Tíminn - 06.01.1967, Blaðsíða 8

8
TBMINN
FÖSTUDAGTJR 6. janúar 1967
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
sendi frá sér nýja bók eftir Ævar
R- Kvaran: „Á leiksviði". Prent-
smiðja Hafnarfjarðar sá um prent
unina.
Áhugafólk er sótti leikstjórnar-
námskeið Bandalags íslenzkra leik
félaga eða Leikskóla Þjóðleikhúss
ins, fyrir 10 til 15 árum, kannast
við margt í þessari uyju bók. Sum-
ir kaflar hennar <}ru unnir úr hand
riti því, sem höfundur hennar
notaði við kennslu, en Ævar
kenndi við Leikskóla Þjóðleikhúss
ins og var einnig kennari á nám
skeiðum BÍL. Þar sem bókin er
ætluð fólki í dreifbýlinu mun ég
líta á hana frá þeim sjónarhóli. Eg
sé ekki ástæðu til að setja mig
upp á móti bókinni, margt sem í
hana er ritað á ennþá erindi til
áhugafólks — og það væri van-
þakklátt verk, að meta ekki á rétt
an hátt hinn einlæga áhuga Ævars
og vilja til að efla íslenzka leik-
húsmenningu og miðla öðrum af
þekkingu sinni og reynslu. Áhuga
fólk, bæði ungt og gamalt og hvar
sem er á landinu, hefur áreiðan
lega gott af því að kynnast þessari
bók. Hún er enn tímabær. Þar eru
mörg hedræði að finna sem geta !
komið að góðum notum á leiksvið
inu. I
En það væri einnig rangt af '
mér, ekki aðeins gagnvart höf-1
undi bókarinnar, heldur einnig
gagnvsrt áhugafólkinu, að gagn
rýna ekki bókina dálítið. Þó að
bókin eigi að vera byrjun á bókar-
ílokki um þessi mál, verður að gera
til hennar kröfur. Bókin ætti að
gefa innsýn í helztu sérgreinar leik
hússins, þá fyrst kæmu sérgrein
arflokkarnir að notum síðar. Get-
ur leikstjóri haldið námskeið fyrir
byrjendur og notað bókina • fyrir
kennslubók eða handbók? Engin
bók er svo vel skrifuð, að ekki
megi eitthvað að henni finna.
Hvað er að bókinni? Er annars
nokkuð út á hana að setja? Sumir
kaflarnir eru ekki nægilega
hlutlægir — þannig, að lesandinn
geti áttað sig fullkomlega á því
hvað tátt er við. Fyrst skal tekið
dæmi um það, hvað átt er við með
hlutlægni. — Hugsum okkur að
áhugasamur maður úti á landi ætli
að setja á svið leikrit í plássinu
sínu. Hann kaupir bókina og les
hana vandlega. Jú, hann fær margt
að vifca. Á blaðsíðu 58 kynnir hann
sér vel kaflann um athafnabókun.
Honum finnst harla gott að skipta
leiksviðinu í 9 reiti og merkja þá
með bókstöfum. „MF“ er framsviðs
miðja og „FV“ er framsvið vinstra.
Og þannig áfram. Já, þarna hefur
hann eitthvað fast undir fótum,
einhverja punkta til að miða við.
„Á LEIKSVIDI"
Hugleiðingar um bók Ævars Kvarans
Þetta er greinagott hjá Ævari,
ágætlega sett fram. Hlutlægt. Og
á bls. 63 standa þessi orð: „Þegar
leikstjóri lætur persónur hreyfa
sig, þá spyrji hann sjálfan sig:
Hversvegna?“ Við sjáum það allt
of oft í leikihúsum hér í borg
inni, að svona beilræði eru ekki
höfð í huga sem skyldi. Hreyf
ingar eru ekki alltaf í samræmi
vig leikinn. Þegar leikari, sem stað
ið hefur á „FV“ færir sig á „FH“
er það oft vegna þess, að hann er
bara búinn að vera of lengi á
„FV“. Þannig minnir leikurinn
fremur á íþróttasýningu en leik-
húsverk. Það er ekki að ástæðu
lausu að Ævar bendir sérstak-
lega á þetta.
