Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2000, Blaðsíða 17

Morgunblaðið/Einar Falur
Pétur Arason og Lawrence Weiner rýna í verkió á bókasafninu á Akureyri.
Morgunblaðið/Þorkell
Verk eftir Lawrence Weiner sem sýnt var í Ásmundarsal á samsýningunni „í skuggsjá rúms og
tíma“ á listahátíð snemma í sumar.
ínu og ísrael á arabísku og hebresku. Á þess-
um slóðum eru litlir peningar til, en samt
sem áður er mér boðið eitthvað fyrir það sem
ég er að vinna og ég þigg það. Hér á Islandi
er fólk mun sjálfhverfara, sem verður til þess
að ef maður vill eiga við það samskipti þá er
það skilyrðum háð - maður verður helst að
vingast við það, mynda persónulegt sam-
band. En ég er jú bara listamaður, ég ferðast
ekki um heiminn til þess að afla mér vin-
sælda svo að ég verði kjörinn borgarstjóri,"
segir Weiner og hlær dátt.
„En það breytir ekki því að ég er einstak-
lega stoltur af því sem var sett upp á bóka-
safninu á Akureyri. Listaverkið er hluti
byggingarinnar og það lítur ekki út eins og
auglýsing - í þeim skilningi að það þröngvar
sér ekki upp á neinn. Samt hefur verkið
ákveðið vægi sem hugsanlega getur veitt
ungri manneskju, sem situr á bókasafninu til
að læra um fiskveiðar eða eitthvað annað,
innsýn inn í aðrar hliðar lífsins. „Skrifað í
sandinn...“ hefur einungis það hlutverk að
veita öðru fólki tækifæri til að tengjast ein-
hverju í umheiminum sem hefur ekkert að
gera með það sjálft. Fólk á oft svo erfitt með
að horfa framhjá sjálfu sér,“ segir hann með
áherslu.
Kjánalegt að þröngva eigin
gildismati upp á aðra
„Mín notkun á orðum eða tungumálinu
miðast að því að draga athygli fólks að ýmsu
sem það skilur í grundvallaratriðum, án þess
að sú byrði sem felst í skilningi þess á eigin
mikilvægi sé að þvælast fyrir því. Þannig
gefst fólki færi á að nota list eins og mynd-
hverfingu fyrir eitthvað sem það uppgötvar
sjálft. List er samt ekki myndhverfing í eðli
sínu, þó höfum við tilhneigingu til að nota
hana sem slíka. Sem listamaður er ég sjálfur
algjörlega á móti því að búa til myndhverf-
ingar. Mér finnast allir listamenn sem nota
myndhverfingar kjánalegir því þeir eru að
reyna að þröngva ákveðnu gildismati upp á
einhvern annan. Því allir erum við jú að búa
til list fyrir aðra.“
Það var líka auðséð á öllum sem viðstaddh-
voru á Akureyri að þeir voru snortnir af
verki Weiners og hann tekur undir það al-
varlegur í bragði: „Ég var ákaflega snortinn
við afhendingu þessa verks því mér fannst ég
finna hversu mikilvægt það væri viðstöddum.
Enda ríkti fullkominn skilningur á milli mín
og arkitektanna sem unnu framúrskarandi
vel úr öllu viðvíkjandi útfærslunni á verkinu.
Þetta var mikil vinna fyrir alla því mig lang-
aði til þess að sýna fram á það í minnstu
smáatriðum að við getum haft fullkomna
stjórn á tengslum okkar við umheiminn. Ég
vildi einnig koma því á framfæri að sú stjórn
þarf ekki að endurspeglast í því að reisa verk
sem gnæfir eins og getnaðarlimur úr ryðfríu
stáli á torgi fyrir framan einhverja byggingu.
Það er hægt að hafa meiri áhrif á hógværari
hátt og það er mikilvægt að sýna fram á þá
möguleika án þess að vera með einhverja
karlmennskustæla.
En ég vil alls ekki tala um þetta sem gjöf,“
segir Weiner með áherslu, „heldur sem
verknað. Við sem stóðum að þessu eigum öll
okkar þátt í því sem þurfti að gera, við kom-
um einhverju í verk á Akureyri af því að við
vorum svo heppin að eiga nóg að bíta og
brenna á meðan. Nú kemur verkið mér ekk-
ert við lengur, það á bara heima þarna fyrir
norðan."
Litlir hlutir geta haft áhrif
Stundum er eins og verk Lawrence Wein-
ers fjalli fremur um sambandið á milli hugs-
unar listamannsins og áhorfandans en það
sem teljast mætti áþreifanlegur veruleiki.
