Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1999, Blaðsíða 10

KVIKMYNDAGERÐ í ÞÝSKALANDI - 1. HLUTI
*
Askja Pandóru - Louise Brooks. Ljósmynd: Þokkadísin Louise
Brooks í myndinni Öskju Pandóru eftir G.W. Pabst.
Nosferatu, 1922.
Námumaður í kröppum dans. Nýtt raunsæi í myndinni Vináttu-
bönd (Kameradschaft) eftir Pabst.
GU LLÖLDIN
EFTJR JÓNAS KNÚTSSON
Sagg kvikmyndagerðar í Þýskalandi hófst sumarið
1892. Maður að nafni Max Skladanowsky notaði
uppfinningu Tómasar Alva Edisons til að taka
kvikmyndir og sýndi myndirnar í Vetrargarðinum í
Berlín fyrsta nóvember árið 1895. Skladanowsky
varð á undan Lumiérebræðrum í Frakklandi að sýna
almenningi hreyfimyndir. Sýningin tók alls stundar-
fjórðung og vakti mikla hrifningu.
Asta Nielsen
DANSKA leikkonan Asta Niel-
sen var ein skærasta kvik-
myndastjama Þýskalands allt
fram á seinni hluta þriðja ára-
tugarins. Nielsen var ást-
sælasta leikkona Dana í byrj-
un aldarinnar. Leikkonan
fluttist til Berlínar árið 1911.
Hún lék aðalhlutverkið í myndinni Hamlet ár-
ið 1920, Fröken Júlíu í verki Strindbergs árið
1922, Maríu Magdalenu í mynd eftir Robert
Wiene, INRI, árið 1924 og sögupersónu Ib-
sens Heddu Gabler árið 1925. Sama ár lék
hún á móti óþekktri sænskri leikkonu, Gretu
Garbo að nafni, í meistaraverki eftir Pabst,
Götunni gleðisnauðu (Die Freudlose Gasse).
Má til sanns vegar færa að engri núlifandi
leikkonu hafi boðist jafnglæsileg hlutverk á
svo stuttum tíma. Nielsen féll í metorðum
þegar talmyndir héldu innreið sína. Hún flutt-
ist aftur til Danmerkur stuttu eftir að nasistar
náðu völdum í Þýskalandi og rak kvikmynda-
hús í Kaupmannahöfn.
Blessað striðið
Fyrri heimstyrjöldin reyndist lyftistöng
fyrir þýska kvikmyndagerð þótt ótrúlegt
megi virðast. Þjóðverjar hættu að flytja inn
kvikmyndir frá fjandþjóðum sínum og eftir-
spurn eftir innlendum myndum jókst tO
muna. Tvöþúsund kvikmyndahús voru starf-
rækt í Þýskalandi um þessar mundir. Fræg-
ustu bíómyndir frá þessu tímabili, Stúdentinn
frá Prag, Homuneulus og Ofreskjan (Der
Golem), draga dám af þjóðsögum. Stúdentinn
frá Prag styðst við þjóðsöguna um tvífarann
og einnig við söguna um Faust. Stjómvöld
lögðu niður opinbera ritskoðun árið 1918. Rit-
skoðun var aftur komið á tveimur árum síðar
en ekki varð aftur snúið. Þýskir kvikmynda-
menn höfðu þegar hér er komið sögu frjálsari
hendur en starfsbræður þeirra handan Atl-
antshafs.
Ofangreindar myndir voru hryllingsmyndir
en sóttu margt í ævintýr eftir Grimmsbræð-
ur. Sagan af Skáp Dr, Caligari (Das Kabinett
des Dr. Caligari) er af öðrum toga spunnin og
sögð frá sjónarhóli geðsjúklings. Leikmynd
var skrumskæld og hefur áferð myndarinnar
oft verið líkt við málverk eftir expressionista.
Walter Roerigh sem teiknaði leikmyndina var
eiginleg stjama myndarinnar. Bandarískar
hrollvekjur á borð við Frankenstein (1931) og
Dracula (1931) sverja sig í ætt við þýskar
myndir frá Weimarárunum, enda unnu land-
flótta Þjóðverjar við flestar þeirra.
