Lesbók Morgunblaðsins - 07.08.1999, Side 9

þrykktir munir úr Listvinahúsinu (upprunalega hannaðir 1938-1945).
VASI með þremur hönkum og krús með loki. Klassísk hönnun,
kraftmiklir litir.
ðir árin 1936 og 1938. Form og skreytingar teljast fremur óvenjulegar á þeim tíma.
STÚLKA með lokuð augu. Módelgripur sem ekki
var hafður til fjöldaframleiðslu.
og menn, með eða án afskipta Guðmundar sem
ta- þó teiknaði oft fyrirmyndir eða kom að gerð
ött gripanna, t.d. litun eða útskurði. Renndu
:ða gripimir voru vasar, skálar, ker og krukkur
51d (sumar með skreyttu loki), lampafætur, vegg-
na diskar, kertastjakar og könnur, jafnvel heU
jó- te- og kaffisett. Eðli máls samkvæmt er hver
ar. gripur sérstakur; módelgripur. Þó var stund-
in- um vikið frá því ef fjöldaframleiða þurfti
im rennda muni skv. pöntunum, t.d. drykkjar-
ali mál. IJá var notað lagmót, „skapalón“ við
ni. vinnslu hvers munar. Lagið á módelgripum
nir Listvinahússins er gjarnan klassískt en einnig
og er oft um óvenjulega eða frumlega hönnun að
jð- ræða. Töluvert er um útskurð; ýmist mynstur
og t.d. myndir af laufum eða blómum og svo
lur drekamynstur. Sumir þessara muna eru tvö-
3(j. faldir (innri hluti heill, ytri hluti útskorinn).
f Vasar og könnur eru afar ólíkar innbyrðis að
na stærð og útliti; allt frá 10-20 cm háum gripum
iey upp í 50-120 cm gólfvasa og stórar könnur.
.ga Skreytingar eru fjölbreyttar, útskurður, utan-
itu áliggjandi blóm, hringform eða ávextir, rend-
íki ur og bárur. Litavalið er margvíslegt, allt frá
jð- svörtum, steingráum og fjólubláum litum yfir
!ra í tómatrautt, gult, grænt og hvítt. Glerungur-
rir inn er iðulega látinn renna þannig að einn lit-
[ítt ur myndar tauma eða hálfþekju ofan á öðrum
m- lit. Stundum eru vasar eða krukkur ekki
hring- eða sporöskjulaga í þverskurði, heldur
ferkantaðar; þá saman settar úr plötum. Fyr-
ir bregður fremur framúrstefnulegri hönnun
m- miðað við það árabil sem módelgripirnir voru
fs- unnir á.
Þessi bálkur framleiðslunnar var síst minni
en hinn og mun fjölbreyttari þar eð hinir vönu
rennslumenn létu oft gamminn geysa. Svo
virðist sem margir muni síður eftir hinum
renndu gripum, og ósjaldan verður fólk undr-
andi við að heyra á þá minnst eða við að sjá
falleg listaverk þeirra á meðal. Einnig þessi
þáttur í starfi gamla Listvinahússjns hefur
ekki verið metinn að verðleikum. í fáeinum
listfræðilegum úttektum hefur ennfremur
verið einblínt á svokallaðan náttúru- og
heimahagaþátt í leirlist Guðmundar og þeirra
allra hinna í Listvinahúsinu. Heildin er mun
flóknari og forvitnilegri; stílar og skírskotanir
mun fleiri.
Vaxandi áhugi
Undanfarin 10-15 ár hefur nær ekkert ver-
ið framleitt af þrykktum gripum Listvina-
hússins. Mótin eru flest slitin og ónothæf. Mó-
delframleiðslan er alls ráðandi og hún hefur
eðlilega breyst. Munir fyrirtækisins eru ekki
lengur með helstu höfundareinkennum Guð-
mundar eða samstarfsfólks hans (reyndar var
Einar Guðmundsson kominn til starfa í fyrir-
tækinu fyrii' 1960). Þvi má segja að fram-
leiðsla Listvinahússins frá 1927 til ca. 1960 sé
orðin sérstæð antíklistvara; listmunir sem eru
merki liðins tíma og geta skoðast sem slíkir.
Hvort sem menn horfa til framleiðslutímans
eða ekki, þá er form hvers leirmunar, litur,
hönnun, myndmál og áhrif hans á skoðandann
lögð til grundvallar mati hvers og eins á feg-
urðar-, menningar- og verðgildi gripanna.
Undanfaiún ár hefur áhugi fólks á leirlist
Listvinahússins aukist, m.a. eftir sýningar á
verkum Guðmundar að honum látnum og
ágæta leirlistarsýningu Listasafns Reykjavík-
ur á Kjarvalsstöðum 1995, með tilheyrandi út-
gáfu bókarinnar „LeMist á íslandi" en þar er
prýðileg ritgerð Eiríks Þorlákssonai- listfræð-
ings höfð sem kynning.
