Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.2000, Blaðsíða 9

+
GERT UT A FJOLLIN
OG FEGURÐINA
- SÍÐARI HLUTI
GREIN OG LJÓSMYNDIR:
GÍSLI SIGURÐSSON
Markalda
Stafafefl í Lóni
.• Pif: t."
Norðurhnúla
Geldinga-
m
V VíÚidali-
hnúta / .
't /■ Kollumúla- +
hraun0 \ %
■ ••• . • <
Fyrirhuguð göngubrú
'íðidalur
tóðaií •> S-
lunsUlKqJlumúli 0 Grisatungur
^ MÚIaskálilSv,ptun):ur
trndur T

0 fr Meingils-
$ . *;• + SúrX
^ Stia-
Keiiuvellir
Grítiúhar-
maBfí/i
EsKifell
Niai,
VIII
Langt er síðan Ferðafélag íslands hóf að
efna til gönguferða um Lónsöræfi. Á skömm-
um tíma hefur fjölgað mjög í þeim ferðum og
má líklega rekja það til mikillar umfjöllunar
um hálendið uppá síðkastið og almennari
áhuga á því en áður var. Ætla má einnig að ný-
leg áherzla á líkamsrækt og þolþjálfun eigi
sinn þátt í þessu. Gönguferðir Ferðafélagsins
eru ýmist fjögurra eða sex daga, en það er líka
vinsælt að ganga frá Snæfelli suður í Lón og sú
ganga tekur um sex daga.
í fjögurra daga gönguferð frá Stafafelli er
fyrst farið á bíl eins og áður er lýst inn á Illa-
kamb. Sama dag er genginn Stórahnaushring-
ur, sem tekur þrjár stundir að jafnaði, og gist
er í Múlaskála. Á öðrum degi er sex tíma ganga
um Víðibrekkusker og gil undir Sauðhamars-
tindi. Á þriðja degi er gengið upp Leiðartung-
ur, inn með Tröllakrókum og að brún Víðidals.
Þetta er lengsti áfanginn; þá er gengið í átta
tíma. Á fjórða degi er gengið í gil í nágrenni
Múlaskála og síðasti gönguspölurinn er upp
Illakamb í hádeginu, þar sem bílarnir bíða.
í lengri ferðum er gist í skála við Kollumúla-
vatn, Egilsseli, í eina til tvær nætur og gengið
niður í Víðidal, um 300 m niður á við. Enda þótt
Víðidalur sé í mikilli fjarlægð frá öllum manna-
byggðum og þar að auki umlukinn háum fjöll-
um var búið þar á 19. öld og sjást vel tóftir
eyðibýlisins Grundar, þar sem þrisvar var búið
á tímabilinu 1835-1897, alls í um 20 ár. í nútím-
anum finnst okkur að fólk sem kaus að búa í
slíkri afskekkt á 19. öldinni hafi verið einskon-
ar útilegumenn Raunar minna aðstæður þama
á sögusagnir frá íyrri öldum um að inni á hin-
um ókunnu öræfum landsins væru búsældar-
legir dalir þar sem útilegumenn áttu að lifa og
reka blómlegan búskap. Jafnvel var því trúað
að í þessum dularfullu útilegumannabyggðum
væri gott mannlíf og menning jafnvel á hærra
stigi en í byggð. Það er gamla sagan um
grænna gras hinum megin við lækinn sem
nærist þar sem fátækt, trúgirni og þekkingar-
leysi fara saman.
Um og eftir aldamótin 1900 fóru Stafafells-
bændur að reka fé norður fyrir Skyndidalsá;
aðallega sauði og fráfærulömb. Síðar var fé
rekið á Innfjöll fyrir sauðburð og bæði rúið og
markað þar innfrá eins og réttin hjá göngu-
brúnni á Jökulsá vitnar um. Þessum upp-
rekstri var hætt upp úr 1960 og þá fjárlaust að
mestu á svæðinu í áratug. Þóttust glöggir
menn sjá framfarir á gróðri á þeim tíma. Svo
fór að bændur í Nesjum í Homafirði fengu að-
stöðu til þess að reka á Lónsöræfi og mun hafa
fylgt með í þeim kaupum að þeir tækju að sér
fjallskil. Hefur sú skipan haldizt síðan. Með til-
liti til sífellt minnkandi sauðfjáreignar má líta
svo á að ónauðsynlegt sé með öllu að reka fé á
Lónsöræfi, enda teljast þau friðland.
