Alþýðublaðið - 27.01.1989, Side 3

Föstudagur 27. janúar 1989
FRÉTTASKÝRIMG
3
Breytingin á lánskjaravísitölunni
þýðir afkomutengingu lánskjara og launa
Þaö sem hefur vakið mesta
athygli við þá breytingu á
lánskjaravísitölunni, sem
gerð var í vikunni, er hve
sammála nær allir umsegj-
endur hafa verið um mót-
mæli gegn breytingunni. For-
vígismenn verkalýðssam-
banda hafa mótmælt á þeirri
forsendu að tenging launa-
vísitölu við lánskjaravísitölu
geri kauphækkanir illmögu-
legar þar sem þær auki
skuldabyrði lántakenda. For-
vígismenn sjóða segjast vera
á móti þessu af þeirri
ástæðu að til lengdar auki
það greiðslubyrði lántakenda.
Ein mikilvæg hlið þessa
máls hefur varla komist að I
umræðunni né hefur hana
verið að finna I viðbrögðum
manna. Hún er sú, að með
því að tengja launaþróun
lánskjörum er á vissan hátt
verið að stíga skref í átt til
þess að afkomutengja spari-
fé og um leið að dreifa
áhættu milli launþega og
fjármagnseigenda.
Eftir breytingu vegur launa-
þróun einn þriðja af láns-
kjaravísitölu á móti vísitölu
framfærslu að þriðjungi og
byggingakostnaðar að öðrum
þriðjungi. Batni afkoma at-
vinnuveganna á þann veg að
þeir telji sér fært að greiða
hærri laun, þá njóta sparifjár-
eigendur þess að hluta. Þó
ekki öllu leyti. Takist að
halda verðlagi stöðugu og
launafólk sættir sig við litlar
eða engar hækkanir, þá axla
fjármagnseigendur hluta
þeirra byrða með því að
sætta sig við lægri raun-
ávöxtun.
Ekkert fyrirkomulag er í
rauninni heppilegra á fjár-
skuldbindingum launafólks
og atvinnufyrirtækja, en ein-
mitt að afkomutengja skuld-
bindingar sínar á þennan
hátt. Neikvæð viöbrögð við
breytingunni verða því ekki
skilin nema á þann veg, að
með þeim séu oddvitar hags-
munaaðila að berjast póli-
tískt gegn breytingum sem
knýja þá til ábyrgðar.
Nýlega sagði frá því í frétt-
um að skoðanakönnun í Nor-
egi hefði leitt í Ijós, að rúm-
Iega60% landsmanna vilji
heldur lægri útlánsvexti en
kauphækkun. Skýringin er
vitaskuld sú, að launþegar
þar í landi eins og hér skulda
yfirleitt mikið, aðallega vegna
langtimalána í húsnæðisöfl-
unarskyni og eins vegna
skemmri lána, sem tekin hafa
verið vegna kaupa á bifreið-
um, sumarbústöðum og öðr-
um neyslugripum.
Þessum hópi er það kjara-
bót að tengja lánskjör kaup-
gjaldsþróun. Norski fjármála-
ráðherrann, Gunnar Berge,
sagði á dögunum, að fyrir
marga launþega þýddi eins
prósentustigs vaxtalækkun
kaupmáttaraukningu upp á
tvo af hundraði. Þá hefur
norska verkalýðshreyfingin
lagt mjög hart að stjórnvöld-
um þar í landi að beita sér
fyrir vaxtalækkun, en norskir
bankar hafa orðið uppvísir að
óeðlilegum vaxtamun.
Afkomutengd laun
LEIÐ TIL AD MINNKA
ÁHÆTTU í ATVINNUREKSTRI
Af og til hafa þær hug-
myndir skotið upp kollinum
hér á landi þegar rætt er um
launamálastefnu og þjóðar-
hag, að afkomutengja al-
mennar kauphækkanir i stað
þess að launþegar og vinnu-
veitendur semji regiubundið
um hækkanir sem ekki er
hægt að standa við, nema til
komi ný gengislækkun eða
nálgist þjóðargjaldþrot.