Æ fleiri uppgötva listræna og fjölbreytta
framleiðslu Listvinahússins á umræddum ár-
um. Leirmunir frá fyrirtækinu á þessum tíma
sjást í fornverslunum, hjá listaverkasölum og
stundum í Kolaportinu. Verð hefur hækkað
jafnt og þétt, þó án innra samræmis. Enn
vantar miklu meiri kynningu á listiðn og leir-
list áranna 1927-1970 eða svo og fleiri vand-
aðar úttektir á verkunum væru mörgum
áhugaverðar.
Illa gerðar falsanir
Sést hefur nokkuð til viðgerðra leirmuna úr
Listvinahúsi á markaði. Mjög mikill vandi er
að gera við brotna leirmuni og alla jafna er
ekki unnt að lita viðgerðir með brenndum
glerungi, heldur einvörðungu með þornandi
litum. Nota þarf sérstakt lím og kítti. Mest af
viðgerðunum stenst ekki mál og verð við-
gerðra muna er jafnan allt of hátt. Þá hefur
einnig borið á að einhver setji falskan gifs-
botn á muni frá t.d. Funa og Roða eða
jafnvel á erlenda gripi og merki með
burstinni, vörumerki Listvinahússins, ár-
tali og jafnvel upphafsstöfum Guðmundar:
G.E. Þá fæst hærra verð en ella fyi'ir grip-
inn, glepjist einhver til kaupa. Eigendur
eða kaupendur leirmuna frá Listvinahús-
inu geta þekkt slíkar falsanir á yfirmálun
með lakklitum og/eða auðrispanlegum
gifsbotni.
Þessar falsanir eru heldur saklausari en
þær tilraunir sem gerðar voru nú 1999 til
þess að falsa styttur úr Listvinahúsinu.
Sem betur fer komst fljótlega upp unf
verknaðinn þegar tvær ólíkar gerðir leir-
muna voru seldar af einum og sama aðila
sem stundað hefur ýmiss konar munasölu
í Kolaportinu og í Mjódd. Á hans vegum
voru uppi a.m.k. ein fölsuð stytta af nak-
inni konu með könnu (oft nefnd vatnsber-
inn) og tvær falsaðar styttur af hafmey
með bam (oft kölluð móðir hafsins). Tvær
þeirra a.m.k. voru seldar kaupendum fyrir
hæsta verð. Brátt kom í Ijós að stytturnar
voru unnar úr gifsi í mót sem tekin höfðu
verið af ófólsuðum leirstyttum. Gripimir
vora handmálaðir með fljótþornandi, lit-
uðu lakki en vöramerki og upphafsstafir
Guðmundar látnir halda sér. Styttumar
eru of þungar, fremur valtar, auðrispan-
legar; yfirborðið stamt og það lyktaði af
málningu. Framleiðandinn er einn en þó
ekki sami aðili og sá sem seldi hin aug-
ljósu falsverk. Tveir kaupendur kærðu bæði
sölu og framleiðslu og telst málið upplýst en
dómsmeðferð er væntanlega eftir. Svona fals-
anir er auðvelt að þekkja; nóg er að ýta þétt á
yfirborðið með tannstöngli, borðhníf eða
áþekkum hlutum. Yfírborðið lætur þá undan
og það skín í hvítt. Engar styttur eða aðrir
munir úr Listvinahúsinu era unnir í gifs. Ver-
ið getur að málað gifs hafi stundum verið not-
að til minni háttar viðgerða (ekki af fagmönn-
um) en þannig gripir þekkjast frá fölsunum á
því að mestur hluti hvers grips er úr brennd-
um, glerhörðum leir.
Falsanimar hafa eflaust einhver neikvæð
áhrif á sölu og eftirspum leirmuna úr Listvina-
húsinu. Um leið má vera að árvekni fólks aukist
og að markaður þessara leirmuna jafni sig fyrr
en síðar. Listaverkafalsanir virðast hafa færst í
aukana hér á landi og hafa nú einnig færst yfir í
eftirgerð leirmuna. Ofangreindar tilraunir
mega ennfremur teljast illa grunduð en vænt-
anlega ómeðvituð atlaga að listamannsheiðri
Guðmundar og orðstír Listvinahússins. Og eins
og allar tilraunir til listaverkafalsana era þær
purkunarlaus aðferð til að græða fé á eigin van-
hæfni til skapandi starfa.
Höfundurinn er jaröeðlisfræáingur.
vlUNDAR FRÁ MIÐDAL'
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. ÁGÚST 1999 9