„List snýst um hugsun eða meðvitund um
sjálfa hlutina, því það er leið listarinnar til að
fjalla um hluti,“ segir Weiner. „En það á ein-
göngu við að því leyti sem listin gengst við
þeirri staðreynd að til eru margir raunveru-
leikar. Ef við getum viðurkennt þann veru-
leika sem venjulega er lagður til grundvallar
ásamt þeim veruleika sem er afleiddur, þá
komumst við að því að allir þessir raunveru-
leikar eiga sér stað á sama tíma og á sama
stað. Og þeir stangast ekki á. Það er þetta
sem hrífur mig, viðurkenningin á því að litlir
hlutir geti haft áhrif, í stað þess að listin
þurfi stöðugt að vera að brjóta niður veggi.“
„Það er að vísu oft eitt mikilvægasta hlut-
verk listar að brjóta niður þá veggi sem fyrir
eru,“ heldur Weiner áfram eftir dálitla um-
hugsun; „í þeim skilningi að það er í verka-
hring listamannsins að eyðileggja þær fyrir-
fram ákveðnu hugmyndir sem við höfum um
menningu okkar. Listamenn verða þó að
gera það á þann máta að sá hluti almennings
sem ekki vill meðtaka það hlutverk hafi
svigrúm til að lifa sínu lífi. Það má ekki
þröngva neinu upp á fólk. Lærdómurinn skil-
ar sér á endanum."
Weiner segir að undanfarin tvö ár hafi
hann verið að uppgötva að til eru leiðir til að
fara í kringum vegg skilningsins án þess að
brjóta hann niður. „Grunnhugmyndin er þó
sú sama; að brjótast í gegn og komast „hin-
um megin“ inn í annan veruleika í táknræn-
um skilningi. Þetta þýðir með öðrum orðum
að um leið og fólki fer að líða vel innan um þá
list sem er í kringum það er kominn tími til
að skoða eitthvað nýtt.“
Listamenn eru ekki sérstakir
Weiner verður tíðrætt um hlutverk lista-
mannsins í þessu samtali, og það vekur at-
hygli hve jarðbundnar hugmyndir hans um
listsköpunina eru. „Það er beinlínis hlutverk
listamannsins að ferja áhorfandann inn í
annan raunveruleika," segir hann. En sá
veruleiki þarf ekki endilega að vera öðrum
fremri enda er þetta ekki spurning um línu-
lega þróun, heldur óheftar víddir hugans.
Annars finnst mér of mikið gert úr stöðu
listamannsins. Ég hef tekið eftir því vanda-
máli í íslensku menningarlífi að íslendingar
hafa tileinkað sér þessa gamaldags evrópsku
hugmynd expressjónismans, að listamaður-
inn sé í eðli sínu mjög sérstök manneskja.
Listamenn eru ekki sérstakir, sérstaða
þeirra liggur eingöngu í því að þeir sinna ein-
hverju sem enginn annar vill gera en er samt
nauðsynlegt. Sú leið sem maður verður að
fara í listinni er iðulega torsótt, eins og að
feta sig eftir loftfimleikalínu, eða sigla milli
skers og báru. Sjómaður þrífst í annars kon-
ar umhverfi en sá sem vinnur í mjúkum stól
á skrifstofu, en það gerir hvorugan þeirra
sérstakan, og það sama gildir um listamann-
inn.“
Weiner segist hafa komið inn í listheiminn
eftir óvenjulegum leiðum, en hann er sjálf-
menntaður á sviði lista. „Ég trúi þvi statt og
stöðugt að list sé jákvætt afl í samfélaginu og
einnig að í listsköpun felist jákvæð leið til íflff.
virkja reiði manns,“ segir hann. „Hvernig við
kjósum að nota list í samfélaginu er mjög
flókið mál. En staðreyndin er sú að tengsl
mannskepnunnar við listina felast fyrst og
fremst í því hvernig við virðum hana fyrir
okkur og hvernig við umgöngumst hana. Frá
listrænu sjónarmiði er mikilvægast að spyrja
spurninga, að reyna að nálgast það sem mað-
ur skilur ekki alveg - þangað til maður skilur
það.“
Eldri list er oft of auðskilin
til að skilja eitthvað eftir
„Annars á ég við svipað vandamál að stríða
og málari gagnvart þeim sem eru blindnf.
