Tíminn - 25.02.1967, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 25. febrúar 1967
ÞINGFRÉTTIR TÍMINN ÞINGFRÉTTIR
//
Krossaverksmiðja" ríkisins
Skemmtilegar en stuttar um-
ræður urðu á Alþingi í gær um
tillögu Skúla Guðmundssonar um
afnám fálkaorðunnar. Flutti Skúli
mál sitt vel og Gylfi Þ. Gíslason,
menntamálaráðherra, svaraði í fá-
um orðum í bundnu máli. Þar sem
hér er um einstæðar umræður og
skemmtilegar þykir rétt að birta
þær hér í heild, þ.e. ræðu Skúla
Guðmundssonar og Ijóð rnennta-
málaráðherrans:
Skúli Guðmundsson:
Herra fonseti. Ég hef leyft mér
að flytja á þskj. 55 till. um af-
nám fálkaorðunnar. Fálkaorðan
mun verða 46 ára gömul á þessu
ári. Vbrið 1921 kom konungur
vor, Kristján X. hingað til lands.
Með honum var drottning hans,
Alexandrína og annað föruneyti.
í þeirri för gaf hans hátign út
konungsbréf um stofnun hinnar
íslenzku fálkaorðu. Bréfið var gef
ið út í Reykjavík 3. júlí 1921 áf
konungipum og Jóni Magnússyni
forsrfh. Það er prentað í stjórnar-
tíðindunum. Upphaf bréfsins er
þannig með leyfi hæstv. forseta:
„Vér, Christian hinn X. af guðs
náð, konungur íslands og Dan-
merkur, Vinda og Gauta, hertogi
í Slésvík, Holtsetalandi, Stóru-
Mæri, Þéttmerski, Lágenborg og
Aldinborg gjörum kunnugt:
Oss hefur þótt það rétt, til þess
að geta veitt þeim mönnum og
konum, inniendum og útlendum,
sem skarað hafa fram úr öðrum
í því að efla heiður og hag fóst-
urjarðarinnar að einhverju úevti
opinbera viðurkenning að stofna
íslenzka orðu, sem vér viljum, að
sé nefnd íslenzki fálkinn og vilj-
um vér setja um hana þessa reglu-
gerð“ o.sdrv.
Það vekur atihygli í bréfinu,
eins og það er prentað í stjórn-
artíðindunum, að orðið guð er
með litlum upphafsstaf, en vér
með stórum. Og í bréfinu eru
konur ekki taldar með mönnum,
heldur sérstaklega. Með þessu kon
ungsbréfi hefst saga fálkaorðunn
verði lögð niður
Þingsályktunartillaga Skúla Guðmundssonar um afnám
fálkorðunnar til umræðu í gær.
ar. Strax sama daginn, sem bréf-
ið var gefið út, hófust orðuvsit-
ingar. í stjórnartíðindunum er
alltaf skýrt frá því, hverjir fá
orðurnar.
Mér telst svo til, að á fyrsta
árinu, 1921, hafi alls 61 maður
verið sæmdir fálkaorðunni. Af
þeim innlendu voru 16 emþættis-
menn eða opinberir starfsmenn;
í hópi þeirra innlendu voru að-
eins 2 konur og eru þær nefnd-
ar ekkjufrúr á skránni. Af hin-
um 28 útlendingum, sem fengu
fálkaorðuna 1921, voru líka að-
eins 2 konur. Önnur þeirra er
nefnd hoffrögen, en hin var henn
ar hátign, Lovísa ekkjudrotting
í Kaupmannahöfn, þá komin á
efri ár með alllangan starfsdag
að baki. Hún átti sjötagsafmæli
um haustið þetta ár, 1921, síðasta
dag októbermánaðar og féks- lálka
orðuna á afmælisdaginn. blessun-
in. Tímar liðu fram og að því
kom, að konungsríki var lagt nið
ur hér á landi, lýðveldi stofnað
1944 og forseti þess kjörinn. Þá
var ekki lengi látið bíða að geía
út forsetabréf um fálkao'ðuna.
Það var gefið út 11. júlí 1944.
í 1. gr. bréfsins segir:
„Orðunni má sæma þá menn,
innlenda og útlenda og þær kon-
ur, sem öðrum fremur hafa eflt
hag og heiður fósturjarðarinnar
eða unnið afrek í þágu mann-
kynsins."
Enn er mönnum skipt i tvo
'hópa, menn og konur, eins og á
kóngsins tíð og enn á sú regla
Á ÞINGPALLI
Áður en gengið var til dagskrár í Sameinnðu þingi í gær minntíst
forseti séra Sigurðar Einarssonar í Ilolti, sem nýlátinn er. Sigurður
átti sæti á þingi á árunum 1934—1937.
