Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1999, Blaðsíða 6

GAMJJR OG NÝIR STRAUMAR
I SKARTGRIPAGERÐ
Félag íslenskra gullsmiða á 75 ára afmæli á þessu
ári og er því elsta félag hönnuða á Islandi.
ANNA SIGRÍÐUR EINARSDÓTTIR kynnti sér
starfsemi félagsins og það fjölbreytta starf sem
á sér stað innan iðngreinarinnar.
M 80 manns eru í
Félagi íslenskra
gullsmiða, en fé-
lagið var stofnað
19. október 1924 og er
núverandi formaður fé-
lagsins Halla Bogadóttir.
Hlutur kvenna innan
stéttarinnar hefur aukist
jafnt og þétt á undan-
fömum áram og eru kon-
ur nú um einn þriðji fé-
lagsmanna.
Gullsmiðir vinna fjöl-
breytt starf og ríkir
nokkur verkaskipting
innan stéttarinnar. Sumir
sinna hefðbundinni gull-
smíði og líta þá jafnvel á
skartgripagerð sem iðnað
frekar en listgrein. Aðrir
eru nýjungagjamari,
telja gripina listaverk og
leggja þá jafnvel þó
nokkuð upp úr óvenjuleg-
um efnivið. Loks má svo
telja þá sem leggja rækt við gamalt handverk
eins og víravirkisgerð, eða sérhæfingu í gerð
borðbúnaðar eða korpusvinnu, þ.e. smíði
kaleika og annarra kirkjulegra gripa. Þeim
fækkar þó óðum sem vinna við síðasttöldu
greinamar og víravirkið er ekki jafn algeng
sjón og áður í gullsmíðaverslunum. Á meðan
eykst hins vegar hlutfall þeirra sem pmfa sig
áfram með ný efni og hluti.
Plexígler og gúmmí til
skartgripagerðar
„Það hefur töluvert breyst í faginu síðustu
ár. Þannig að vinnan við skartgripagerð er
breytt frá því sem var fyrir tuttugu árum,“
segir Halla Bogadóttir, formaður Félags ís-
lenskra gullsmiða. Hún bendir í því sambandi
á að nú sé t.d. miklu meira gert af því að
blanda saman ólíkum
málmum. „Það er miklu
meira leyfilegt," bætir
hún við og segir mikið
bera á þessu í skólum er-
lendis þar sem algengt sé
að sjá efni eins og gúmmí
og plexígler notuð við
skartgripagerð.
Fáir íslenskir gullsmið-
ir útskrifast hér árlega.
Erfitt er að komast á
samning og að meðaltali
útskrifast um tveir gull-
smiðir úr Iðnskólanum á
ári hverju. Það reynir því
oft á þrautseigju þeirra
sem vilja verða gullsmiðir
þegar þeir ganga á milli
verkstæða í voninni um
að komast á samning. Að
mati Höllu stendur þetta
frekari þróun hér nokkuð
fyrir þrifum.
„Þetta hefur hamlað
okkur svolítið í að byggja
upp menntastig fyrir gullsmiði og það em
gjörólíkar aðstæður sem íslenskir og erlendir
gullsmíðanemar búa við. Stundum heyrast
raddir um að við ættum að senda okkar nem-
endur út,“ segir hún. Félag íslenskra gull-
smiða, líkt og önnur félög hönnuða, rennir þó
hýmm augum til Listaháskóla íslands.
Grannvinna er engu að síður í gangi hjá félag-
inu um frekari þróun á náminu í samráði við
gullsmíðaskólann í Lahti í Finnlandi.
Tíminn og vatnið
í Ráðhúsinu
Mikið er um að vera hjá Félagi íslenskra
gullsmiða í ár og er fitjað upp á ýmsu í tilefni
afmælisins. í vor var til að mynda haldin
hönnunarsamkeppni meðal gullsmiða um
karlmannlegasta og kvenlegasta vín-
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Halla Bogadóttir segir víravirkið vera
mikiivægan hluta af íslenskri gull-
smíðahefð.