NÝJAR LEIÐIR
Hagfræðingar hafa þó
lengi verið ósammála um
þessar hugmyndir — og víst
er að aldrei hafa þær átt upp
á pallborðið hjá hinum marg-
frægu aðilum vinnumarkaðar-
ins. En nú kann að fara að
viðra betur fyrir breytingar á
þeim viðhorfum. Annars veg-
ar þar sem reynslan af ís-
lenskum tilraunum til nýj-
unga í þjóðarhagfræði hefur
oröið sú, að dæmið gengur
ekki upp, eigi að gera allt í
senn; hækka kaup, halda
gengi stöðugu og bæta og
tryggja hag fyrirtækja. Hins
vegar vegna þess að tilraunir
með að afkomutengja hluta
launa hafa gefist vel hjá
bandarískum fyrirtækjum.
Sú aðferð virðist eiga vax-
andi vinsældum að fagna, ef
marka má yfirlitsgrein í
bandaríska i viðskiptaritinu
BUSINESS WEEK. Þar eru
nefnd sérstaklega stórfyrir-
tæki eins og Hewlett Pack-
ard tölvufyrirtækið, bílafram-
leiðandinn General Motors,
sem lengi hefur verið
stærsta fyrirtæki Bandaríkj-
anna, og Ford verksmiðjurn-
ar. Og nú síðast álsamsteyp-
an Aluminium Co. of Amer-
ica. I
SAMSETT LAUNAKERFI
Það hefijir lengi vrið reynt
og gefið góða raun að af-
komutengja stóran hluta af
launum stjórnarmanna
bandarískra fyrirtækja. Laun
þeirra eru gjarnan mjög sam-
sett, einkum úr grunnlaun-
um, hlunnindum og bónus. Á
allra síðustu árum hefur verið
reynt að láta bónusinn ná til
fleiri starfsmanna, einkum þó
á sviði stjórnunar, en þó út í
allar deildir. Hið nýjasta er
svo að útvíkka bónusgreiðsl-
ur til allra starfsmanna.
Með bónusgreiðslum er
hér að sjálfsögðu átt við af-
komuuppbót á laun starfs-
fólks, eftir heildarafkomu fyr-
irtækisins, en ekki bónus
sem er bundin viö aukin af-
köst hvers einstaklings, eins
og við þekkjum héðan úr
fiskverkuninni. Hjá Hewlett-
Packard gengur dæmið þann-
ig fyrir sig að sett eru af-
komumarkmið fyrir hvern árs-
fjórðung. Markmiðin eru
byggð á raunsæismati og
eiga að geta gengið að öllu
óbreyttu. En þau eru llka
þannig sett að hægt á að
vera að ná enn betri árangri,
og það er fyrir þann árangur,
sem bónusinn er greiddur.
AUKINN SKILNINGUR
Reynslan af þessu hefur
orðið sú, að áhugi starfsfólks
á velgengni fyrirtækisins er
mun meiri en vart varö áður,
starfsfólkið er fúsara að
leggja á sig ýmis viðvik, sem
leiða til aukinnar sölu, sparn-
aðar í rekstri, ábatasamra nýj-
unga, — og menn eru al-
mennt jákvæðari í garð
stjórnenda þegar þeir kynna
breytingar á rekstri og að-
ferðum. Skilningur starfs-
fólks á því hefur aukist, enda
hefur árangurinn sýnt sig í
formi kaupauka, sem enginn
misskilur.
En það sem þarna hefur
gerst hefur ekki fæðst alveg
þrautalaust. Það er til dæmis
erfitt að koma á breytingum
af þessu tagi þegar vel árar.
Þá er starfsfólk almennt sátt
við laun sín, en vill samt
meira, án þess þó að fórna
nokkru né taka áhættu. Þau
fyrirtæki, sem náð hafa mest-
um árangri með því að taka
upp afkomutengdan kaup-
auka hafa gengið í gegnum
erfitt kreppuskeið og endur-
skipulagningu. Oftast hafa
þau orðið aö segja upp fjölda
fólks og grípa til harkalegra
sparnaðaraðgerða. Nokkuð
sem íslensk fyrirtæki virðast
nú standa frammi fyrir þessa
dagana.
