Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2000, Síða 10

GRAFARVOGSKIRKJA
+
VEIZLA FYRIR
AUGAÐ
ÞEGARINN
ER KOMIÐ
Grafarvogskirkja séð úr fjörunni við Grafarvoginn. Fallegur göngustígur liggur upp að austurhlið kirkjunnar, en hliðarmyndin er það eina í hönnun Setukrókur í safnaðarheimili. Út um gluggann er fagurt útsýni vestur eftir Grafarvogi.
kirkjunnar sem ekki gengur upp.
GREIN OG LJÓSMYNDIR:
GÍSLI SIGURÐSSON
ALGENGT hefur verið að
velja kirkjum í þéttbýli stað
þar sem þær geta orðið
kennileiti og sett svip á
staðinn. Nægir í því sam-
bandi að benda á Akureyr-
arkirkju, Blönduóskirkju,
Kópavogskirkju og Vída-
línskirkju í Garðabæ. Hitt er líka til að
kirkjum hafí verið valinn staður þar sem
minna ber á þeim. Þannig stendur Digra-
neskirkja í Kópavogi undir hlíðinni og Grafar-
vogskirkja, sem hér verður nánar litið á,
stendur neðst í byggðinni við Grafai-voginn. Úr
sókninni sést hún varla fyrr en að henni er
komið og útlit hennar nýtur sín ekki sem
skyldi, nema farið sé alveg niður í fjöruna.
Bezt nýtur kirkjan sín af svæðinu handan
Grafarvogsins. Af þessu leiðir að hún verður
ekki það kennileiti fyrir Grafarvogshverfíð sem
hún hefði getað orðið á hærri byggingarstað.
Hér hefur þó risið mjög athyglisvert bygg-
ingarverk, góð viðbót við arkitektúr síðustu
ára og eiga höfundarnir, arkitektarnir Finnur
Björgvinsson og Hilmar Þór Bjömsson, heiður
skilið fyrir verk sitt, en tillaga þeirra varð fyrir
valinu eftir lokaða samkeppni sem fram fór ár-
ið 1990. Sú skoðun heyrðist þegar kirkjan var í
byggingu að hún væri ekki nógu „kirkjuleg" og
var þá líklega átt við að hún er turnlaus.
Stundum fer betur á því að hafa turn og ég
fann að því í umfjöllun um Þorgeirskirkju á
Ljósavatni að hún væri turnlaus og til að sjá
eins og stór hlaða. Við Grafarvoginn var ekki
verið að byggja samskonar minningarmark og
auk þess virðist turn skipta minna máli þegar
kirkja er byggð í þéttbýli. Mér finnst það ekki
lýta Grafarvogskirkju að enginn er á henni
turninn, en aftur á móti er á útlitshönnuninni
sá galli að frá hlið gengur þetta dæmi ekki upp
sem skyldi.
Um Grafarvogskirkju má annars segja, að
þar er ekki allt sem sýnist. í grunnmynd
kirkjunnar leggja arkitektarnir upp með fisk-
inn, sem var fomt, kristið helgitákn. Gallinn er
sá að áhorfandinn verður annaðhvort að hafa
grunnteikningu við hendina eða að sjá
kirkjuna úr lofti til þess að þessi skírskotun
verði ljós. Megineinkenni kirkjunnar er hins-
vegar voldugt miðskip sem ails staðar ber
hæst, flöng og kassalaga bygging. Fjórar hlið-
arálmur hvoram megin mynda „ugga“ fisksins
og dæmið gengur fullkomlega upp að innan-
verðu. Meginágalli byggingarinnar er hinsveg-
ar sá, að þegar litið er á kirkjuna frá hlið virð-
ast hliðarálmurnar vera einhver hús sem
byggð era utan í stóran múrvegg. Þessa til-
finningu hefði með einhverjum hætti þurft að
brjóta upp.
Athyglisvert er hinsvegar að þetta fellur allt
í ljúfa löð að innanverðu. Fremst mynda mið-
skip og hliðarálmur sjálft helgirýmið, í næstu
hliðarálmum er safnaðarheimilið og verður
með prýðilegum hætti hluti af heildinni. í
næstu „uggum“ þar fyrir aftan era annars veg-
ar eldhús, en hinsvegar kapella og í minnstu
„uggunum" aftast era skrifstofur en þar mynd-
ar miðskipið forkirkju.
Að innanverðu er Grafarvogskirkja veizla
fyrir augað og ekkert minna. Þar er hún í
flokki með nokkrum mun eldri kirkjum sem
ævinlega era augnayndi; til að mynda Húsa-
víkurkirkju, Grandarkirkju í Eyjafirði og
Stóra-Núpskirkju í Arnessýslu. Steindur
gluggi Leifs Breiðfjörðs í kór er ekki aðeins
mesta skart kirkjunnar heldur má telja að
verkið sé ásamt með altaristöflu Nínu
Tryggvadóttur í Skálholtskirkju það kirkju-
listaverk á landi hér sem hvað bezt hefur tek-
izt.
Efnisnotkunin í Grafarvogskirkju er kapítuli
út af fyrir sig. Frábærlega vel hönnuð húsgögn
úr birki, leðurklædd, era í safnaðarheimilinu,
einnig er birki í innréttingum forkirkjunnar og
sjálfum kirkjubekkjunum. í hliðarskipunum og
forkirkjunni era hljóðdempandi plötur, einnig
spónlagðar með birki. Allt rímar það afar fal-
lega við sænskættaðar birkiplötur í lofti mið-
skipsins, sem eru sveigðar og smá hækkar
þetta rými aftur að altarinu. Þar verður birtan
einnig mest og ómtími hljóðs er lengstur þar.