Ef við athugum kafla, sem sýna
okkur óhlutlægar leiðbeiningar, þá
vil ég benda á hluta af kaflanum
um andlitsgervi og éinnig á sama
hátt á kaflann um sviðsljós.
Athugum fyrst kaflann um sviðs
ljós. Þessi kafli er ágætlega skrif
aður og margt er þar nýtilegt að
finna. En á bls. 108 er farið nokk
uð villandi orðum um hluti sem
vel er hægt að gefa sæmilegar upp
lýsingar um.
Fólk í dreifbýlinu er einmitt
mjög oft í vandræðum með val á
litarblöðum í ljóskastara og önnur
ljósatæki. Á þessari blaðsíðu stend
ur m. a.: „Erfitt er að gefa nokkr
ar roglur um notkun á litarskífum,
því sitt sýnlst hverjum um iitaval“,
Þótt þessi bók eigi ekki að vera
sérfræðilegt rit um ljósaútbúnað,
þá hijóta að vera takmörk fyrir
því, hvarju má sleppa í slíkri
handbók. í erlendum yfirlitsbók-
um eða handbókum eru gefnir upp
svo kallaðir „grunnlitir" á Utar-
blöðum í ljóskastara. Þessir grunn
litir eru í samræmi við andlitsfarð
an sem leikararnir nota. Grunnlit
ir eru þeir litir kallaðir, sem lýsa
upp sviðið, þar sem sjálfur leikur
inn fer fram. Þ. e- litað ljós sem
fellur á leikendurna. Hvít ljós
frá sterkum ljóskösturum „eyði-
leggur maskann. Þessvegna eni
notuð litarblöð. í tveimur ljósköst
urum, sem lýsa t. d. hluta af svið
inu og mynda 90 gráðu horn, er
sinn hvor liturinn í hvorum þeirra.
Til dæmis gulur (oranges) í öðmm
en bleikur (pinks) í hinum. Sumir
leikstjórar ráðleggja raf (ambers)
í stag (oranges). Vissulega koma
fleiri grunnlitir til greina. Þegar
búið er að koma sér niður á ein
hverja ákveðna grunnliti, þá er far
ið að ræða (effectlitina), aukalit-
ina sem t. d. falla inn um glugga
svo sem tunglsljós. Þeim tíma, sem
leikstjóri eyðir í að kynna sér liti
með rafvirkjanum er vel varið, seg
ir í einni ágætri bók. Leikstjóri
verður að hafa eitthvað til að
byggja á.
Ef við snúum okkur að kaflanum
um andlitsgervi, verður svipað upp
á teningnum. Sá kafli er einnig
vel skrifaður. Þar er að finna leið
beiningar um skegg, hnikkur, breyt
ingar á andlitsfalli og nefi og
fleira. En hugsum okkur að ung
stúlka úti á landi þurfi að farða
sig fyrir leiksýningu. Hvaða liti
á hún að nota? í bókinni er fátt
um svör. Til hvers á hún t. d. að
nota svartan lit? Blaði þessi stúlka
í erlendum bókum kemst hún að
raun um það, ag sinn er siðurinn
í landi hverju. Það er ekki sama
hvort handbókin er frá Bandaríkj
unum, Danmörku, Englandi eða
Frakklandi. í einhverri þessara
bóka rekst hún á eftirfarandi setn
ingu: Forðist svartan Ut. Já, svart
ur Htur er aðeiijs nqtaður tii að
skyggja ^vertingja. í danskri hánd'
bók er henni ráðlag að nota lit
nr. 2 og y2, í enskri handbók nr.
Peach Dark. í enn annarri bók er
bent á kerfið nr. 5 + nr. 9. Það
qru til mörg kerfi frá ýmsum
íöndum tiÞað fara eftir. Kerfið nr.
5 + nr. 9 virðist í fljótu bragði
vera mjög einfalt. Liturinn nr. 5
er fyrir ellihrumt fólk, en eftir því
sem meira er bætt við af nr. 9
því yngri sýnist persónan. Ung
stúlka notar aðeins minna af nr.
9 en ungur maður. Síðan eru notað
ir litarblýantar til að skyggja með.
