Alþýðublaðið - 13.10.1988, Blaðsíða 18

18
Fimmtudagur 13. október 1988
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra telur undirbúning undir einn innri
markað EB árið 1992 brýnasta mál iðnaðarráðuneytisins:
EVRÓPUMARKAÐURINN 1992
EKKI ÖGNUN VIÐ ÍSLENDINGA
Island má ekki verða eitthvert
geirfuglasker í alþjóðaviðskiptum
„...ég mun láta skoða möguleikann á stækkun álvers mjög vandlega.
Hér getur vissulega verið um mikið framfaramál að ræða. Við höfum 20
ára reynslu af álbræðslu og vitum aö hun skilar okkur jöfnum og góðum
tekjum en er hinsvegar ekki nein gullnáma," segir Jón Sigurðsson m.a.
i viðtali við Alþýðublaðið um iðnaðarmál.
Jón Sigurösson hefur eins
og kunnugt er tekið viö
iönaðarmálum i nýskipaðri
ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar, en einnig gegn-
ir hann viðskiptaráðherra-
starfi sem fyrr. Jón er hér
mættur í viðtal við Alþýðu-
blaðið og gerir grein fyrir
skoðunum sinum og hug-
myndum i þessum mála-
flokki. Hann ræöir m.a. um
fyrirhugaðar breytingar á
Evrópumarkaði 1992 og þýð-
ingu þeirra fyrir íslendinga,
um stóriðju, eignaraðild út-
lendinga að íslenskum fyrir-
tækjum og streymi erlends
fjármagns inn i landið, mikil-
vægi samskipta viö aörar
þjóðir i iðnaðarmálum, um
vanda fataiðnaðar og skýrir
afstöðu sína í málefnum
skipasmíðaiðnaðarins, þar á
meðal í Stálvikurmálinu svo-
nefnda.
„Brýnasta verkefnið hér í
iðnaðarráðuneytinu er að búa
íslenskan iðnað undir þær
breytingar sem verða á við-
skipta-
háttum í Evrópu árið 1992,
þegar komiö hefur verið á
einum innri markaði inna,n
Evrópubandalagsins. Það\
þarf að vinna sérstaklega að
því að að laga atvinnulífiö
hér að þessum fyrirsjáanlegu
breytingum og tryggja okkar
viðskiptastöðu á þessum
markaði án aðildar að EB.
Hér þarf að gera ýmsar breyt-
ingar á löggjöf til samræm-
ingarvið löggjöf annarra
þjóða. Það er afar mikilvægt
að vel takist til þvf meira en
helmingur af utanrikisviö-
skiptum okkar er við EB-þjóð-
ir. Og það er einfaldlega
nauðsynlegt til þess að ís-
land einangrist ekki hér norð-
ur í Atlantshafi. ísland má
ekki verða eitthvert geirfugla-
sker i alþjóðviðskiptum. Ég
tel ekki að hinn sameiginlegi
innri markaður Evrópu feli í
sér neina ógnun við okkur
eins og margir hafa viljað
halda fram, þvert á móti gef-
ur hann okkur möguleika til
þess að njóta þess sem við
gerum best.
Þessum breytingum fylgir
auðvitað margt á vettvangi
beggja þeirra ráðuneyta sem
ég stýri. Það þarf breytingar
á iðnlöggjöf og sömuleiðis
varðandi viðskipti. Þetta
varðar fjölmargt í viðskiptum
milli landa, t.d. hvað varðar
fjármagn og ýmisskonar
þjónustuviðskipti, ekki síst
koma hér til álita breytingar á
íslenska bankakerfinu til
samræmis við það sem ger-
ist með öðrum þjóðum.
Ég vil þó taka það skýrt
fram að þessar breytingar
verða að sjálfsögðu gerðar
án þess að við fórnum yfir-
ráðum yfir auðlindum okkar.
En það er okkur íslendingum
lífsnauðsyn að versla og til
þess verðum við að Ifta til
fleiri landa en Evrópulanda,
við þurfum líka að horfa til
vesturheims og til Asíulanda,
þar sem eru mikilvægir og
vaxandi markaðir fyrir ís-
lenskan útflutning."