★ Beneclikt Gröndal mælti fyrir tillögu um bætta aðbúð og lækna
þjóniistu fyrir síldarsjómenn.
★ Gísli Guðmundsson mælti fyrir tillögu um fuilnaðarpróf I tækni-
fræði hér á landi. Gerð hefur verið grein fyrir tillögu þessari í blaðinu
áður, en útdráttur úr ræðu Gísla Guðmundssonar verður birtur síðar.
★ Ingvar Gíslason mælti fyrir tveimur þingsályktunartillögum í
Saineinuðu Alþingi í gær. Hin fyrri var tillaga um listasöfn og list-
sýningar utan Reykjavíkur er liann flytur ásamt Ólafi Jóhannessyni og
fjaliar um kosningu nefndar til að gera tillögur í samráði við sam-
tök myndlistarmánna um það, hvernig stuðla megi að því að haldnar
verði fleiri myndlistarsýningar utan höfuðborgarinnar. Flutti Ingvar
ítarlega ræðu um málið og verður gerð nánari grein fyrir lienni í
blaðinu síðar. Síðari tillagan var um skólaskip og þjálfun sjómanns-
efna og fólst í henni áskorun á ríkisstjórnina að vinna að því í
samráði við sérfróða menn að tekin verði upp skipuleg þjálfun sjó-
mannsefna m. a. með rekstri lientugs skólaskips, eins eða fleiri, eftir
því sem tiltækt þætti.
★ Björn Pálsson mælti fyrir tillögu er hann flytur ásamt Jóni
Skaftasyni um lækkun dráttarvaxta hjá Fiskveiðasjóði. Það mál var
töluvert til umræðu í þinginu á miðvikudag og föstudag og hefur
áðui verið skýrt frá því máli í blaðinu. Björn sagðist leggja álierzlu
á að þessi tillaga fengizt afgreidd fá nefnd en yrði ekki svæfð eins
og örlög hefðu orðið margra tillagna Framsóknarmanna. Málið væri
cinfalt og því ætti það að geta fengið skjóta afgreiðslu og hann
krefðist þess að það kæmi til atkvæða, þannig að menn vissu hverjir
væru nieð lækkun dráttarvaxtanna og hverjir á móti.
ic Björn Jónsson mælti í gær fyrir þremur þingsályktunartillögum
i gær. Tillögu um uppbyggingu sjónvarps, tillögu um liúsnæðismál og
tillögu um fiskeldisstöðvar.
að gilda samkv. bréfinu, að orð-
an á að veitast þeim, sem öðrum
fremur hafa eflt hag og heiður
fósturjarðarinnar. Ég hef ekki at-
hugað, hverjir fengu orðuna ár
hvert síðan í árslok 1921. En í
svo nefndri ríkishandbók, sem út
var gefin 1965, er birt skrá yfir
alla orðuhafa í lok októhermán-
aðar 1964.
Á skránni er_ sægur af útlend-
um mönnum. Ég þekki þá ekki
og enn síður veit ég, hvað þeir
!hafa_ gert til að efla hag og; heið-
ur íslands og íslendinga. Ég vil
gera ráð fyrir, að það sé sóma-
fólk, allt það fólk. Ég hef talið
saman innlenda fálkaorðuhafa,
samkv. skránni í októberlok 1964.
En samkv. reglunum á að skila
aftur orðum þeirra, sem iátnir
eru og má því gera ráð fyrir, að
skráin sýnj aðeins þá, sem voru
á lífi eða svo nýlátnir, að ekki
var búið að skila heiðursmerkj-
um lieirra. Við talninguna fékk
ég út 414 innlenda orðumenn, þar
af 376 karlar, en 36 konur aðeins.
Á skránni ber langmest á emb-
ættismönnum og öðrum opinber-
um starfsmönnum, þáverandi og
fyrrverandi. Af 376 körlum eru í
þeim flokiki manna 143. En þar
með eru taldir fáeinir í-slenzkir
ræðkmenn búsettir utanlands.
Næst koma forstjórar fyrirtækja,
stórkaupmenn og smásalar. sam-
tals 40, þá bændur 24 að tölu,
skipstjórar eru 19 en aðeins 1 ber
titilinn sjómaður. Ritihöfundar,
skátd og listamenn eru 19, hrepp-
stjórar 16, útgerðarmenn 13,
bamkastjórar þáv. og fyrrv. 12 og
smiðir og rafvirkjar líka 12. Alþm.
og fyrrv. alþm. 11, háskólagengn-
ir menn, sem ekki eru í opin-
berri þjónustu 10, starfsmenn
bæjarfyrirtækja eru 3, söngvarar,
söngstjórar og hljóðfæraleikarar
líka 3 en forsetar ýmissa íélaga
6. Eru þá ótaldir 35 karlar úr
ýmsum stéttum og starfsgreinum.