Morgunblaðið/Golli
Hugarfluginu hefur víða verið gefinn laus
taumur við hönnun vínflöskutappanna sem
eru til sýnis í Leifsstöð um þessar mundir.
flöskutappann. Afrakstur þeirrar keppni er til
sýnis í Leifsstöð þessa dagana, en vinnings-
hafar vom Anna María Sveinbjörnsdóttir og
Páll Sveinsson.
„Við rekum okkur oft á að það kemur fólk
inn í búð og vantar til dæmis stórafmælisgjöf
handa kai-lmanninum,“ segir Halla og útskýr-
ir að þannig hafi hugmyndin að vínflöskutöpp-
unum kviknað. Samkeppninni var vel tekið af
almenningi sem hefur sýnt áhuga á að eignast
gripina. Það er þó í höndum hvers gullsmiðs
fyrir sig hvort hann fer út í framleiðslu á sín-
um tappa. „Sumir hafa selt nokkra tappa og
ég veit að það hefur verið hringt í verslanir og
spurst fyrir um verð og annað.“
Félagið stendur einnig fyrh- afmælissýn-
ingu í Ráðhúsi Reykjavíkur í október. Þema
sýningarinnar er tíminn og vatnið og munu
þeir gullsmiðir sem taka þátt vinna verk sem
tengjast þemanu. „Gullsmiðum gefast ekki oft
tækifæri á að taka þátt í samkeppnum og
vinna verk á slíkum skala,“ segir Halla. Nóg
verður þó við að vera fyrir þá gullsmiði sem
hafa áhuga á næsta ári því Félagi íslenskra
gullsmiða býðst að senda gullsmiði undir 35
ára aldri td að taka þátt í samkeppni á vegum
Fabergé-fyrirtækisins í Pétursborg í Rúss-
landi. En einnig verður haldin samkeppni í
Austurríki það sama ár og nefnist sú keppni
„The first European Jewellery award“, og er
tilraun til þess að lyfta evrópskri gullsmíði úr
lægð sem hún hefur verið í.
Endurvakning viravirkisins
Ýmsar breytingar hafa orðið hjá greininni í
75 ára sögu félagsins og er útlit fyrir að svo
verði áfram, en að því er Halla segir, era ís-
lenskir gullsmiðir nú einnig farnir að leita fyr-
ir sér erlendis. Verkstæði og verslun með ein-
um til tveimur starfandi gullsmiðum virðist
því ekki lengur vera eini kostur þeirra sem
leggja iðngreinina fyrir sig.
„Það er ekkert langt síðan nemar í gull-
smíði voru kannski eingöngu að smíða víra-
virki,“ segir Halla. En víravirkið hefur á und-
anförnum áram lotið í lægra haldi fyrir ýms-
um nýjungum. „Nú eram við hins vegar að
reyna að koma víravirkinu inn aftur af því að
það er hluti af okkar fortíð og má ekki gleym-
ast. Stefnan er að vera með námskeið í víra-
virkisgerð á næsta ári og að íslenskir gull-
smiðir komi jafnvel með nýja línu þar sem
víravirki og nútíma gullsmíði tengjast á nýju
árþúsundi og þá sérstaklega í tengslum við
menningarárið 2000.“
IJLL- og silfursmiðjan Erna er gam-
alt og gróið fjölskyldufyrirtæki. Ás-
Reynisson er þriðji ættliður gull-
smiða sem starfar í smiðjunni, en afi
hans Guðlaugur A. Magnússon, stofnaði fyrir-
tækið á ísafirði 1924. Verksmiðjan var flutt í
bæinn 1927 og var hafin framleiðsla á silfur-
borðbúnaði 1936. Sú framleiðsla er enn í fullum
gangi og er um hálft tonn af borðbúnaði stans-
að á hverju ári!
