Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1999, Blaðsíða 13

MANNLÍFIÐ blómstrar á útiveitingastöðum og þjóðernin eru mörg því borgin hefur orðið að
taka við holskefium af innflytjendum.
BÁTAHÖFNIN í Marseilles er ein sú stærsta við Miðjarðarhafið.
SKUGGALEGT um að litast í Arabahverfinu. Marseilles hefur haft slæmt orð á sér fyrir glæpi
og eiturlyf.
manngæsku, Vieille-Charité. Kirkjan var
byggt um aldamótin 1700 og var sérstaklega
ætluð vegleysingjum og undirmálsfólki er leit-
aði athvarfs í byggingum sem reistar voru um-
kringis sjálfa kirkjuna og mynda einskonar
ferstrending. Byggingin er á þremur hæðum
og að innanverðu eru svalir allan hringinn sem
vísa inn í stórt og bjart portið á milli kirkjunn-
ar og athvarfsins. Sagan segir að ekki hafi
smælingjunun verið veittur aðgangur að kirj-
unni sjálfri og liggur því beinast við að ætla að
þeir hafi hlýtt á messur úti á svölum eða niður í
porti. Þeir sem voru af æðri stigum áttu að
minnsta kosti ekki að þurfa að umgangast þá
þótt þeir sæktu sömu messur og þeir.
Margir sýta það að ekki skuli vera til forn
minnismerki í samhengi við langa sögu borgar-
innar en aðrir segja þetta vera frekar í sam-
hengi við þann þokka sem hún gefur af sér í
dag; þ.e.a.s. hún er ekki öll þar sem hún er séð.
Mannlíf
þegar komið er til Marseille í fyrsta sinn
virðist sem að þarna sé ekki eftir miklu að
slæðast og raunar er hún óaðlaðandi við fyrstu
sýn. Það er mörgum ofarlega í huga að um ára-
bil hefur hún verið talin eina mesta glæpaborg
Frakklands og að þar séu framin fleiri morð en
í París.
Marseille hefur einatt þurft að þjóna hlut-
verki móttökuandyris Frakklands í suðri.
Þannig að borgin hefur þurft að taka við gríð-
arlegum holskeflum af flóttafólki af erlendum
uppruna og finna því samastað innan sinna
landamerkja. Þetta hefur valdið glundroða og
oft menningarlegum árekstrum. Frá árinu
1870 fram að síðari heimstyrjöld tvöfaldaðist
íbúatala borgarinnar. Mest var umrótið þó á
árunum 1880 til 1920. í fvrstu var aðallega um
að ræða flóttamenn frá Italíu og Spáni en um
1920 bættust við flóttamenn frá Armeníu og
Alsír. Það eru þeir síðasttöldu sem setja hvað
mestan svip á mannlífið. Þótt í pólitískum
skilningi séu innflytjendur frá Alsír hvað næst
því að teljast franskir þegnar, frekar en Spán-
verjar eða ítalir, þá er vitanlega gífurlegur
menningarlegur munur og þrátt fyrir allar
pólitískar skilgreiningar gengur innflytjendum
frá Norður-Afríku hvað verst að samlagast
framandlegri menningu og lifa því í samfélög-
um sem eru lítið öðruvísi en í þeirra gamla
heimalandi. Það eru því orð að sönnu þegar
sagt er að til að þess að ferðast úr einum heimi
í annan, í Marseille, þarf oft ekki meira til en
að fara yfir eina götu. Þótt innflytjendumir frá
Norður-Afríku auki mjög á fjölbreytni mann-
Iífsins er ýmislegt sem sameinar þá öðrum inn-
flytjendum. Þeir eru í flestum tilvikum komnir
úr sveitum og þekkja vel til jarðyrkju. Fæstir
hafa til að bera einhverja sérþekkingu og hafa
því ekki annað fram að bjóða en hendur tvær.
Flestir gerast hafnarverkamenn en aðrir
starfa við olíu- og sápuvinnslu, eða aðra verk-
smiðjuvinnu, sem og matvælaframleiðslu. í
þeim hverfum sem sumir kalla ,Arabahverfin“
getur svo að líta fjölmargar verslanir sem bera
mörg sérkenni þeirra verslana sem finna má í
Arabalöndunum. í slíkum verslunum er sjald-
an tekið tillit til plássleysis heldur er vörum
hlaðið upp um alla veggi í mörgum lögum
þannig að vart gefst kostur fyrir viðskiptavin-
inn að ganga þar um til að virða varninginn
fyrir sér. Þess gerist þó vart þörf því flestar
eru verslanir þessar opnar út á götu og sér-
hæfa sig oftast í einhverri ákveðinni vöruteg-
und þannig að það sést yfirleitt langar leiðir
hvort um er að ræða sérverslun fyrir hand-
töskur eða rafmagnstæki. Ef fólk svo kærir sig
ekki um að kaupa rafmagnstæki sem sjaldnast
standast nútímalegar kröfur flestra Evrópu-
búa þarf ekki að ganga nema í nokkrar mínút-
ur til að finna verslunargötu í anda annarra há-
tískuborga álfunnar.