— Þarna ertu farinn að tala
um m.a. erlent fjármagn og
þjónustu sem hingað kemur í
kjölfar þessa markaðar. Þetta
atriði hefur lengi verið eitt
það umdeiidasta í sambandi
við uppbyggingu á stóriðju
og hverskyns orkufrekum
iðnaði. Hverjar eru þínar
skoðanir á þeim málaflokki?
„Ég tel ákaflega mikilvægt
að menn meti hugmyndir um
uppbyggingu stóriðju á ís-
landi á sama raunsæja hátt
og við nálgumst aðra mögu-
leika í atvinnulífi okkar. Stór-
iðjan er einn möguleiki af
mörgum og hann verður að
skoða af yfirvegun og bera
saman við aðra kosti sem fyr-
ir hendi eru hverju sinni. Það
sér þó auðvitað hvert manns-
barn að við eigum að nýta
orkulindir okkar til atvinnu-
uppbyggingar, fallvötnin eiga
ekki að renna arðlaus til sjáv-
ar. En auövitað er oft álitamál
hverig best er haldið áfram,
hvernig við nýtum þá orku
sem við höfum. Ég tel að hér
sé fyrst og fremst um for-
dómalaust mat á hagkvæmni
að ræða en ekki hugmynda-
fræði, menn geta ómögulega
verið á móti ákveðnum málm-
teaundum af huamvnda-
fræðilegum ástæðum.
Það er auðvitað margs að
gæta i sambandi við stóriðju
hér á landi. Ef rætt er um ál-
ver, sem við höfum hvað
mesta reynslu af, þá er orku-
verðið ekki það eina sem
menn verða að skoða. Það er
að vísu mikilsvert en þó til-
tölulega lágt hlutfall af heild-
arkostnaöi í álbræöslu. Það
sem auðvitað er mikilvægast
í þessu sambandi er verð á
áli á heimsmarkaði. Svo má
benda á að orkufrekur iðnað-
ur er yfirleitt afar frekur á
fjármagn. Á endanum er
þetta spurning um það hve-
nær saman fer hagstætt ál-
verð, hagstætt orkuverð og
hagstæður fjármagnskostn-
aður. Því miöur eru slíkar að-
stæður ekki oft fyrir hendi
allar í senn.
Einnig þarf að huga að
endurnýjunarþörf á álfram-
leiðslutækjum á því markaðs-
svæði sem við skiptum mest
við, þ.e. EFTA og EB. Sem
stendur virðist slík þörf fyrir
hendi. Þessvegna virðst nú
vera tækifæri til þess að
auka álframleiðslu hér á
landi. — Ég tek þó skýrt fram
að niðurstöður hagkvæmni-
athugana sem nú standa yfir
liggja ekki fyrir. Þessar
athuganir eru tvíþættar, ann-
arsvegar fer fram hag-
kvæmniathugun á því að
auka álframleiðslu í Straums-
vfk frá sjónarmiði hugsan-
legra eigenda álversins og
hinsvegar verður einnig gerð
þjóðhagsleg hagkvæmni-
athugun þar sem m.a. er
horft til atvinnuástands og
almenns efnahagsástands,
byggðarsjónarmiða og yfir-
leitt hvernig þessi áform
samrýmast þeim hugmynd-
um sem íslendingar gera sér
um uppbyggingu orkufreks
iðnaðar — hvernig þessi
áform koma út í samanburði
við aðra kosti.
Ég tek ekki afstöðu í þessu
máli fyrr en niðurstöður
þessara athugana liggja fyrir
og ég mun láta skoða mögu-
leikann á stækkun álvers og
aukningu álframleiðslu vand-
lega. Hér getur vissulega ver-
ið um mikið framfaramál að
ræða. Við höfum nær 20 ára
reynslu af álbræðslu og vit-
um að hún getur skilað okkur
jöfnum og góðum tekjum en
er hinsvegar ekki gullnáma.
Við vitum sömuleiðis að slík-
ur iðnaður þarf ekki að leiða
til umhverfisspjalla og auð-
vitað þarf að sýna fyllstu
varúð í þeim efnum. Um-
hverfisvernd er miklu mikil-
vægari viðmiðun í dag en
hún var fyrir 20 árum.
