Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Síða 15

Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Síða 15
MEÐ ÚTIVIST Á SKAFTÁRTUNGUAFRÉTTI EFTIR ÖNNU SOFFÍU ÓSKARSDÓTTUR ÚTIVIST hefur frá upphafi haft áhuga á ferð- um um landsvæði það sem nú er Skaftárhrepp- ur. Má sem dæmi um þann áhuga nefna göngu á Lómagnúp á fyrstu árum félagsins og bygg- ingu salemis á tjaldstæði við Núpsstaðar- skóga. Undanfarin ár hefur Útivist einkum lagt áherslu nýja gönguleið um Skaftártunguafrétt, frá Sveinstindi við Langasjó, niður með Skaftá um Skælinga og Eldgjá. Þetta er einstaklega falleg gönguleið um land sem fáir hafa þekkt fram að þessu og landssvæðið mjög vel til útivistar fallið, hvort heldur sem er til helg- ardvalar og gönguferða út frá skálum þeim sem Útivist hefur endur- byggt á þessum slóðum eða þátttöku í ferðum Útivistar á gönguleiðinni Sveinstindur-Skæl- ingar-Eldgjá. Langisjór er vatn í lægð milli Tungnaárfjall- garðs og Breiðbaks í vestri og Fögrufjalla í austri. Það er giíðarlangt, 22 km, en mjótt og hvergi er hægt að ná sýn yfir það allt saman af einum stað. Svo gott sem allt umhverfi vatns- ins er gróðurlaus auðn og engar heimildir geta um vatnið fyrr en á seinni hluta 19. aldar. Af- rennsli Langasjávar er um Affall, rúma 3 km frá innri vatnsendanum. Þar fellur það í fossi til Skaftár. Þetta hafa jafnan verið fáfamar slóðir. Fyrstu menn sem vitað er að farið hafi hér um voru bændur að leita haga í byrjun september 1884. Þeir fundu þá Langasjó og kölluðu Skaft- árvatn. Þótti bændum illa heimtast fé af fjalli og útilegumannatrúin var hætt að hindra menn í landkönnunum í sama mæli og áður. Voru þeir fjórir saman, hver með tvo hesta, annan til reiðar en á hinum nesti sitt og farang- ur öðmm megin en hinum megin hey og ís- lenskt korn handa hestunum. Þeir riðu á tveim dögum frá Búlandi að Langasjó og rannsökuðu fjallgarðinn austan hans sem þeir kalla Skaft- árfjöll. Þorvaldur Thoroddsen skapaði örnefn- in Sveinstind, Langasjó og Fögrufjöll fáeinum árum slðar er hann kom hér í landkönnunar- leiðangri sínum. Bændurnir könnuðu land inn með Tungnaá, allt til jökuls. Ætla má að þeir hafi komið fyrst- ir manna í Jökulheima. Þaðan fóru þeir til Fiskivatna (Veiðivatna) og könnuðu síðan há- lendið upp fyrir Gjárfjöll og norður undir Köldukvíslarbotna, fundu Þórisvatn og Illaver við norðurenda þess. Vegna illviðris og hag- leysis fyrir hrossin gátu þeir ekki fullkannað landið sunnan Breiðbaks en fundu þó Lóna- vötnin. Alls tók ferðin 11 daga. Um land þetta segir Ólafur Pálsson, einn leiðangursmanna: „Eg hef aldrei séð eins stórt pláss algraslaust eins og allt þetta, sem við vorum búnir að fara yfir, frá fremra fjallgarði Skaftárfjalls - nema við Fiskivötn. Sandar, hraun, sker og fjöll með mosateigingum, helst ofan til“ (Pálmi Hannes- son í Hrakningar og heiðavegir 1957). Sveinstindur er við suðurenda Langasjávar. Hann vildu landaleitarmennirnir kalla Bjarna- tind eftir Bjarna í Hörgsdal sem fyrstur hafði klifið hann fáum árum fyrr. Þorvaldur Thor- oddsen nefndi hann örfáum árum síðar til heið- urs Sveini Pálssyni lækni og náttúrufræðingi enda vissi hann líklega ekki af ferð fjórmenn- inganna. Sveinstindur er fremur léttur upp- göngu en útsýnið af honum og fjallasýn er ein- stök. I góðu skyggni sést til Öræfajökuls í austri og Heklu í vestri. Haukfránir telja sig jafnframt geta greint Eiríksjökul yfir slakk- ann í Langjökli. Útsýni yfir Langasjó og