I þeim borgum Frakklands þar sem mynd-
ast hafa samfélög innflytjenda frá Norður- Af-
ríku, hvort sem um er að ræða París, Marseille
eða aðrar borgir, er það þekkt fyrirbrigði að
innan þessara samfélaga hafa myndast allsér-
stakar mállýskur. Þetta er auðvitað segin saga
hvai' sem er í heiminum þegar innflytjendur
leitast við að bindast böndum innbyrðis og
styrkja eigin sjálfsímynd í nýju samfélagi sem
er gjörólíkt hinu gamla. Fátt bindur þjóðir bet-
ur saman en tungan og þegar þjóðarbrot sem á
sér sameiginlega tungu þarf að tileinka sér
tungumál nýja heimalandsins verður oft til
eins konar bastarður, nýtt tungumál. Hér er
ekki átt við blöndu móðurmáls og opinbers
tungumáls í nýju landi heldur eins konar af-
bökun á nýja málinu sem innflytjendur hafa
þui-ft að læra. Til að styrkja samkennd sín á
milli talar hinn nýji þjóðfélagshópur sérstakt
afbrigði af frönsku í leit að sérstöðu. Hið nýja
slangur breiðist auðveldlega út meðal ungs
fólks um allt Frakkland því að vinsælustu dæg-
urtónlistarmenn landsins eru oftar en ekki
rapptónlistarmenn sem nota slangið óspart.
Þetta minnir óneitanlga á þróunina í Banda-
ríkjunum en þar er slangið þó ekki eins furðu:
legi-ar náttúru og það er í Frakklandi. í
Bandaríkjunum er þetta aðeins spurning um
sérstaka orðanotkun, framburð og setninga-
myndun en þegar litið er á franskt slangur má
sjá að þar er ráðist að orðunum sjálfum. Ein-
faldasta dæmið um þetta er að menn taka orð
og afbaka þau; í Marseille tala menn um
,meuf“ ekki ,femme“, sem þýðir kona, þegar
þeir tala um að ,færa sig“ þá er ekki sagt ,on
bouge“, eins og stundum tíðkast, heldur ,on ge-
bou“ og svo má áfram telja. Borgarskipulagið í
Marseille er nokkuð sérstakt og tekur það að
miklu leyti mið af þeirri stjómlausu íbúafjölgun
sem minnst var á hér að ofan. Þegar komið er
út í úthverfin, í suð-vestur hluta borgarinnar,
er eins og þar hafi ekkert verið skipulagt, göml-
um og nýjum húsum er hrært saman í einhvers
konar görótta gatnaflækju sem engin leið er að
rata um. Tröllauknar tuttugustu aldar félagsí-
búðablokkir gnæfa yfir minni íbúðarhúsum frá
fyrri tímum, hálfniðumíddum, og ógemingur er
að sjá nokkurt samhengi út úr hryggðarmynd-
inni. Þeir íbúar borgarinnar sem hafa verið svo
ólánssamir að hreppa íbúðarholu á neðstu hæð-
um sumra blokkanna þurfa að sætta sig við að
líta aldrei dagsins ljós, að minnsta kosti á með-
an dvalið er í íbúðinni, vegna þess að brú fyrir
veg eða járnbrautarteina hefur verið byggt yfir
höfðum þeirra í vart meir en armslengd frá
íbúðarhúsinu. Þó er forvitnilegt að virða þetta
fyrir sér þegar maður keyrir hraðbrautina sem
liggur inn í borgina úr norð-vestri en rétt við
veginn hefur verið komið fyrir stóm skilti sem
fer ekki fram hjá forvitnum aðkomumönnum,
þar stendur ritað stómm stöfum: „Kristur dó
fyrir syndir vorar“.
Þegar svo komið er inn í miðbæinn að aðal-
götunni, sem menn notast jafnan við til að
greina fátækrahverfin frá þeim ríkari og nefn-
ist Canebiere, blasa svo við fagurskreytt 18.
aldar stórhýsi sem era Óperan, Ráðhúsið og
aðrar opinberar byggingar. Allt myndar þar
fagran samhljóm, höfnin, gömlu klaustrin sitt-
hvomm megin við hana, kastalinn úti á Viðar-
eyju og uppi á Varðbergi tróna hin heilögu
mæðgin, gullslegin, öllum til blessunar. Sunn-
an Canebiere-götu er svo að finna hin ,fmni“
hverfi borgarinnar. þar er að finna öllu meira
samhengi og er það þá helst á þá leið að þar
sést áletrað á íbúðarhúsin nafn þess arkítekts
sem hannaði það og þannig er fólki gert kleift
að átta sig á samfélagsstöðu ábúenda.
Marseille er okkar slolt
Eitt er það sem sameinar Marseillebúa
fremur en annað, hvort sem þeir eru ríkir eða
fátækir, innfæddir eða aðfluttir og það er
knattpyrnufélag staðarins, Olympique de
Marseille, stolt borgarbúa. I hundrað ára sögu
félagsins hefur það löngum verið í fremstu röð
og alið af sér marga helstu snillinga franskrar
knattspyrnu. Einn sá frægasti í heiminum í
dag, Zinedine Zedane, er borinn og bamfædd-
ur Marseillebúi þótt ekki leiki hann með sínu
gamla félagi í dag.
Málum er svo háttað í Marseille, sem og í öll-
um miklum knattspyrnuborgum heims, að þar
má nánast telja knattspyrnunna til trúar-
bragða. Dæmi eru um að menn hafa látið húð-
flúra merki félagsins á bak sér, svo þekur
hvern blett, og fara á völlinn berir að ofan
sama hvemig vindar blása, til að sanna trú
sína. Þegar heimsmeistaramótið í knattspyi’nu
fór fram í Frakklandi á síðastliðnu ári mátti sjá
áletrað út um allan bæ slagorðið: ,Fiers d’etre
Marseillais", eða .Marseille er okkar stolt“.
þarna er að sjálfsögðu átt við hvort tveggja í
senn, knattspyrnufélagið og heimaborgina, og
enn getur að líta þetta slagorð út um allt og fer
vel á því þar sem bæði eiga þau afmæli í ár,
knattspyrnufélagið verður 100 ára en borgin
2600 ára.
Heimild: Contrucci, Jean & Duch’ne, Roger. 1998.
Marseille. Fayard.
Höfundurinn er nömsmaður í Frakklandi.
T
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MAÍ 1999 1 3