A gólfí og veggjum miðskipsins er granít frá
Spáni, glansandi að utan en matt að innan-
verðu Altarið er úr svartpóleraðu basalti, en í
grátum era stálrör krómuð með messing. Sér-
staka athygli vekur skírnarfontur sem hafður
er aftarlega í kirkjunni. Stórt grágrýtisbjarg
með skófum og mosa, stendur þar upp á end-
ann og skírnarskálin er felld ofan í það.
Það var ekki aðeins í grunnmyndinni að höf-
undarnir lögðu upp með helgitákn, sem fara þó
líklega fyrir ofan garð og neðan hjá flestum;
Islendingum er ekki mjög tamt að hugsa á
þeim nótum. Til að mynda á miðskipið að
tákna vegferð mannsins frá vöggu til grafar og
mismunandi efnisnotkun í miðskipi og hliðar-
rýmum á að minna söfnuðinn á mun efnis og
anda. Ég skal játa að sá munur fór framhjá
mér, enda finnst mér slíkar skírskotanir ekki
endilega koma byggingarlistinni sjálfri við og
fyrst og fremst vitnar þetta sköpunarverk höf-
undanna um yfirburði hins andlega þáttar. Það
er samt fróðlegt að grípa niður í nokkuð há-
stemmda hugmyndafræði höfundanna sem til
er prentuð, en þar segir meðal annars svo:
„...hér er um að ræða þrískipta kirkju þar
sem miðskipið er „Via Sacra“, hirrn heilagi veg-
ur sem táknar um vegferð mannsins frá vöggu
til grafar og áfram til eilífðar. Við enda hins
heilaga vegar er hringurinn, sem er söfnuður-
inn. Hringurinn er opinn á móti eiiífðinni þar
sem er altarið; borð Drottins. Þama sameinast
tveir helstu pólar í kirkjuarkitektúr; vegurinn
og hringurinn. Eins og í dómkirkjum miðalda
tengjast miðskipinu óta 1 rými og kapellur sem
þjóna þörfum líðandi stundar. “
Einnig stendur þar: „Steinarnir í veggjum
miðskipsins eru skírskotun til ritningarinnar
þar sem segir: „...látið sjálfir uppbyggjast sem
lifandi steinar í andlegt hús.“ Steinarnir tákna
þar mannlífið sem er „...musteri Guðs“. Þann-
ig eru steinarnir tákn safnaðarins. A steinana í
miðskipinu verða klappaðar helstu táknmyndir
kristninnar. Þar verða mótaðar myndir af físki,
krossi, dúfu, Spiritus Sanctus, þríhyrningi,
hring, skipi, alfa og omega, lambi o.fl....
Loftið í miðskipi og hliðarskipum er hvítt á
lit. Hvíti liturinn er „...litur hins ósundur-
greinda Ijóss, litur hins fullkomna Guðs, litur
hreinleika og þar af leiðandi litur engla, dýrðl-
inga oghinna nýskírðu".
Grafarvogskirkja rúmar 273 kirkjugesti í
bekki í sjálfu helgirýminu. En með því að raða
stólum geta um 1.000 manns fengið sæti við at-
hafnir. I kjallara er aðstaða fyrir safnaðarstarf
og auk þess hefur Borgarbókasafnið fengið að-
stöðu þar. Astæða er til að óska sóknarbörnum
og sóknarpresti í Grafarvogi, svo og höfundun-
um, til hamingju með kirkjuna. Hvað sem
mönnum kann að finnast um trúarlegt táknmál
ættu allir að geta notið fegurðarinnar sem við
blasir í kirkjunni, hvert sem litið er. Því miður
vantar þann þátt í sumar nýjar eða nýlegar
kirkjur og mest kveður að þeirri vöntun þar
sem naumhyggja hefur verið höfð að leiðar-
ljósi.
Sjá ennfremur bls. 12.
Ljósroyfríir/Gísli Sigurðsson
Að innanverðu mynda kirkjuskipið og hliðarálmurnar frábæra heild. Hér er horft frá altarinu aftur til forkirkjunnar og þar sést meðal annars, hvernlg loft- í innsta hluta kirkjunnar er hæst undir loft í miðskipinu og þar er bjartast. Þar er helgidómurinn sem gefinn er til kynna með stjörnu í gólfi. Til hægri og
ið í kirkjuskipinu lækkar aftur eftir kirkjunni. vinstri sést út í hliðarálmurnar. Áhrifamikið kirkjullstaverk, steindur gluggi eftir Leif Breiðfjörð, setur mikinn svip á kirkjuna.
Altarið, úr svartpóleruðu basalti, er eitt af mörgu í kirkjunni sem ber höfundunum fagurt vitni. Á bak Með því athyglisverðara í Grafarvogskirkju er hvernig sjálf kirkjan og safnaðarheimilið mynda heild. Húsgögnin eru úr birki eins og kirkjubekkirnir. Skírnarfonturinn, grágrýtisbjarg úr nágrenninu,
við það sést í neðsta hluta glermyndar Leifs Breiðfjörð. stendur í forkirkjunni, failegur og áhrifamikill.
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 7. OKTÓBER 2000
+
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 7. OKTÓBER 2000 1 1