græna og svarta tinda Fögrufjalla lætur engan ósnortinn. Eitt örnefni hefur varðveist úr ferð þeirra fjórmenninga sem fyrr eru nefndir, Hellnafjall, en vel má halda til haga nafngift þeirra á hnjúknum milli Sveinstinds og Hellna- fjalls, Mosahnjúkur. Að lokinni göngu á Sveinstind er notalegt að leita svefnstaðar í nýbyggðum skála Útivistar og afréttarfélags Skaftárhrepps. Þar var byggt ofan á gamlan hlaðinn gangnamanakofa, þannig að allar hleðslur hafa verið látnar halda sér. Þar hefur foksandurinn og gróðurinn skreytt einstaklega fallega undirstöður undir nýja húsið um leið og hestar fjallmanna eiga öruggt skjól í rysjóttum haustveðrum. Oftast er talað um húsið sem „sæluhúsið við Sveins- tind“ en vel er við hæfi að rifja upp og festa í ÖT»I Útivistarhópur við Nyrðri-Ófæru ofan við Ófærufoss. Séð yfir Langasjó af Sveinstindi. sessi nafnið sem landaleitarmennirnir gáfu hnjúknum ofan við skálann en hann nefndu þeir Mosahnjúk. Margir möguleikar eru til gönguferða héð- an. Halda má til norðurs, ganga um Fögrufjöll- in norður að Útfalli. Hnjúkarnir og skörðin á milli þeirra eru svo margvísleg að auðlvelt er að velja gönguleiðir þannig að ekki sé gengið sömu leið til baka, jafnvel þótt ekki sé farið inn yfir Affall og annaðhvort til vesturs til Jökul- heima eða austurs til Lakagíga. Önnur athygli- verð leið sem ganga mætti er um Lónaverið og Faxasund suður á Fjallabaksleið nyrðri. Sú leið sem Útivist hefur lagt áherslu á er til suðurs með fallegum flúðum og straumköstum Skaftár. Þegar kemur að Uxatindum má velja um tvær leiðir, annaðhvort uppi í austurhlíðum Uxatinda yfir Skaftánni eða um stórfenglegt gljúfur vestan Uxatindanna. Neðst í gljúfrinu er lítið stöðuvatn en er innar kemur verður gljúfrið þrengra og tröllslegra. Óendanleg fjöl- breytni klettamyndana gerir að verkum að ferðin sækist ef til vill seint en leiðin er greið- fær og ekki brött. Þegar upp úr gljúfrinu kemur eru tignarleg- ir tindar Grettis á hægri hönd en fram undan hallar fljótlega undan fæti niður í Skælinga. Skemmtilegar gönguleiðir eru á Gretti, annað- hvort upp í suðurenda hans, með útsýni yfir Blautulón, Grænafjallgarð og suður til Mýr- dalssands, þar sem sjá má Hafursey og Hjör- leifshöfða, eða upp í skarðið á móts við gljúfur- endann og er þá auðgengt á norðurhluta Grettisins og ekki síðra útsýni þaðan. Skælingar eru sundurskornir af bröttum giljum þar sem þunnur og viðkvæmur gróður hylur vikur og eldjfallaösku frá Skaftáreldum og öðrum eldgosum sem mótað hafa landsvæð- ið hér. I Skælingum, þar sem heitir Stóragil, hefur Útivist endurbyggt annan gamlan gangnamannakofa hlaðinn úr hraungrýti og var þess gætt að varðveita hleðslur og einfald- leika hússins. Þar eru einstakar hraunmynd- anir úr Skaftáreldum sem minna á lystigarð. Þegai- náttúruöflin skapa listaverk verður manninum stundum fátt um orð og löngum tíma má verja til að skoða þær höggmyndir sem jarðeldur og vatn hafa myndað í Skæling- um, ekki aðeins við skálann, heldur einnig í giljunum beggja vegna. Margar gönguleiðir má velja frá skálanum í Skælingum, velji menn að dvelja þar einhverja daga. Búið er að nefna gilin í nági’enni skálans, ekki er síður skemmtilegt að ganga upp með Skaftá, skoða gil og gljúfur á þeirri leið, ganga hring um Uxatinda eða á Grettinn. í björtu veðri er gaman að ganga héðan á Gjátind og niður í Eldgjá. Útsýnið er glæsilegt yfir Lakagígasvæðið og hálendi Skaftárhrepps til Vatnajökuls og Lómagnúps