IX
Enn er sá kostur ótalinn að ganga frá Stafa-
felli inn með Jökulsá að austanverðu. Hægt er
að fara vel ökufæran vegarslóða framhjá eyði-
býlinu Smiðjunesi við Jökulsá inn að Valskógs-
nesi við Austurskóga, þar sem einnig var búið
á 19. öldinni. Tóftir bæjarins í Smiðjunesi,
hlaðnar úr þunnum hellum, bera ekki vott um
rúmgóð húsakynni og þröngt hefur verið orðið
um jarðnæði þegar menn neyddust til að nema
land þar sem hvorki voru tún né útslægjur.
Líklegast er að heyskapur hafi verið sóttur á
engjar fram í Lón.
„f t

wBttmi
Bílastæðið á lllakambi er ekki stórt. Framundan er fyrirheltna landið fyrir göngufólkið sem hér er að ferðbúast til niðurgöngu af lllakambi.
Ljósmynd/Gísli Sig.
...«.gunbiaóiö/Oisli big.
Myndin er tekin upp eftir Jökulsá af göngubrúnni. Hér sést í Stórahnausgil tll hægri, en lengra til
vinstri í átt að Leidartungum þar sem skógarbrekkur eru.
—
---------------------------------------------------------------.------------------------------------------------
ifftii
Morgunblaðið/Gísli Sig
Hér sést ofan í Olkeldugil frá veginum á Kjarrdalsheiði. Hægra megin rís Kollumúli.
HRÍFANDIGÖNGULEIÐIR í FRIÐLANDI
Ljósmynd/Gísli Sig.
Við Múlaskála þar sem er miðstöð í gönguferðum um fjalllendið. Á myndinni er gönguhópur að
undirbúa brottför.
Önnur gönguleið er ofar í hlíðinni; þá komið
niður hjá Hvanndal. Á þessari leið eru Raftagil
og Hvannagil sem hefur komizt í útlenda leið-
sögubæklinga fyrir óvenjulega magnað lit-
skrúð. Framan við Hvannagil tekur við Gull-
laugarfjall, kennt við Gulllaugu nokkra sem
þjóðsaga greinir frá. Hún átti að hafa komið
fyrir fjársjóði í fjallinu og svo fór að smali frá
Stafafelli, sem var á ferðinni í svartaþoku, fann
þar gullkistu. Kistan var hálf á kafi í jörð, en á
enda hennar voru gullhöldur. Þegar smalinn
reyndi að losa kistuna brotnuðu höldurnar af
og varð smalinn frá að hverfa. Segir sagan að
höldurnar hafi síðan lengi verið á kirkjuhurð-
inni í Stafafelli.
X
Innfjöll með Eskifelli, Kjarrdalsheiði, Kollu-
múla og Víðidal voru friðlýst samkvæmt nátt-
úruverndarlögum í ársbyrjun 1977 og lá þá
fyrir samþykki landeigenda. Náttúruverndar-
samtök Áusturlands áttu frumkvæðið. Er
þetta friðland á Lónsöræfum eitt af stærstu
verndarsvæðum landisns, 320 ferkílómetrar að
flatarmáli.
Heima fyrir hafa Framfjöll og Innfjöll aldrei
verið nefnd einu nafni Lónsöræfi, en almennt
gera ferðamenn það og má líta svo á að lands-
menn í heild noti það nafn. Fjalllendi Stafafells
skiptist í þrjá viðlíka stóra hluta af ám og
fjallatindum. Framan Víðidalsár og austan
Jökulsár er nefnt Framfjall, en Innfjöll heitir
svæðið innan Víðidalsár og austan Jökulsár.
Þriðji hlutinn er Eskifellsfjöll, en svo hefur
verið nefnt fjalllendið upp af Eskifelii vestan
Jökulsár og nær það inn með jöklinum.