Af þeim 38 innlendu konum, sem
voru orðuihafar í oiktóberlok 1964,
voru 9 ráðherrafrúr og sendi-
herrafrúr, þáv. og fyrv., 7 ríkis-
starfsmenn, 6 ekkjur embættis-
manna. Á skránni er 1 kona, sem
iengi var formaður í verkalýðs-
félagi og þar eru 2 húsfreyjur
í sveitum.
Ég þekki nokkuð margt. af því
innlecda fólki, sem er á skránni
meira og minna. Þar á meðal eru
margir mannkostamenn, sem hafa
unnið þjóðinni gagn og eru virð-
ingarverðir. En þegar lítið er á
hópinn í heild, er ekki hægt að
segja, að þar séu þeir samankomn
ir, sem hafa öðrum fremur eflt
hag og heiður fósturjarðarinnar,
sem þó hefði átt að vera samkv.
forsetabréfinu frá 1944. Það er
mjög eftirtektarvert, að af þeim
414 mönnum innlendum, sem
höfðu fálkaorðuna fyrir 3 árum,
voru aðeins 38 konur eða því
sem næst, 1 af hverjum 10 orðu-
höfum.
Alkunnugt er, að konur vinna
mjög þýðingarmikil störf í þjóð-
félaginu. M.a. má nefna mikil
fórnarstörf þeirra á ýmsum svið-
um. Við þekikjum t.d. margar kon
ur, sem eiga fjölda af börnum og
verja öllum kröftum sínum til að
annast þau og heimilin. Þær upp-
fylla þarfir barnanna, meðan þau
eru að öllu ósjólfbjarga. Þær
halda í hendur þeirra, þegar pau
stíga fyrstu skrefin, þær sauma
og prjóna föt handa þeim og gefa
þeim mat að borða. Þær kenna
þeim bænir og vers, svæfa þau
á kvöldin, signa þau og breiða
ofan á þau. Þær rísa fyrstar
heimilismanna úr rekkju á morgn
ana og ganga síðast til hvílu á
j kvöldin.
Þeir, sem stjórnað hafa orðu-
j veitingunum, þjóðhöfðingjarnir
1 og orðunefndarmenn, segja, að
1 margir aðrir menn séu þessum
, konum fi-erp’-í í því að efla hag
og heiður turjarðarinnar. Ég
jsegi, að dómur þeirra sé rangur,
j og það, að konurnar eru svo mjög
sniðgengnar við veitingu fólka-
i orðunnar, hefur ekki sízt orðið
mér hvöt til að flytja till., sem
hér liggur fyrir. Nokkurn kostn-
að hefur ríkið af orðuframleiðsl-
unni, því að menn fó þær ókeyp-
is. Er að því vikið í grg. með
till., að með afnámi orðunnar
mætti spara nokkur útgjöld. Að
vísu skal viðurkennt, að þetta er
lítill hluti af ríikisútgjöldunum, og
ef til vill segir hæstf. fjórmrh.,
að þess gæti lítið í svo mikilli
mjólk. En það er svo um þann
hæstv. ráðh. og ýmsa fylgismenn
hans, að þeir eru búnir að klæða
sig úr sparnaðarbuxunum, sem
þeir gengu í fyrir nokikrum órum.
Ég er ekki svo mikill þjóðnýt-
ingarmaður, sem það er kallað,
að ég sjái nokkra ástæðu ti'l þess,
að ríkið reki framleiðslu á fáika-
orðu, mér finnst óviðfelldið og
jafnvel óviðeigandi að láta sjálf-
an þjóðhöfðingjann, herra forset-
ann á Bessastöðum, vera af-
greiðslumann í þessari ríikisverk-
smiðju. Ríkið á að mínu áliti að
leggja niður krossaverksmiðjuna,
þar getur hið frjálsa framtaik ein-
staklinganna komið til sögunnar
og notið sjn fullltomlega. Ef mig
skyldi langa til að eignast skraut-
mun til að hengja á mig, vildi
ég miklu heldur kaupa hann
sjáifur, en að láta ríkið gefa mér
hann. Ef einkaframtakið kemur
hér í stað ríkisrekstrar, yrði val-
frelsi manna líka miklu meira en
nú er.
