Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1999, Qupperneq 11

ggJf/§;
í M wM m. SS§lrar4i W Í Íllb fgSSgHNHgHBð W: 1
ÁRNI Pálsson, prófessor. Teikning með svartkrít og blýanti
SIGURÐUR Guðmundsson, skólameistari á Akureyri og faðir listamannsins.
JÓNAS Snæbjörnsson, menntaskólakenn-
ari. Nokkuð dæmigerð fyrir fjölda portretta
sem Örlygur málaði af fullorðnum mönnum
á merkisafmælum.
KRISTMANN Guðmundsson, skáld „á fimmtu
eða sjöttu breiðgötu hjúskaparins" eins og
listamaðurinn hefur skrifað undir myndina.
Blýantsteikning.
STEINN Steinarr, skáld. Örlygur túlkar Stein á
einni af hinum erfiðu stundum (lífi skáldsins.
Myndin var á sínum tíma gerð fyrir tímaritið
Birting.
Þegar menn sátu fyrir
hjá Orlögi var ífyrstu
lítið teiknað og ekkert
málað, en þeim mun
meira spjallað saman og
síxtpótti málaranum
nauðsynlegt að við-
fangsefnið sæti hreyfing-
arlaust.
gera við „kall í jakkafötum" eins og fyrirbærið
er stundum nefnt. Ekki nema um sé að ræða
það sem nefnt er „frjálst portret“ og listamað-
urinn geti tekið sér skáldaleyfi til persónulegra
tilþrifa og þá gert tilkomumikið myndefni úr
tilbreytingarlausum jakkafötunum. Það gerði
Kjarval til dæmis þegar hann málaði frábært
portret af „Brúsastaðabóndanum“, Jóni Guð-
mundssyni gestgjafa í Valhöll. Sá hængur er
hinsvegar á starfi portretmálara sem sinnir
þörfum markaðarins að hann verður að gera
verkkaupandanum til geðs og það má líta svo á
að viðfangsefnið hafi misheppnast, ef kaupand-
inn er óánægður og skiptir þá engu máli þó að
málarinn telji að sér hafi tekizt vel.
Umfram allt vill verkkaupandinn að málar-
inn „nái svipnum" og það getur verið snúið;
engan veginn er víst að báðir hafi sama mat á
hinu eina rétta svipmóti. Þetta var ekki vanda-
mál hjá Örlygi; hann bjó yfir þeirri náttúru-
gáfu að geta fyrirhafnarlaust náð svipmóti
manna. Hann notaði ekki til þess neinar tækni-
legar tilfæringar; kunni það ekki eftir því sem
ég veit bezt, en treysti á innsæi sitt og æfingu.
í samtali sem ég átti við Örlyg á vinnustofu
hans í Laugardalnum 1976, kvaðst hann hafa
ánægju af portretmálverki vegna þess að það
gæfi honum tækifæri til félagsskapar og til
þess að kynnast mönnum. 1 upphafi, sagði
hann, er lítið teiknað og ekkert málað en þeim
mun meira spjallað. Það er ekki nauðsynlegt,
sagði hann ennfremur, að viðfangsefnið sitji
hreyfingarlaust. Menn sem hann málaði áttu
helzt að tala á meðan. Þannig voru þeir eðli-
legri og afslappaðri. Örlygur lagði áherzlu á að
kynnast vel töktum og karakter þeirra sem
hann málaði og mér sýnist auðsætt að hann
hafi verið fremur fljótur með verkið þegar
hann var reiðubúinn og hófst handa. í eðli sínu
var hann ekki nostursamur yfirlegumaður og
portrettin hans bera merki um hröð og ex-
pressjónísk vinnubrögð. Ég hygg að teikning-
in hafí alltaf verið styrkur hans, en liturinn
mun síður og hann lagði sig heldur ekki eftir
flókinni eða margbreytilegri málunartækni.
Langt er í frá að ég hafi séð öll portret Ör-
lygs, því þau eru víða. En af þeim sem hafa
sést á sýningum og ég hef séð í stofnunum og
á prenti, þykir mér mest til um portret hans af
Eiríki Kristóferssyni skipherra hjá Landher-
gisgæzlunni. Eiríkur varð þjóðsagnapersóna á
dögum landhelgisátakanna og á myndinni
stendur hann berhöfðaður í flaksandi skip-
herrafrakkanum með pípuna í annarri hendi
en sjónauka í hinni. Hann er staðfestan upp-
máluð og minnir á fræga hershöfðingja eins
og Rommel og Montgomery í síðari heims-
styrjöldinni. Þetta er monúmental verk.
Ég tel að portret Örlygs af Eiríki Kristó-
ferssyni sé meðal þeirra mannamynda sem
hvað bezt hafa tekizt hjá íslenzkum listamönn-
um á öldinni, hliðstæða Brúsastaðabónda
Kjarvals, portrets Jóns Stefánssonar af Mark-
úsi Ivarssyni og Gunnlaugs Blöndal af Einari
Benediktssyni svo nokkur minnisstæð séu tal-
in. Listasafn íslands hefur af einhverjum
ástæðum ekki áhuga á portrettinu af Eiríki
Kristóferssyni; að minnsta kosti hefúr safnið
ekki falast eftir því. Ekki væri þó síður ástæða
til þess að myndin af Eiríki væri höfð uppi í
aðalbækistöðvum Landhelgisgæzlunnar. En
því miður hefur ekki heldur orðið af því.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. FEBRÚAR 1999 1 1