Hér er mikil auðlegð fólgin í fegurð og tign
landsins og gott er að njóta þess á gönguferð-
um. En það er hér eins og annars staðar, að að-
gengi þarf að vera til handa þeim sem ekki
treysta sér í göngur. Segja má að vegarslóðinn
inn á Illakamb skapi frumstætt aðgengi, sem
sumir segja að sé nægilegt og megi jafnvel
ekki vera betra; þá fari ævintýrabragurinn for-
görðum. Nokkuð er til í því. Fyrir jeppamenn
er gaman að kljást við Skyndidalsá og brekk-
urnar í Kjarrdalsheiðinni.
Ekki er líklegt að vegir verði lagðir að neinu
marki um þetta stórbrotna fjalllendi. Jafn-
framt er líklegt að einhvem tímann á 21. öld-
inni verði vegarslóðinn inn á Illakamb gerður
greiðfær á hvaða bíl sem er og Skyndidalsá
brúuð. Meira þarf í rauninni ekki að gera til
þess að mynda almennt aðgengi að náttúmfeg-
urð Stafafells. í svipinn er talað um sem meg-
inreglu fyrir allt landið að byggja hús fremur
við jaðra hálendisins, en lítið eða ekki neitt
uppi á þvi. í framtíðinni má þó ímynda sér að
sífellt vaxandi ferðamannastraumi verði svar-
að með háfjallahótelum hér og hvar, en um það
verða ugglaust skiptar skoðanir. Þá gæti farið
svo að eitt þeirra risi inn við Illakamb eða ann- -
ars staðar á fjöllum Stafafells. Þess konar hót-
el eiga sér til að mynda langa hefð í Ölpunum
og þau má byggja þannig að þau falli að land-
inu og litum umhverfisins. En hvort tveggja,
hótelaðstaða og bærilegt aðgengi, er nauðsyn-
legt ef þessi auðlind á að nýtast svo sem bezt
má verða.
XI
Árið 1995 fengu landeigendur Gísla Gíslason
landslagsarkitekt til að vinna að stefnumörkun
í útivistar- og ferðamálum fyrir jörðina Stafa-
fell, alls um 400 ferkm svæði. í tillögum Gísla
er gert ráð fyrir þjónustumiðstöð í byggð,
skála- og tjaldsvæði við Eskifell og Kollumúla,
en tjaldstæði á Smiðjunesi, í Skyndidal og Víði-
dal. Einnig er gert ráð fyrir brúm á Víðidalsá
og Jökulsá. r
Farið hefur verið eftir þessari skipulag-
sáætlun, salernisaðstöðu komið upp á fjalla-
tjaldstæðum og brúargerð er hafin í Víðidal.
Áuk þess hefur 10 milljónum króna verið út-
hlutað á vegaáætlun til brúargerðar milli Aust-
urskóga og Eskifells við Einstigi og verður sú
brú byggð 2002. Þar með verður Stafafell sam-
fellt útivistarsvæði frá fjöru til fjalls.
Með brúargerð og uppbyggingu þjónustu-
svæða opnast nýjar hringleiðir milli svæða og
aðgengi að háum tindum með frábæru útsýni.
Enda þótt almennt sé talað um Lónsöræfi er
eðlilegast að vísað sé til svæðisins í heild sem
Stafafells, segir Gunnlaugur Ólafsson, farar-
stjóri í gönguferðum og einn Stafafellsbræðra,
og bendir á að rúmlega 30 ára gömul nafngift
Ásgeirs Long, „Lónsöræfi", sem tengist kvik-
mynd hans, gæti vísað til „öræfanna" ennþá
innar, ógróins lands eða auðnar á Kollumúla- T
heiði og Hraunum. Þannig væri hægt, segir
Gunnlaugur, að tala um að þeir sem ganga frá
Snæfelli og Fljótsdal fari um Lónsöræfi. En
þeir sem ganga upp frá byggð í Lóni um
Heimafjall, Austurskóga, Eskifell, Skyndidal,
Kollumúla, Tröllakróka, Víðidal og Vesturdaí
eru á ferð um Stafafell í Lóni; svæði sem
skipulagt hefur verið sem griðland göngu-
fólks.
i?
STAFAFELLS
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 26. ÁGÚST 2000
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 26. ÁGÚST 2000 9 V