Erna er eina smiðjan á Islandi sem framleið-
ir borðbúnað í dag. Lengi vel vora þó tvær aðr-
ar smiðjur starfandi. „Eg held að þetta sé að
hluta af því að mynstrin vora betri hérna og við
framleiddum aldrei úr öðru en silfri, hinir voru
að framleiða úr kopar og silfurhúða og það virð-
ist ekki hafa farið vel í fólk,“ segir Ásgeir.
Silfurborðbúnaðurinn er stansaður í stórri
og mikilli pressu sem er svo fyrirferðamikil að
fjarlægja þyrfti einn af útveggjum verkstæðis-
ins til að flytja hana. Pressan hefur verið í eigu
fyrirtækisins frá því á sjöunda áratugnum, en
þá leysti hún af hólmi pressuna frá 1936, sem
nú er í eigu Árbæjarsafnsins. Mótin sem notuð
eru til verksins era þó þau sömu og sum þeirra
eru allt að 70 ára gömul.
Margir kannast eflaust við munstur á borð
við Kaktus, Reykjavík og Renaissance sem ár-
um saman hafa verið vinsælasta borðbúnaði
smiðjunnar. Nýtt munstur mun þó bætast í
safnið á næstunni, Vivian, sem Ásgeir hannaði.
„Það er eiginlega ekki grandvöllur íyrir að
hefja framleiðslu eins og þessa í dag,“ segir
Ásgeir og á þar við þann gífurlega kostnað sem
fylgir gerð nýrra stansa.
Morgunblaöið/Kristinn Ingvarsson
Ásgeir Reynisson með pressuna góðu í bakgrunni. Reykjavík og Renaissance eru þekkt á borðum landsmanna. Á mynd-
inni má einnig sjá dæmi um nýsmíði fyrirtækisins.
Sala á silfri hefur aukist töluvert á síðustu
fimm áram og segir Ásgeir þó nokkra aukn-
ingu á því að ungt fólk kaupi silfur. „Það er
eins og gamlir hlutir séu í tísku,“ segir hann.
En 1980 hrundi silfuriðnaðurinn um allan
heim. ,,Hann hefur aldrei náð sér eftir það,“
segir Ásgeir og útskýrir að fjárglæframenn
hafi farið út í að kaupa silfúrbirgðir og ætlað að
stjóma mörkuðunum. „Þeir gáfust upp á því
sem betur fer og þetta hefur svona smám sam-
an verið að vinna á aftur.“
Önnur vá ógnar þó einnig iðnaðinum. „Það
fer mikill tími á hverju ári í að finna verksmiðj-
ur sem hægt er að versla við, en þetta hafði
verið stöðugur iðnaður lengi. Við vorum jafnvel
að versla við sömu fyrirtæki og afi minn byrj-
aði að versla við. Þetta er núna að breytast
mikið út af alls konar yfirtökum og þessi iðnað-
ur er í mikilli hættu hérna í Evrópu.“
Framleiðsla Ernu tengist þó ekki bara
pressunni góðu. Fyrirtækið framleiðir m.a. þrí-
kross Blindrafélagsins. En auk þess felst hönn-
un fyrirtækisins að mestu í sérsmíði, þ.e. hönn-
un og smíði kertastjaka, göngustafa, skírnar-
skeiða og kaleika. Fyrirtækið hefur líka undan-
farin ár verið að smíða jólasveinaskeiðar, eina
fyrir hver jól. Fyrstu skeiðina hannaði Eggert
Guðmundsson, en tvö sl. ár hefur skeiðin verið
valin úr samkeppni 12 ára grunnskólabarna.
„Það skemmtilegasta sem við geram er að
vinna með þessum krökkum, því þeir eru
óhræddir við að koma hugmyndunum frá sér
og það er mjög erfitt að velja sigurvegarann."
SILFURSMIÐJA Á GÖMLUM MERG
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. ÁGÚST 1999