Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.2000, Síða 9

Á 50 ára afmæli íslenska lýðveldisins 17. júní 1994 var mikið um að vera á fæðingarstað Jóns Sigurðssonar. Um 1200 samkomugestir voru
þá á staðnum. Myndin sýnir hátíðargesti sem einnig voru á Hrafnseyri 50 árum fyrr, 17. júní 1944.
Hrafnseyrarhátíði
ÁRIÐ 1911 var þess minnst víða um land að
liðin voru 100 ár frá fæðingu Jóns Sigurðs-
sonar. Á Hrafnseyri var haldin héraðshátið
fyrir forgöngu séra Böðvars Bjarnasonar og
sóttu hana um þúsund manns víða að af Vest-
fjörðum. Lýðveldishátíð var haldin 17. júní
1944 og er talið að hana hafí einnig sótt um
þúsund manns. Síðan hafa margar stórhátíðir
og útisamkomur verið haldnar hér á Hrafns-
eyri og árlega frá 1980 hefur Hrafnseyrar-
nefnd gengist fyrir hátíðarhaldi 17. júní.
Hrafnseyrarhátíðir eru merkur þáttur í sögu
staðarins og birtum við hér nokkrar myndir
frá þeim og skemmtilega frásögn séra Böð-
vars Bjamasonar af því þegar bautasteinn
Jóns Sigurðssonar var sóttur upp á ísaldar-
holtið fyrir ofan Hrafnseyri og hvaða erfið-
leikum var bundið að koma honum á sinn stað
á bæjarhlaðinu fyrir hátiðina 1911. Það var
eiginkona séra Böðvars, Ragnhildur Teits-
dóttir, sem afhjúpaði minnismerkið á hátíð-
inni. Eirskjöldurinn sem greyptur er í stein-
inn er eftir Einar Jónsson myndhöggvara.
Trén brotnuðu og
jórnkarlarnir bognuðu
Séra Böðvar segir svo frá:
„Seint um haustið 1910 komu tuttugu
manns dag einn saman á Hrafnseyri. Voru
það sjálfboðaliðar, sem ætluðu að velta stein-
inum á þann stað, sem honum hafði verið val-
inn. - Var nú lagt af stað með járnkarla og
stór tré. Gekk vel að koma steininum af stað,
því að hann lá eins og mörg önnur „grettis-
tök“ ísaldarinnar laus ofan á smásteinum.
Valt hann glaðlega ofan brekkuna, eins og
hann væri að fagna vegsemd þeirri, sem nú
átti að fara að veita honum. Þungt var stigið
til jarðar, og djúp för skildi hann eftir í
brekkunni. Þegar niður fyrir brekkuna kom,
tók hann sér hvfld, því miður heldur langa.
Var nú ráðist á hann af miklu afli, en hann
reyndist þungur í vöfunum. Trén brotnuðu,
járnkarlarnir bognuðu, en steinninn fór ekki
nema fáeinar veltur áður en myrkrið datt á.
Daginn eftir var komið hríðarveður og fann-
fergja. Steinninn hvarf undir fönnina og tók
sér þar vetursetu.
Þegar voraði, vandaðist málið. Skaflinn
leysti seint. Þegar hann loks var horfínn,
voru flestir karlmenn komnir frá heimilum
sínum til atvinnu. Fengust nú aðeins fjórir
menn til að fást við steininn. Fátt var um tæki
til að hcfja svona þungt hlass. Var nú horfið
að þvi ráði að fá skipasleskjur frá Bfldudal.
Tókst að koina steininum upp á sleskjurnar
og ýta honum svo áfram á tilbúinn fótstall,
sem hlaðinn hafði verið og steinlímdur. Var
svo gerð þúfa utan um fótstallinn og þakin
grassverði. Magnús G. Waage, bóndi á
Laugabóli, greypti því næst eirskjöldinn í
steininn. Hvergi var steinninn snertur meitli,
nema þar sem myndin var greypt í hann.
Þegar þessu var lokið, var vísa þessi kveðin:
Sómi íslands, sverð og skjöldur,
sólumótíbrosirhér.
Tímansþóaðæðiöldur,
aldrei gleymist þessi ver.“
Ljósmynd: Ólofur Jóhannsson, kaupmaður ó Potreksfirði
Frá Hrafnseyrarhátíó 1911, eina myndin sem um er vitað frá þessari fyrstu Hrafnseyrarhátíð.
