Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Qupperneq 19
Frá Siglufirði
ISLENSKTON-
LISTARSAGA Á
FIMM DÖGUM
Þjóðlagahátíð á Siglufirði verður haldin í fyrsta skipti
dagana 18.-23. júlí í samvinnu við Reykjavík - menn-
ingarborg Evrópu árið 2000. Gunnsteinn Ólafsson,
framkvæmdastjóri hátíðarinnar, segir SÚSÖNNU
SVAVARSDQTTUR frá tilurð og tilgangi hennar.
Morgunblaðið/Krisfinn
Gunnsteinn Olafsson
AÐ var fyrir þremur árum sem Gunn-
steinn Olafsson fór á fund forsvars-
manna Siglufjarðarbæjar og kynnti
hugmynd sína um þjóðlagahátíð og
þjóðlagasetur á Siglufirði. Þegar Gunnsteinn
er spurður að því, hvers vegna honum hafi þótt
Siglufjörður ákjósanlegur staður til að varð-
veita og halda á lofti íslenskri tónlistarhefð,
segir hann ástæðuna vera þá að þar hafi séra
Bjarni Þorsteinsson starfað en hann hafi verið
mikilvirkur safnari þjóðlegrar tónlistar - auk
þess sé hann sjálfur fæddur Siglfirðingur.
Frumkvöðullinn
séra Bjarni Þorsteinsson
„En Bjarni var ekki bara þjóðlagasafnari,"
segir Gunnsteinn. „Hann var meðal fyrstu ís-
lensku tónskálda til að gefa út tónsmíðar sínar
á prenti. Hann var líka prestur, andlegur leið-
togi bæjarins og driffjöður í uppbyggingu
Siglufjarðar. Hann gerði skipulagsteikningar
að bænum og stjórnaði honum á mestu upp-
gangstímum Islandssögunnar. Röggsemin var
slík að útlendingum sem komu til Siglufjarðar
datt ekki annað í hug en að þetta væri höfuð-
borg landsins.
Hugmyndin um þjóðlagasetur og þjóðlaga-
hátíð byggir engu að síður fyrst og fremst á
þjóðlagasöfnun séra Bjama. Húsið sem hann
bjó í á meðan hann safnaði þjóðlögunum er
ennþá í góðu ásigkomulagi og þar hyggst Fé-
lag um Þjóðlagasetur sem stofnað var á síðasta
ári hefja starfsemi sína.“
Vanrækt tónlistarhefð
- Hefur þjóðlagahefðin ekki verið vanrækt á
íslandi? „Jú, ég held að það sé óhætt að segja
að við íslendingar höfum ekki lagt sömu rækt
við þennan þátt í sögu okkar og margar aðrar
þjóðir."
- Jafnvel talin hallærisleg? „Kannski ekki
hallærisleg en þegar hin vestræna tónlist fór
að berast til landsins sagði þjóðin skilið við þá
tónlist sem hún hafði alið með sér um langan
aldur, bæði andlega og veraldlega. Rímna-
söngurinn þagnaði og gömlu íslensku sálma-
lögin viku fyrir dönskum og þýskum lögum.
Séra Bjarni var mjög áhugasamur um hina
nýju tónlist en honum rann til rifja hversu
þjóðlögin voru lítils metin og hóf að safna þeim.
Hann skrifaði niður lögin sem hann lærði við
móðurkné í Hítardal og síðar þau sem hann
lærði af skólafélögum sínum í Lærða skólan-
um. Á Siglufirði hélt hann söfnuninni áfram og
skrifaði mönnum um allt land til þess að afla
laga í safn sitt. Úr þessu varð bókin íslensk
þjóðlög sem kom út á árunum 1906-1909. Á
þjóðlagahátíðinni á Siglufirði verður einmitt
sýning á handritum séra Bjarna og á þeim lög-
um sem honum voru send.“
Samar, inúítar og færeyskir dansarar
- En nú eruð þið ekki eingöngu með íslenska
þjóðlagatónlist á hátíðinni.
„Nei. Upphaflega var ætlunin að einbeita
sér að íslenska þjóðlagaarfinum en síðan
ákváðum við að fá á hátíðina tónlist annarra
þjóða við Norður-Atlantshaf.“
- Hvers vegna? „Vegna þess að tónlist á ís-
landi hefur ekki þróast ein og sér, heldur orðið
fyrir margvíslegum áhrifum erlendis frá - og
við höfum eflaust haft áhrif á tónlist annarra
þjóða. í Egilssögu segir til dæmis af samskipt-
um Egils og Sama eða Finna eins og þeir eru
nefndir þar og því var tilvalið að bjóða hingað
tónlistarmönnum frá Finnmörku, þeim Ole
Larsen Gaino og Elenu Ingu Eira Sara. Þau
syngja eða jojka eins og gert hefur verið í
byggðum Sama frá örófi alda.
Við höfum í aldanna rás átt samskipti við in-
úíta á Grænlandi og á austurströnd Kanada.
Því bjóðum við á afmælisári landafundanna
trommudansaranum David Serkoak frá Baff-
inslandi á hátíðina. Hann mun, auk þess að
koma fram á tónleikum, kenna trommudans.
Loks er von á færeyskum þjóðdansahópi.
Ætlunin er að dansa með þeim inn í nóttina að
kvöldi laugardags."