VIRKARI ÞÁTTTAKA
ALLRA STARFSMANNA
Með því að segja upp öllu
starfsfólki, endurráða jafnvel
aðeins hluta og þá á lakari
kauptaxta hefur þó verið
hægt að ná upp góðum
starfsanda með því að semja
um afkomutengdan bónus.
Jafnframt hafa þeir samning-
ar opnað augu hins almenna
starfsmanns fyrir tölum um
afkomu fyrirtækisins, og
reynslan sýnir að áhugi fólks
hefur vaknað almennt á því
að fylgjast betur með at-
vinnugreininni í heild sinni,
og þetta hefur leitt til aukinn-
ar (Dátttöku starfsfólks í
reglubundnum fræðslufund-
um um fyrirtækið og atvinnu-
umhverfi þess.
Eitt nýjasta dæmið um
hvarf bandarísks stórfyrir-
tækis til þessarar stefnu er
álsamsteypan ALCOA. Það
tók þessa aðferð upþ nú í
september. Eftir fimm ára
kreppu var gripið til niður-
Bónusgreiðslur hafa tlðkast í fiskvinnslu um árabil. Afkomutenging
launa virðist einnig eiga vaxandi fylgi aö fagna í Bandaríkjunum.
skurðaraðgerða og starfsfólki
í höfuðstöðvum þess fækkað
um 15 af hundraði, og fram-
leiðslan öll endurskipulögð.
Paul H. O’Neill, aðalforstjóri
ALCOA telur að með þessu
megi gera alla starfsmenn
fyrirtækisins áhugasamari
um reksturinn, um endurbæt-
ur og um að finna stöðugt
nýjar leiðir til að bæta sam-
keppnisstöðu fyrirtækisins.
Nú eiga allir von á aó upp-
skera árangur erfiðisins, ekki
aðeins hluthafarnir og æðstu
stjórnendur.
VÖRN SNÚIÐ I SÓKN
Markmiöin eru sett þannig,
að allur ávinningur geti leitt
til kaupauka, jafnvel áður en
hagur fyrirtækisins hefur
batnað svo, að hægt verði að
fara að greiða hluthöfum arð.
Miðað viö núgildandi rekstr-
arhorfur og spár ætti þetta
að geta leitt til 7% kaupauka
á þessu ári. Náist sá árangur,
sem allt virðist enn benda til,
þá er það því einu að þakka,
að starfsmenn allir hafa lagt
hart að sér, tekið sér taki, og
snúið vörn fyrirtækisins í
sókn.
Víðast hvar er þessi kaup-
auki þannig gerður, að hann
fer fyrst í sameiginlegan
sjóð, og hluti hans fer til
þess að mæta mögru árun-
um, það er að segja þegar
ytri aðstæður skerða afkomu
fyrirtækjanna, þrátt fyrirvið-
leitni og atorku starfsfólks.
Þannig á að vera hægt að
greiða út afkomubónus þótt
illa ári, þegar kenna má um
ytri aðstæðum.
Með því að lækka hlutdeild
fastra launa i heildar launa-
greiðslum vinnst sitthvað. Til
dæmis dregur úr áhættu fyr-
irtækjanna og þau verða bet-
ur í stakk búin að mæta
óvæntum samdrætti. Launa-
tengd gjöld minnka, þvi
hvorki eru greiddar trygging-
ar né sjóðagjöld af bónus-
greiðslum, heldur er launþeg-
um færður hann óskertur.
VELVAKANDI STARFSFDLK
Heildaráhrifin af afkomu-
tengdu launakerfi, þar sem
það hefur verið reynt, eru þau
að starfsfólk lætur sig al-
mennt meira varða alla þætti
fyrirtækisins, það er betur
vakandi um hag þess í stóru
og smáu, og það er fúsara til
að leggja hart að sér eða
taka á sig fórnir þegar illa ár-
ar. Nokkuð sem Islendingar
standa kannski frammi fyrir
um þessar mundir.