Hér eru til hugmyndaríkir og
dverghagir gull- og silfursmiðir
og þeir geta framleitt ýmsar gerð-
ir af skrautmunum, en í fram-
leiðslu ríkisverksmiðjunnar vant-
ar fjölbreytnina. Fyrir Alþingi
mun nú liggja frv. um að leggja
niður eina ríkisstofnun, viðtækja-
verzlun ríkisins. Ég tel sízt minni
ástæðu til að leggja niður krossa-
verksmiðju ríkisins, hún hefur
alltaf verið fjárhagsleg byrði a rí'k
inu, en aldrei gefið svo mikið
sem einseyring í tekjur. Hér á
'hinu háa Alþingi eru margir
menn, sem telja sig andvíga svo-
nefndri þjóðnýtingu eða rikis-
rekstri. hér gefst þeim tækifæri
til að -otta þeirri stefnu sinni
hollustu í verki með því að
greiða atkv. með till. minni um
að leggja niður krossaverksmiðj-
una. En ef svo skyldi fara, mót
von minni, að meiri hl. nv. alþm.
séu svo harðir ríkisreksírarmenn,
að þeir megi ekki heyra annað
nefnt en að ríkið haldi áfram a5
framleiða þá skrautmuni sem
fálkaorður nefnast, og vilji iáta
úthluta þeim með sama nætti og
gert hefur verið, vil ég benda
á, að óhjáfcvæmilegt er að gela
út nýtt forsetabréf um orðuna nú
þegar, en fella gamla bréfið úr
gildi. í því nýja bréfi ætti ckki
að nefna heiður og hag fóstur-
jarðarinnar, en þar ættu að vera
fyrirmæli um, að orðuna skuli
einkum veita embættismönnum,
og þá sérstaklega þeim, sem aru
tíðir gestir í veizlum stórhöfðingia
innanlands og utan. Þetta er
alveg nauðsynlegt, til þess að
bréfið verði í einhverju samræmi
við framkvæmdina og framkvæmd
in i nokkru samræmi við bréfið.
Áður hef ég bent á, að í stjórn
artíðindunum er getið allra þeirra
manna, sem fá fálkaorðuna. í
Stjórnartíðindum eru Hka birt
konungshréfið og forsetabréfið
um orftuna, þar sem fram er tek-
ið, að hana beri að veita þeim.
sem hafa skarað fram úr öðrum I
því að efla hag og heiðor fóstur
jarðarinnar. Seinni tíma menn hafa
því mátt li'ta svo á, að í frásögn-
um Stjórnartíðindanna af orðu-
höfum, megi sjá það, hverjir hafi
verið öðrum fremri í því efni. En
þetta er ekfci rétt. Með fram-
kvæmd orðuveitinganna og opin-
berum skýrslum þar um, hefur
verið skráð villandi saga. Það er
ekki sæmandi að halda þannig
söguritun áfram. Mál er að hætta
slífcu og hefði átt að vera búið
að því fyrir löngu. Þess vegna
þarf að gefa út ný fyrirmæli um
orðuveitingarnar, eins og ég áðan
sagði, ef menn vrlja ekki fallast
á til. mina um afnám orðunnar.
Eins og um getur í grg. með
till., er þessi orðutízka innflutt
hingað frá nágrannaþjóðum okk-
ar og þau ríki munu enn halda
uppi þéirri starfsemi að veita
heiðursmerki af þessu tagi. En
eitt er það rlki, sem ekki veitir
neinar slíkar orður. Það eru
Bandaríki Norður-Ameriku. Þeir
munu að vísu veita stríðshetjum
sínum heiðursmerki, því að það
er víst venja hjá þeim ojóðum,
sem hafa her, en aðrir menn í
því ríki fá engar orður og Banda-
ríikjamenn banna embættismönn-
;Um sínum að taka við heiðurs-
imerkjum frá öðrum ríkjum. í
'veizlum þjóðhöfðingja og annarra
jstórmenna eru ambassadorar og
.sendiherrar margra ríkja skjóttir
af orðuglingri, en þar mæta sendi
herrar Bandaríkjastjórnar skraut
lausir með öllu. Vafalaust erj peir
þó menn mjúkklæddir, eins og
segir í Heilagri ritningu, því að
menn geta verið þokkaiesa til
fara, án þess að vera með orðu-
dót utan á sér. Ein Evrópuþjóð
mun fylgja sömu reglu o-. danda-
ríkjamenn í þessu efni, það eru
Svisslendingar. Ég tel, að við is-
lendingar ættum að taka Banda-
ríkin til fyrirmyndar i þes»u efni
og losa okkur við þennan hé-
góma.
Herra fonseti. Það má víst telja
eðlilegt, skv. siðvenjum, að till.
fái athugun í n. og Hklega ætti
þaS að vera allshn. Sþ. Ég vil því
leggja til, að þegar forssta þykir
henta, verði gert hlé á umr. og
till. vísað þangað og ég vil vænta
þess, að till. eigi góðum skilningi
Framhald á bls. 13.