En þetta kerfi útheimtir mikla æf-
ingu og reynslu. Það kerfi, sem
að mínum dómi hefur reynzt bezt
úti á landi hefur verið kennt á
námskeiðum BÍL. í því kerfi eru
ýmsir „millilitir" notaðir. Á einu
slíku námskeiði kenndu þeir Klem
en§ Jónsson og Baldvin Halldórs
son. Þeir reyndust mjög góðir kenn
arar. Litirnir sem þeir gáfu upp á-
samt leiðbeiningum, myndi ekki
fylla út nema tvær blaðsíður. A1
veg nógur grundvöllur til að byrja
með og mátulegt í svona yfirlits-
bók.
Kaflinn um búninga er nokkuð
fróðlegur. En hvernig á að festa
íslenzkan krókfald? Áhugafólk
kemst oft í mikil vandræði með
búninga, þegar leika á leikrit sem
gerist fyrr á öldum hér á landi.
Kaflamir um framburð eru ágæt
ir. Sérstaklega er kaflinn „Ertu
læs?“ góður. Að greina sundur
lesmál frá venjulegu talmáli í dag
legu lífi fólks, er eitt athyglisverð
asta málefni sem komið hefur ver
ið á framfæri opinberlega um
lengri tíma. Ævar Kvaran á mik
inn heiður skilið fyrir það fram-
tak. Um ,jétt“ eða „rangt“ mál
finnst mér önnur saga. Eg geri ráð
fyrir þvi, að menntamenn í íslenzk
um fræðum séu Ævari sammála
um málsnyriingu. Qg við hljótum
að vera sammála um það, að leik
rit eru ekki skrifuð með það fyrir
augum að vera einskonar kennslu-
stund í „réttu máli“. Persóna í
leikriti getur þjónað ætlunar-
verki sínu mjög vel hvort sem hún
talar fagurt mál eða ófagurt og
rangt.
Eilt hefur ekki verið bent á og
viíðist heldur ekki vera kennt í
skólum hér á landi. Eg á við „radd
flutningstækni“ (iiberklang) eins
og Þjóðverjar orða það. Samhliða
þeirri tækni er einnig kennt að
„. . . skipuleggja öndunina í text
unum . . Þetta tvennt er talið
nauðsynlegt til að ná góðu valdi
á allri tjáningu í leik, bæði töluðu
máli og söng, og hvort sem um er
að ræða sorg eða gleði, eða til að
ná jafnvægi og svo framvegis. Þeg
ar texti t. d. í leikriti er látinn
,,renna“, er gott að hafa skipulagt
öndunina. í þessum efnum ríkir
talsverður misskilningur hjá mörg
um íslenzkum leikurum^ — Jafn-
vel hefði mátt fjálla meira um
músik- — Og lítið fer fyrir sál-
fræðilegum leiðbeiningum.
Eg er ekki að gefa í skyn að
Ævar R. Kvaran
bók Ævars sé slæm. Þvert á mðft.
Mér líkar hún vel. En það hefði
ekki gert neitt til þótt Ævar hefði
borið handritið undir þá, sem fást
við leikstjórn í dreifbýlinu, bók
hans hefði áreiðanlega ekki orðið
verii. Þegar Ævar minnist á leik
stjórn sína á Eyrarbakka, hefur
maður á tilfinningunni að hann
hafi ekki áttað sig fyllilega á því
að síðan eru að verða 20 ár. Á
þessum tíma hafa orðið miklar
breytíngar. Ævar ætti að koma í
sum félagsheimilin og sjá hinar
nýtízku drapperingar og súfetur
sem þar hanga á hreyfanlegum
rám. Þar er ýmislegt nýtt að sjá.
En vissulega þarf að breyta þar
miklu t. d. ljósaútbúnaði frá
grunni.
Sá eldlegi áhugi sem upphaflega
var tendraður í leiklist hér á landi,
verður helzt rakinn til ársins 1864.
Þar vom tveir menn að verki, þeir
Matthías Jochumsson og Sigurður
Guðmundsson. Á árunum 1870—78
var t.d. fenginn leikstj. frá Kaup-
mannahöfn til að sviðsetja leikrit
í Stykkishólmi. Hinn mikla leik
húsáhuga síðari ára má rekja til
opnunar Þjóðleikhússins 1950.