Þetta er viðhorf mitt til
stóriðju og þeirra kosta sem
nú blasa við. Við þurfum
ætíð að hafa í huga að við
eigum ekki að stefna að auk-
inni fjölbreytni í atvinnulífinu
fjölbreytninnar vegna heldur
vegna teknanna, sem þjóðin
hefuraf nýjum fyrirtækjum."
— Sérðu einhverja mögu-
leika á að stóriðja geti í fram-
tíðinni verið okkur sveiflu-
jöfnun á sjávarútveginn?
„Fram undir lok 6. áratug-
arins var álverð mjög stöðugt
enda voru þá öll skilyröi á
alþjóðamarkaði með kyrrari
kjörum en síðar varð. Én
vissulega geta orðið sveiflur
á þessum markaði líkt og á
hráefnismarkaði. Hinsvegar
ber þess að gæta aö stóriðja
getur skapað hér stöðuga
atvinnu og tekjur sem er
mikilvægt fyrir þjóðina. En
áhættudreifing er mjög mikil-
vægt sjónarmið bæði fyrir
einstök fyrirtæki og þjóðar-
búið í heild. Við þurfum án
efa að leggja meiri rækt við
þetta sjónarmið en hingað til.
Nú standa til dæmis fjögur
öflug erlend fyrirtæki að
þeirri hagkvæmniathugun
sem verið er að gera á ál-
vinnslu hér á landi í sam-
vinnu við okkur. Með þessum
hætti dreifa þau áhættunni.
Við getum vissulega af
þessu lært. Ég held raunar
að skilningur á nauðsyn
áhættudreifingar fari vaxandi
hér á landi og bendi í því
sambandi ásamvinnu fyrir-
tækja í mörgum greinum til
að dreifa áhættu sem felst i
margvislegri tækniþróun. Frá
þjóðhagslegu sjónarmiði
skiptir hér mestu að skjóta
fleiri stoðum undir íslenskt
efnahagslff. Eftir því sem
undirstöðurnar eru fleiri og
fjölbreyttari þeim mun stöö-
ugri verður þjóðfélagsbygg-
ingin. Orkufrek stóriðja er að
sjálfsögðu einn af þeim kost-
um sem verður að athuga í
þessu sambandi."
— Kemur til greina að við
látum okkur nægja að fá þær
tekjur sem við getum fengið
án þess að taka áhættu?
„Þú ert væntanlega að
spyrja um það hvort til greina
komi að ný stóriöjufyrirtæki
hér á landi verði að fullu i
eigu erlendra aðila, því auð-
vitað tökum við áhættu með
því að orkuverin verða i eigu
Islendinga. Varðandi spurn-
inguna um eignarhald held
ég að menn ættu að forðast
einstrengingslega afstöðu
eöa fastar allsherjarreglur.
Við hcfum reynslu af tvenns
konar eignarhaldi á orkufrek-
um stóriöjufyrirtækjum hér.
Annarsvegar af álverinu sem
er algjörlega í eigu útlend-
inga og hinsvegar af kísiljárn-
verksmiðjunni sem við eigum
meirihluta í. Ég gæti sett á
langa tölu um kost og löst á
hvorutveggja fyrirkomulaginu
en mig langar eingöngu að
benda á að við erum fær um
að eiga stóriðjufyrirtækin
sjálf en það er alls ekki vist
aö það borgi sig. Þetta mál
tengist auðvitað spurning-
unni um erlenda fjárfestingu
í íslensku atvinnulífi yfirleitt.
Mín skoðun í því sambandi er
sú að löngu sé orðið tíma-
bært að rýmka reglur um er-
lenda fjárfestingu hér á landi.
Við eigum líka að leyfa er-
lendum aðilum þátttöku í
fyrirtækjum hér á landi á
grundvelli almennra reglna
sem vernda islenska hags-
muni. Það vill oft gleymast
að erlendu fjármagni geta
fylgt hlunnindi sem að öðr-
um kosti þarf að kaupa dýr-
um dómum. Ég nefni bara
þekkingu á framleiðslutækni
og skipulagi og aðgang að
mörkuðum."