Nosferatu
Á dögum Weimarstjómarinnar svokölluðu
var mikOl uppgangur í þýsku menningarlífi.
Kreppan ól af sér djarfa listamenn sem virtu
hvorki boð né bönn en bjuggu enn að vönduðu
handbragði feðra sinna. Friedrich WOhelm
Mumau nam heimspeki með listnámi í
Heidelberg. Murnau gerði í fyrstu hryllings-
myndir. Ein sú frægasta er án efa Nosferatu
(Nosferatu - Eine Symphonie des Grauens).
Söguþráðinn fékk Mumau að láni hjá íra
nokkmm, Bram Stoker að nafni. Sá skrifaði
skáldsöguna Dracula en bókin kom fyrst út
árið 1897. Max Schreck var, eins og nafnið
bendir tO, eins skelfOegur og hugsast gat í
hlutverki greifans. Mumau náði að magna
fram mikinn hrylling þótt flest atriði væra
tekin utandyra. Þýski leikstjórinn Wemer
Herzog endurgerði Nostferatu árið 1979.
Klaus Kinski var kynngimagnaður og blóð-
þyrstur í aðalhlutverkinu en gamla djöful-
ganginn vantaði í myndina.
Ein frægasta mynd sem Mumau leikstýrði
var Síðasti hláturinn (Der Letzte Mann, orð-
rétt: Síðasti maðurinn). Segir þar frá dyra-
verði nokkrum sem starfar á glæsilegu hóteli
en er lækkaður í tign og gerður að salemis-
verði. EmO Jannings sýndi stórleik. Er
frammistaða hans söguleg heimOd um það
listform sem látbragðsleikur var á dögum
þöglu myndanna. Mumau lét myndavélina
vera á stöðugri hreyfingu en kvikmyndatöku-
maðurinn Karl Freund hafði óhemju næmt
auga fyrir myndbyggingu og lýsingu. Murnau
notaðist upphaflega ekki við textaspjöld en
þeim var síðan bætt við myndina að honum
fomspurðum. Framieiðandi myndarinnar
krafðist að allt færi á betri veg í sögulok.
Leikstjórinn skeytti lokaatriði við myndina
þar sem auðkýfingur nokkur arfleiðir klósett-
vörðinn að öllum eigum sínum. Gagnrýnendur
hafa löngum bölsótast yfir þessum lokakafla
og sagt að hann komi eins og skrattinn úr
sauðarleggnum en allt er gott sem endar vel.
EmO Jannings lék einnig aðalhlutverk í
tveimur síðustu myndum sem Mumau gerði í
Þýskalandi, Tartuffe eftir Moliére og Faust.
Muranu hélt við svo búið vestur um haf og
gerði myndina Dagrenningu (Sunrise) í
Hollywood. Þetta verk sameinar alla kosti sem
finna má í þýskri og bandarískri kvikmynda-
gerð. Söguefnið var hvorki frumlegt né flókið,
ung hjón flytjast úr sveitasælunni í bæjarsoll-
MANUSKRIPT.-THEA v.HARBOU* REGIE: FRITZ LANG
M ÚU KAMESA ÍAftl ítttlMÖ/ GUxrHt* RÍTTaU
iAUTU»:«rno Huwrt * .áuhk: wrrntíts Hupparz
1» M« HtyrtaoiUtM !
ÖRIGITTE HELM * GU5TAV FRÖHLICH
Allltö A3R. IUÖ. KlXIM'tÖOGE ‘ THtOÞOt L00$*fim tASP'HHMííCH StOSÖÍ
UFA*SUP£R-FÍLM
H 1 m / Jtfi , WÆ, :: , ■
-'k-x *’■ H i 1 mfksí! Bfcv--. 1 *
Drungaleg framtíðarsýn í myndinni Metropolis eftir Lang.
#-
I O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. ÁGÚST 1999