Hvað leiklistinni í dreifbýlinu við
kemur, þá hefur verið unnin mik
il skemmdarstarfsemi. Um það
mál verður ekki rætt hér.
í formála sínum minnist Ævar
á bók Magnúsar Pálssonar, leik-
tjaldamálara. Eg vona að sú bók
verði ekki orðin úrelt, þegar hún
loks kemur út.
Eg skora á áhugafólk að lesa
bók Ævars „Á leiksviðinu", þessi
bók hefur þegar unnið mikið gagn
og það áður en hún kom út.
Að lokum vil ég minnast orða
úr ágætri enskri handbók, en þar
standa þessi merkilegu orð: A
good stage producer is born, not
made.
Einar Freyr.
Þá er hversdagsleikinn byrj-
aður á nýjan leik, jafnt í sjón-
varpinu sem annars' staðar.
Dagskráin á miðvikudagskvöld-
ið var að mörgu leyti góð, eink
um kvikmyndin Húmar að
kvöldi, en að okkar dómi hefur
sjónvarpið til þessa ekki sýnt
nóg af góðum kvikmyndum.
Myndin frá Þjóðhátið Vest-
mannaeyinga var stórum betri
en fsafjarðarmyndin, sem sýnd
var hér á dögunum, en ýmis-
Jegt mátti þó að henni finna.
Fræðstuþættir sjónvarpéins
hafa margir verið með mikium
um hátíðarnar. í kvöld verða
því endursýndir þættirnir
„Stundin okkar“, og „Áramóta-
skaup“, en, líklega verður ekki
um að ræða endurtekningu á
fleiri þáttum. Dagskráin i
kvöld hefst kl. 18 með „Stund-
inni okkar“, en þátturinn er í
umsjá Hinriks Bjarnasonar,
sem annast mun barnatíma
sjónvarpsins í framtíðinni.
Fréttaþátturinn hefst kl. 20,00
en bl. 20,20 hefst þátturinn
„Munir og minjar“. Hér er um
nýjan þátt að ræða, sem verð
ur í umsjá starfsfólks Þjóð-
minjasafnsins, en Kristján Eld-
járn, þjóðminjavörður, mun
fylgja honum úr hlaði. Eins og
nafnið bendir til er ætlunin að
gera þarna grein fyrir forn-
minjum og listmunum, og er
þetta ekki einskorðað við ís-
lenzka muni og minjar, heldur
munu jafnframt verða sýndir
og útskýrðir erlendir gripir.
Þáttur þessi verður einu sinni
í mánuði. í þessum fyrsta þætti
gerir Kristján grein fyrir skurð
list Bólu-'Hjálmars, en hann
var dverghagur eins og kunn-
ugt er, og á Þjóðminjasafnið
um 30—40 merka gripi eftir
hann.
að fagna. Klukkan 21.25 kem
ur Dýrlingurinn, og kl. 22,20
þátturinn Áramótaskaup. Dag-
skrárlok eru kl. 23,10.
Klukkan 20.50 verður sýndur
kvikmyndaþátturinn Gamlárs-
kvöld i Reykjavík, en hann féll
niður úr áramótadagskránni,
eins og kunnugt er. Kvöldstund
með Los Vaildemosa er sýnd
kl. 21.00. Dagskrá þessa gerði
íslenzka sjónvarpið um spænsku
skemmtikraftana, sem skemmtu
fyrir skömmu á Hótel Loftleið-
um og áttu miklum vinsældum
z Kristján Eldjárn
ágætum, eins og við höfum
áður drepið á, vfel valdir og
skemmtilegir. Myndin „Hið lif-
andi tré“ var mjög fræðandi,
en það hefði farið betur á að
hafa með henni tónlist eða
„effekta“, það var oft dauft
að hafa bara talið með. Eins
finnst okkur að það eigi að
sýna svona fræðslumyndir, sem
ætlaðar eru börnum og ungling
um, fyrr ú kvöldin.
Sjónvarpinu hafa borizt marg
ar áskoranir um að enduriaka
ýmsa þætti, sem sýndir voru
/