komast klakklaust í gegnum kosningar
og framkvæma svo það sem þeim sýnist, ef
þeim skolar inn í Stjórnarráðið. Langt er
síðan Sjálfstæðisflokkurinn tók það upp í
stefnu sína að afnema tekjuskatt af al-
mennum launatekjum. Sú hugmynd átti
mikinn hljómgrunn í hinum flokkunum
líka, menn voru sammála um að þessi
skattur væri orðinn nær eingöngu skattur
á launþega, og eini skatturinn, sem ríkið
næði nær undanbragðalaust. En tekju-
skatturinn er þó enn við lýði og hækkaði
jafnt og þétt hvað sem öllum kosninga-
stefnuskrám leið. Þegar launþegahreyfing-
in knúði loks fram nokkra lækkun hans í
síðustu kjarasamningum komu sveitarfé-
lögin til skjalanna með Reykjavík í broddi
fylkingar og hirtu kjarabótina með hækk-
un útsvars!
Söluskattur var á sínum tíma orðinn svo
hár, að menn töldu hann freista til undan-
skota. Þá var tekinn upp virðisaukaskatt-
ur, sem átti að vera miklu lægri en víðtæk-
ari og skila þannig meiri tekjum. Nú er
virðisaukaskattshlutfallið hærra hér en í
nokkru öðru landi OECD og innheimtu-
hlutfallið lækkar með hverju ári.
Síðasta stjórn Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks beitti sér fyrir stórfelldri lækk-
un á skattbyrði fyrirtækjanna í landinu.
Það er óumdeilt að sú aðgerð bar tilætlað-
an árangur: efldi hag fyrirtækjanna og
ágóða, launþegar gátu síðan sótt til þeirra
umtalsverðar kjarabætur við óverulega
verðbólgu og atvinnuleysið hjaðnaði á
nokkrum árum. Eftir stendur að um þessa
velheppnuðu aðgerð var ekki kosið. Kosn-
ingaloforð höfðu snúist um annað, til dæm-
is hækkun skattleysismarka.
Nú heyrast fréttir um að einn frambjóð-
enda Samfylkingarinnar á Reykjanesi hafi
sett fram heildstæða stefnu í skattamálum,
þar sem m.a. er gert ráð fyrir að tekju-
skattur lækki í 23,5%. Ekki er vitað hvort
þetta er einkaútspil Ágústs Einarssonar,
eða hvort þetta verður stefna samfylking-
arinnar í kosningum í vor. Fari svo hljóta
stjórnarflokkarnir að svara með eigin
skattalækkunarstefnu og kosningarnar að
talsverðu leyti að snúast um skattamálin.
Því er ekki úr vegi að rifja hér upp til-
lögur um gerbreytta stefnu í skattamálum,
sem danski hagfræðingurinn Erik Holm,
efnahagsráðgjafi Schlúters, fyn-\’erandi
forsætisráðherra Ihaldsflokksins, setti
fram fyrir nokknnn árum. Hann benti á,
að til að fjármagna útgjöld ríkisins yrði að
leggja skatta á tekjur og framleiðslu, sem
aftur þýddi að skattleggja yi’ði land, vinnu
eða fjánnagn.
Það er ekki góð hugmynd að skattleggja
fjármagn, segir Erik Holm, vegna þess að
sparnaður og fjárfesting er driffjöður hag-
vaxtar. Með því að skattleggja vinnuna
gerum við hana svo dýra að atvinnurek-
endur kappkosta að leysa vinnuaflið af
hólmi með vélum - sem ekki borga skatta
- eða þá að verktakinn og hinn vinnufúsi
kjósa að leysa sín mál án afskipta Skatt-
manns - og neðanjarðarhagkerfið blómstr-
ar.
Því verður að færa skattbyrðina yfir á
landið, og átt við allar þær auðlindir sem
hauður og haf hafa að geyma. Fyrir því
séu raunar ótal aðrar fullgildar ástæður,
að við verðum að draga úr ásókn okkar í
auðlindir jarðarinnar. Besta leiðin til að ná
því markmiði sé að hækka verðið á nytjun
þeirra. Með því að færa skattlagninguna
af vinnunni yfir á auðlindir jarðar væium
við ekki aðeins að sýna umhverfinu virð-
ingu, við sýndum um leið að við virðum
vinnuna.
Sólarorkan er það sigurverk, sem held-
ur hringrás endurnýjanlegi’a auðlinda
gangandi. Kol og olía eiu reyndar líka
gamalt sólskin, varðveitt í formi efnis.
Með skattlagningu auðlinda værum við að
í raun að skattleggja sólskinið, - nýtt og
gamalt. Og vinnufúsir Islendingar gætu
loksins unnið með sólskinsbros á vör, án
þess að helmingur afrakstursins rynni í
skattahítina.
GUÐRÚN PÉTURSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. FEBRÚAR 1999 3