en á hina hönd- ina má sjá Grænafjallgarð og önnur fjöll á Fjallabaksleið nyrðri. Nyrðri-Ófæra fellur í stórfenglegum fossum ofan í Eldgjána og þótt margir sakni steinbog- ans mikla, segja aðrir að nú fyrst njóti efri fossinn sín til fulls þegar athyglin er ekki leng- ur öll bundin steinboganum. Já mörg er leið manna til að sætta sig við þá sífelldu mótun sem fram fer í náttúru okkar unga lands. Þegar í gjána er komið er sjálfsagt að ganga áfram niður með ánni, skoða eldgíga og gos- myndanir og myndarlega hraunbrú yfir hana. Þá er farin að styttast leiðin að Lambaska- rðshólum þar sem bændur í Skaftárhreppi eiga stórt og myndarlegt sæluhús og góð tjald- stæði. Nú er komið út fyrir það svæði sem ætl- unin var að fjalla um í þessari grein. Ekki get ég þó stillt mig um að hvetja hvem þann sem hér staldrar við að ganga upp hrauntunguna meðfram Syðri-Ófæru, skoða stuðlaberg- smyndanir og glæsilegan foss í ánni sem ótrú- legt nokkuð virðist vera nafnlaus en sumir hafa viljað nefna Silfurfossmeð tilvísun til þess að hann líkist að nokkru Gullfossi, þótt stærðin sé talsvert minni. Héðan geta líka legið margar stórskemmtilegar gönguleiðir, t.d. um Álfta- vötn og syðri hluta eldgjármyndunarinnar að Strútslaug. Vegna þess hversu fáfarið hefur verið um þær slóðir sem nú hefur veruð fjallað um er landið mjög ósnortið. Fáar götur hafa gengist í landið og víða er svörðurinn mjög viðkvæmur. Vil ég því hvetja ferðamenn til að gæta vel að umgengni sinni, nota götur þar sem þær hafa troðist, fara varlega um viðkvæmai- mosaþembur og örþunna gróðurhulu og leggja frekar lykkju á leið sína þar sem það er hægt en að troða á alveg ósnortnu landi. Okkur hættir til að hugsa um hina sem skemma land en gleyma að grófu gönguskórnir okkar geta líka skapað sár í jarðveginn og stafirnir rótað upp viðkvæmri fléttuskán. Höfundur er fararstjóri hjó Útivist. SVEINN AUÐUNSSON ÁTTA TILBRIGÐI VIÐ NÓTT Ó, vornótt blíð, sem vekurallt að nýju af vetrarblundi löngum og gróðri skrýðir jörð. Nú ilmar brum og anga mold- arbörð er andar suðrið milt í bii'tu og hlýju. Sumarnótt migfyrrum tældi á tálar. Ég týndi mérhjá þér. Hve þá leið stundin fljótt. Mig heillar enn þín heiðbjört, milda nótt. Mitt hrifnæmtgeð hún ennþá fögur bálar. Haustsins nótt með húmið, rökkriðdula; hve heillarkyrrð þín djúpa þó boði konungs völd. Þú segir mér að ævinnar brátt sé komið kvöld; að kolsvört nóttin yfrr miglegg- ist senn sem hula. Vetrarnótt, má fegurð þinni híka? Þú fjölda kvíða vekur svo löng ogköld ogdimm. Mér finnst þú samt ei alltaf svo óskaplega grimm. Sem aðrir tímar býrð þú yfír þínum töfrum líka. Hljóða nótt, hve nú ég met þig meira. Afmínum herðum veltirþú oki daga þungu. Þú freisting áður kveiktir í frísku hjarta ungu, sem fannst það aldrei nógfá af gleðisöngí eyra. Þá bjarta nótt við daginn lagði langan. Sem lamb á vorsins degiþá tæpast réði mér. Minningfögur eilíft blómstur ber. Mér berst að vitum höfug og löngu dáin angan. Helga nótt í desember svo dimmum; þín dýrð er engu minni en þá er var ég barn. Þú lýsir upp vort lífsins eyði- hjarn um litla stund í heimi svo óskaplega grimmum. Langa nótt, vorhuggun allra hinsta, þú hvarma þreytta strýkur er lokast síðast brár. Þú græðir öll vor lífsins svöðu- sár og sofa læturjafnt þann stærsta ogþann minnsta. Höfundurinn býrá Egilsstöðum. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 19. ÁGÚST 2000 1 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.