Á Þjóðlagahátíðinni á Siglufirði verður boðið
upp á fjölbreytta morgunfyrirlestra. Þar verð-
ur fjallað um rímnakveðskap, forn hljóðfæri og
hljóðfæraleik, m.a. tveggja strengja fiðluna og
langspilið, sagt frá tvísöng, fjölröddun og
áhrifum þjóðlaga á verk tónskálda. Þá verður
kastljósinu beint að bamagælum og þulum,
sagnadönsum og fornri kirkjutónlist í munn-
legri geymd.
„Á hátíðinni gefst einstakt tækifæri til þess
að fá yfirsýn yfir íslenska tónlistarsögu á fimm
dögum,“ segir Gunnsteinn.
- En hvernig hefur þjóðlagatónlist þróast í
gegnum aldirnar?
„Kannski get ég gefið þér viðhlítandi svar
eftir að hafa hlýtt á fyrirlestrana á hátíðinni.
Við vitum að tónlistarmenning var hér með
miklum blóma á miðöldum. Sumt af þeirri
menningu lifði fram á 19. öld, líkt og islenski
tvísöngurinn og rímnakveðskapurinn. Þjóðin
kvað rímur í 650 ár. Nú er þessi tegund tónlist-
ar að hverfa. Aðeins örfáir kunna að kveða og
hætt er við að þessi íþrótt deyi út ef ekkert
verður að gert. Ég hef jafnvel hugleitt hvort
efna mætti til keppni meðal framhaldsskól-
anna í rímnakveðskap til þess að hleypa nýju
lífi í þennan forna tónlistararf.“
Hver kvæðamaSur átti sitt kvæðalag
- Hvað einkennir rímur?
„Það er auðvitað fyi'st og fremst kveðandin.
Hver kvæðamaður hafði sinn stíl og átti sér sitt
einkennislag. Rímnakveðskapur var mjög vin-
sæll hér á landi. Jón Lárusson, kvæðamaður
og bóndi frá Hlíð á Vatnsnesi, kom til Reykja-
víkur árið 1928 og kvað rímur ásamt þremur
bömum sínum kvöld eftir kvöld fyrir fullu húsi.
Það var eins og mikill poppari væri á ferð.
Hann keypti jörðina sem hann bjó á fyrir af-
raksturinn. Rímur skjóta líka upp kollinum í
bókmenntum okkar. Kvað ekki Bjartur í Sum-
arhúsum Pontusrímur eldri meðan hann þýddi
blóðmörskepp á berum sér í skafli einhvers-
staðar í Jökuldalsheiðinni?"
- Hvað tók svo við af rímunum eftir 650 ár?
„I raun kom ekkert í þeirra stað. Ný tónlist
mddi sér til rúms og rímumar gleymdust.
Rímnalögin vom sungin einradda og söngmát-
inn var gjörsamlega á skjön við skólaðan söng-
máta Evrópumanna. í ungmennafélögunum
hófu menn að syngja fjölrödduð lög, erlend eða
frumsamin í rómantískum stíl og rímnalögin
áttu ekki heima í þeim félagsskap. Þau vora
gerð hornreka, hentuðu ekki fyi'ir hið unga Is-
land.
Kvæðamannafélagið Iðunn er eini félags-
skapurinn hér á landi sem enn heldur lífi í*
þessari fornu iðju og vitanlega munu félags-
menn fjölmenna á þjóðlagahátíðina. Þeir munu
bæði kenna rímnakveðskap og koma fram á
tvennum tónleikum.“
Fjölbreyttir tónleikar
Og víst er að engum ætti að leiðast á Siglu-
fii'ði dagana 18.-23. júlí.
Hátíðin sjálf skiptist í þrjá hluta. Eins og
fyrr segir verða fjölbreyttir fyrirlestrar fyrir
hádegi en síðdegis bjóðast sjö mismunandi
námskeið. Á kvöldin verða tvennir stuttir tón-
leikar með færastu listamönnum, auk þess
sem opin dagskrá verður helgina 22.-23. júlí
með frjálsri þátttöku hópa víðsvegar að af
landinu. Laugardagskvöldið 22. júlí verður
mikil hátíðardagskrá í íþróttahúsinu þar sem
helstu gestir þjóðlagahátíðar koma fram. *
Meðal fyrirlesara og kennara verða Stein-
dór Andersen, formaður Kvæðamannafélags-
ins Iðunnar, og Njáll Sigurðsson námsstjóri,
Sigríður Pálmadóttir frá Kennaraháskóla ís-
lands, Ása Ketilsdóttii' kvæðakona og Rósa
Þorsteinsdótth’ sem starfar á Stofnun Árna
Magnússonar, Kolfinna Sigurvinsdóttir þjóð-
dansakennari, Smári Ólason, sem fjallar um
kirkjutónlist, Hans Jóhannsson hljóðfæra-
smiður og Guðmundur Andri Thorsson rithöf-
undur. Þeir sem sækja námskeiðin geta tekið
börnin með sér því þeim verður boðið upp á
sérstaka tónlistar- og leikjadagskrá á meðan.
Hátíðin verður sett þriðjudaginn 18. júlí kl.
20.30 í Siglufjarðarkirkju. Guðmundur Guð-^
laugsson bæjarstjóri býður gesti velkomna,
Halldór Blöndal, forseti Alþingis, flytur ávarp,
Gunnsteinn Ólafsson setur hátíðina og sigl-
firskir kórar koma fram. Hátíðinni verður slit-
ið með þjóðlagamessu í Siglufjarðarkirkju
sunnudaginn 23. júlí kl. 11.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000 1 9