— Yfir í aðra sálma. islend-
ingar hafa verið gjarnir á að
reisa skýjaborgir varðandi
það hversu auðvelt er að
komast inn á erlenda mark-
aði með vörur sinar. Hvað
sérð þú framundan i þessum
málum, bæði hvað varðar
markaðssetningu, samvinnu
ráðuneyta og áherslu á sér-
hæfingu í íslensku atvinnulífi
á þeim sviðum þar sem við
eigum raunhæfa möguleika á
að koma með nýjungar og
tryggja okkur markaði með
þeim hætti?
„Við þurfum að sjálfsögðu
að reyna að sérhæfa okkur í
því sem við gerum vel og í
því tilliti þurfum við að líta
mjög til hönnunar og vöru-
þróunar. Það þarf að tryggja
að slíkt nái fótfestu hér á
landi. Vió eigum efnilegt fólk
á þessum sviðum en smæð
íslensks markaðar veldur
auðvitað miklum erfiðleikum.
En við samruna Evrópumark-
aðarins reynir verulega á að
við beitum okkur í hvers kon-
ar kynningarstarfsemi og
auglýsingum. Ég hef ekki af
því áhyggjur þar sem við
stöndum nokkuð framarlega
á því sviði. En hér kemur það
fram sem ég minntist á áður.
Þörfin á samstarfi við aðra.
Við verðum að gera viðskipti
við aðrar þjóðir jafn sjálfsögð
og viðskipti innanlands. Það
er mín skoðun að við stæl-
umst frekar á því en veikj-
umst og hér er ég.kominn að
þeirri hugmynd sem er mikil-
vægasta verkefni stjórnvalda
nú á dögum, nefnilega að
byggja hér opið þjóðfélag
fyrir framtíðina. Stjórnvöld
verða að setja almennar leik-
reglur til að móta þessa
framtíð og búa okkur undir
hana, bæði í atvinnulífi og
menningu. Enginn er eyland I
heiminum og verður það svo
sannarlega ekki úr þessu.“
— Hvað með ýmsan iðnaö
tengdan sjávarútvegi. Er
meiningin að ýta undir hann
með einhverjum hætti? Nú
eru margir sem telja að hann
standi okkur næst.
„Já, auðvitað er þessi iðn-
aður nærtækastur, þaö er
mikið rétt. Vissulega höfum
við haslað okkur völl á þessu
sviði enda erum við að selja
íslenska sérþekkingu. Hins-
vegar erum við einnig um
leið að selja hugkvæmni og
hugvit og vió eigum að
leggja aukna rækt við hvoru-
tveggja. Reyndar má í þessu
sambandi geta þess að mörk-
in milli atvinnugreina eru
ekki alltaf mjög skörp. Um
leið og við seljum vöru erum
við líka að selja þjónustu,
hvort sem hún kemur með
beinum hætti inní viðkom-
andi hlut eða er í formi við-
halds, viðbótarþjónustu eða
leiðbeininga. Við þurfum að
kappkosta það að gera allt
vel sem við gerum. Það skilar
sér i beinum ábata þegar
fram i sækir og er jafnframt
einkenni sannrar menningar."
— Víkjum aðeins að skipa-
smiðaiðnaðinum sem hefur
verið mikið til umræðu að
undanförnu.
„Það er min skoöun að við
verðum að taka þeim mark-
aðsaðstæðum fyrir fiski-
skipasmíðar sem eru ríkjandi.
Við eigum alls ekki að reyna
að keppa við niðurgreiddar
skipasmiðar gamajreyndra
skipasmíðaþjóða. í þessari
atvinnugrein hefur það gerst
eins og í svo mörgum öðrum
að iðnaðurinn hefur flust
suður á bóginn og við verð-
um að leyfa þjóðum suðurs-
ins að komast inn á markað-
inn. Þetta gerist þegar lág-
tekjulönd ná tökum á þeirri
tækni sem til þarf. Við því er
ekkert að segja, ekki geta
Evrópuþjóðir farið að banna
þeim að reyna að komast inn
á sína markaði. Auðvitaö er