Mín verk eru búin til með orðum, og sá sem
ekki getur lesið skynjar ekki verkin mín. En
sem betur fer er meirihluti heimsbyggðar-
innar læs,“ bætir Weiner við og hlær. „Ann-
ars væri ég í vandræðum því samtímalist
snýst að stórum hluta um það að búa eitt-
hvað til sem lifir með fólki. Eldri list skilur
stundum ekkert eftir sig vegna þess að hún
er svo auðskilin, maður hefur svo oft séð það
sem hún er að fjalla um. Til að list geti til-
heyrt samtímanum verður hún að opna fyrir
eitthvað framandi sem áhorfandinn getur
melt með sér og auðgast af, sama á hvaða
sviði það er. Annað er hrein tímasóun."
Samband áhorfandans við efniviðinn skipt-
ir Weiner miklu máli. Hann segir allt annað
smáatriði í samanburði við það. „Mér finnst
t.d. ekki skipta höfuðmáli hvernig verkin mírj.
eru þýdd svo lengi sem allir skilja hvað átt er
við. Það má endalaust deila um „réttar“ þýð-
ingar á verkunum, jafnvel þegar allir eru í
raun sammála um inntakið. Það er óskaplega
gaman þegar verið er að þýða verkin eftir
mig, því í þýðingunni felst í grundvallaratrið-
um það ferli sem myndar verkið sjálft,
þ.e.a.s. hugsanaferlið og sú hugmynd sem
það leiðir af sér. Sá sem horfir á verkið veit
um leið og hann sér það hvað það merkir -
en svo geta verið nokkir möguleikar á að
koma þeirri merkingu á framfæri."
Skiptir ekki máli hvaðan list _
kemur eða hver býr hana til
„Annars gleðst maður helst yfir því að ná
athygli þeirra sem maðm- á síst von á,“ held-
ur Weiner áfram. „Eins og ég sagði þér áðan
þá er ég veikur fyrir bókasöfnum, og mesti
heiður sem mér hefur hlotnast í lífi mínu var
að halda sýningu í almenningsbókasafni New
York-borgar. Þar voru sýndar allar bækur
sem ég hef nokkru sinni gert. Þessi sýning
var mun mikilvægari fyrir mig en t.d. allar
þær stóru yfirlitssýningar sem settar hafa
verið upp með verkum mínum. Það skemmti-
lega var að þangað streymdu krakkar í hipp-
hopp-fötum, sem voru sannfærðir um að ég
væri að vinna í anda mun yngri listamanns,
Keith Haring, því þau þekktu sjálf til verka
hans (Haring var m.a. frægur fyrir að mála á
neðanjarðarlestir í N.Y. en hann lést áritl
1990 aðeins 31 árs gamall.). Sýningarstjór-
inn, ég og aðrir sem að sýningunni stóðu leið-
réttum aldrei þennan misskilning krakk-
anna, því það skiptir engu hvaðan list kemur
eða hver býr hana til. Það sem skiptir máli er
að þessir krakkar lásu verkin, horfðu á þau
og handfjötluðu, og þannig urðu verkin hluti
af lífi þeirra.“
„Mér er þess vegna alveg sama hvort fólk
veit hver ég er þegar það sér verkin mín. Oft
er mér líka nokkuð sama um hvernig þau eru
sett fram. Stundum vinna verkin þannig að
það skiptir engu hvort þau eru stór eða lítil.
Þannig gæti það sem fer á stóran vegg verið
alveg jafn áhrifamikið á eldspýtustokki,“
segir Weiner, hristir stokk sem hann er með
í vasanum og kveikir í annarri sígarettu.
„Áhrifin fara einungis eftir samhenginu*.
Mikilvægast er að uppsetningin og samheng-
ið beri ekki inntak verksins ofurliði. Það sem
skiptir máli er að verkið sé sett upp af alúð
og að það sé hæfilega áleitið. Með því á ég
við að listamaðurinn sé tilbúinn til að taka
áhættuna á því að það sem hann hefur fram
að færa í listinni muni ekki endilega verða til
þess að hann fái laun erfiðis síns.“
Að svo komnu máli komum við okkur sam-
an um að mál væri til komið að fá sér eitt-
hvað í svanginn. Listin og tengsl hennar við
raunveruleikann eru Weiner samt enn efst í
huga: „Listin tjáir ekki einungis raunveru-
lega tilvist einhvers heldur einnig þá skynjun
sem felst í tilvist þess og samhenginu við urft
hverfið,“ segir hann á leiðinni út. „Þess
vegna verður öll list að skila einhverju skyn-
rænu, annars er hún einskis virði," segir
Lawrence Weiner um leið og við stígum út í
kaldan vindinn í leit að stað þar sem við gest-
um yljað okkur á fiskisúpu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/L1STIR 7. OKTÓBER 2000 1 7