í ræðu-
stólnum
Frá 1980 hafa eftirtaldir haldið hátíðarræður
á Hrafnseyri:
3. ágúst 1980 Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti
Gunnar Thoroddsen, forsætisráðherra
17. júní 1981 Halldór Kristjánsson frá
Kirkjubóli
1982 Guðrún P. Helgadóttir, skólastjóri
1983 Agúst Böðvarsson, landmælingamað-
ur
1984 Dr. Matthías Jónasson, prófessor
1985 Sigurður Líndal, prófessor
1986 Pétur Kr. Hafstein, sýslumaður
1987 Sigurður Samúelsson, prófessor
1988 Jón Sigurðsson, ráðherra
1989 Ingvar Gíslason, alþingismaður
1990 Styrmir Gunnarsson, ritstjóri
1991 Dr. Sigurbjöm Einarsson, biskup
1992 Gils Guðmundsson, rithöfundur
1993 Þór Vilhjálmsson, hæstaréttardómari
(flutt af Helga syni hans)
1994 Dr. Jóhannes Nordal, seðlabanka-
stjóri
1995 Þorsteinn Jóhannesson, yfírlæknir
1996 Ólafur Helgi Kjartansson, sýslumaður
1997 Jón Baldvin Hannibalsson, alþingis-
maður
1998 Guðrún Pétursdóttir, sjávarútvegs-
fræðingur
1999 Matthías Johannessen, ritstjóri
I ræðu sinni sagði Matthías meðal annars:
„Þá var Jón tæpra 34 ára að aldri (1845) og
eins og Sigurður Nordal hefur komist að orði,
„ekki einungis viðurkenndur framherjinn í ís-
lenskri írelsisbaráttu meðal landa í Höfn,
heldur sá maður sem mestar vonir stóðu til
um forystu á Alþingi." Hægt og bítandi varð
hann ástmögur þjóðarinnar, eins og Stein-
grímur kvað.
Þessar vonir brugðust ekki. Þær brugðust
aldrei. Af þeim sökum erum við hingað komin
í dag. Það var hin ósýnilega hönd sögunnar
sem stjórnaði þessari ferð; eða eigum við
heldur að tala um hina ósýnilegu hönd örlag-
anna. Eitt er að minnsta kosti víst; að sagan
sjálf hefur skraddarasaumað Jón forseta
handa þessari litlu þjóð til að muna að hún á
arfleifð í mikla vegferð. Það var í þessa arf-
leifð sem forsetinn sótti afl sitt og sannfær-
ingu, enda hefur enginn, hvorki fyrr né síðar,
lagt jafn mikla áherslu á rétt íslenskrar
tungu og hann; rétt þessarar arfleifðar. Og
þá ekki síst rétt hinna óbornu."
Jón Baldvin Hannibalsson komst meðal
annars svo að orði:
„Þótt Jón Sigurðsson lyki ekki hefðbundnu
embættismannaprófi var hann lærður maður.
Hann bjó yfir víðtækri þekkingu, ekki aðeins
í þeim fræðum sem hann stundaði við há-
skóla, sögu og málvísindum, heldur líka í
þjóðfélagsfræðum og þá sérstaklega hag-
fræði. Reyndar hafa nýlega verið færð fyrir
því trúverðug rök að hann hafi verið fyrsti ís-
lenski hagfræðingurinn, enda er hann af-
kastamikill rithöfundur á því sviði. - Jón Sig-
urðsson heimtaði alfrjálsa verslun og engar
refjar. Á því máli hafði hann enga fyrirvara
og féllst á engar undantekningar. - Stöndum
við ekki í óbættri þakkarskuld við Dani, sem
gerðu Jóni Sigurðssyni kleift að stunda fræði
sín í hæfilegri fjarlægð frá hversdagslegum
kritum smásálarskaparins í Reykjavík? Danir
gerðu honum kleift að leita í smiðju helstu
hugsuða samtímans í Norðurálfu og léðu hon-
um í leiðinni „gyllingu fjarlægðarinnar", auk
þess sem hann varð aldrei tunguheftur af því
„samsæri þagnarinnar" sem einkennir em-
bættismenn í þjónustu valdastéttarinnar.
Kannski við skuldum Dönum þakkir fyrir
fleira en handritaheimt?"
Hclstu heimildir:
Hrafnscyri eftir séra Böðvar Bjamason, Mcnningar-
sjóður, Rvk. 1961.
Vcstljarðarit I, Firðir og fólk 900-1900 eftir Kjartan
ólafsson, Útgáfufclag Búnaðarsambands VestQarða
1999.
„Um húsa eða bæja byggingar á íslandi“ eftir sóra
Guðlaug Sveinsson. Rit Lærdómslistafólagsins 1791.
Árbók hins ísl. fornlcifafélags 1980, Guðmundur Ólafs-
son: Grelutóftir, Landnámsbær á Eyri við Amarfjörð.
Læknar á íslandi eftir Vilmund Jónsson og Láms H.
Blöndal, Rvk. 1944.
Hrafns saga Sveinbjaraarsonar, Doktorsritgerð Guð-
rúnar 1*. Hclgadóttur, Clarcndon Press, Oxford 1987
íslensk þjóðmenning 1, Hörður Ágústsson: ísl. torf-
bærinn, Þjóðsaga Rvk.
Jón Sigurðsson, foringinn mikli eftir Pál Eggert Óla-
son, ísafold Rvk. 1947.
Jón Sigurðsson forseti eftir Einar Laxness, Sögufélag,
Rvk. 1979.
Jón Sigurðsson í ræðu og riti eftir Vilhjálm Þ. Gísla-
son, Norðri hf., Rvk. 1944.
Jón Sigurðsson, ævisaga í hnotskum eftir Hallgrím
Svcinsson, Vestfirska forlagið 1994.
Vestlendingar, síðara bindi, fyrri hluti, eftir Lúðvík
Kristjánsson, Heimskringla, Rvk. 1955.
Höfundurinn er staðarhaldari á Hrafnseyri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 17. JÚNÍ 2000 9