Alþýðublaðið - 28.12.1989, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 28. des. 1989
5
FRÉTTASKÝRING
Ceausescu var hatadur af öllum
þjódarbrotum Rúmeníu. Hann liföi
líkt og konungur í lénsveldi fornra
tíma; byggöi hallir og þjóöarsöfn
sér til dýröar, kom fjölskyldu sinni
og œttingjum í œöstu valdastööur.
Og á sama tíma og ,,konungsfjöl-
skyldan“ Ceausescu velti sér um í
vellystingum, svalt rúmenska þjóö-
in og bjó viö sára fátœkt, vöru-
skort og sjúkdóma.
ÓgnvaldursemGuöalmáttugurÞanniglétuNicholaeCeausescuogeiginkona hans Elena mála sig sem guðlega
yfirdrottnara yfir land og þjóð.
OGNVALDUR DEYR
Ógnvaldur Rúmeníu, Nicholae Ceausescu er allur. Einvald-
urinn og eiginkona hans, Elena, voru tekin af lífi í Búkarest
á jóladag eftir skyndiréttarhöld hersins og þjóðfrelsishreyf-
ingarinnar. Nú er talið að um 60 þúsund manns hafi látið líf-
ið í hinni grimmu og blóöugu borgarastyrjöld sem geisað
hefur síðustu tvær vikurnar.
En hverjar eru ástæðurnar fyrir hinni grimmilegu borg-
arastyrjöld í Rúmeníu? Hvers vegna hélt ekki lýðræðið frið-
samlega innreið þar eins og í öðrum þjóðríkjum Austur-Evr-
ópu?
Nicolae Ceausescu ríkti sem ein-
valdur í Rúmeníu i 24 ár. Hann var
vinsæll á tímabili, ekki síst á Vest-
urlöndum, er hann neitaöi aö
senda rúmenska herinn á vett-
vang i innrás Varsjárbandalatjsins
undir forystu Rauöa hersins i
Tékkóslóvakiu 196H. Ceausescu
sýndi yfirboöurum í Kreml meiri
stífni og sjálfstæöi en aörar
strengjabrúður kommúnistaflokk-
anna í Austur-Evrópu og hlaut vel-
vild Vesturlanda aö launum í
nokkur ár.
En fljótlega lauk þessum skyndi-
vinsældum Ceausescus. Æ betur
kom í ljós haröstjórn hans og
gengdarlaus sjálfsánægja og
valdahroki sem birtist í opinberri
persónudýrkun sem er einstæð á
20. öldinni.
Konungar í kommúnistaríki
Ceausescu og eiginkona hans
Elena, voru forystumenn þjóðar-
innar, forseti og varaforseti rúm-
ensku þjóöarinnar og leiötogar
kommúnistaflokksins í Rúmeníu,
eina leyfða stjórnmálaflokksins.
Hér var i raun um að ræða ein-
vald, eins konar konungsfjöl-
skyldu í ríki kommúnismans. Og
varla er heldur hægt að nefna ríki
Ceausescus ríki kommúnisma,
öllu heldur var ríki hans gamal-
dags lénsveldi, þar sem hann var
sjálfur konungurinn, Elena drottn-
ingin, börnin prins og prinsessa og
helstu ættingjar og venslafólk ráð-
andi yfirstétt og valdafólk.
Og líkt og i öllum konungsríkj-
um fyrri tíma var stéttaskiptingin
mikil. Meðan alþýðan svalt og lifði
hörmungarlífi við kúgun og vöru-
skort, velti konungsfjölskyldan
sér um í vellystingum. Frægt er
pelsa- og skartgripasafn Elenu Ce-
ausescus og frúin sem var efna-
fræðingur að mennt, hafði komið
sér upp dýrindis efnafræðistofu í
höllinni þar sem flest áhöldin voru
úr skíragulli.
Pjóðminjasafniö var eitt lof-
gjöröarsafn til Ceausescu-fjöl-
skyldunnar. Salur eftir sal var
hlaðinn gjöfum frá erlendum rikj-
um og ennfremur voru glæsileg
salarkynni undirlögð af gjöfum
,,frá rúmensku þjóðinni" til Ceaus-
escus.
Byggði eigin hallir___________
meðan alþýðan svalt___________
Það sem vakti hve mesta reiði
rúmönsku þjóðarinnar varðandi
persónudýrkunina á Ceausescu,
var að hún kostaöi alþýðuna geysi-
legar fórnir. Efnahagurinn, likt og
í öörum rikjum Austur-Evrópu var
að mestu leyti í rjúkandi rústum
og bruðl Ceausescu-fjölskyldunn-
ar gerði aðeins vont verra. Ein-
valdurinn lét rífa niður stóran
hluta miðborgar Búkarest til að
byggja tröllaukinn minnisvaröa
um sjálfan sig: Ægistór höll i stal-
ínískum embættisbyggingarstíl,
oft nefndur ,,tertustíllinn,“ rís nú í
miðborginni sem tákn yfir valda-
vitfirringu og stórmennskubrjál-
semi Ceausescu-ættarinnar.
Á sama tíma svalt þjóðin og
þjáðist af alls kyns sjúkdómum þar
eð lyfjaskortur og læknisaöstoð
var orðin geysilega tilfinnanleg.
Matur var skammtaður. Mánaðar-
skammtur matvöru er sem hér
segir: 500 grömm af kjöti, 350
grömm af sykri og peli af matarol-
íu. dagskammturinn af brauði hef-
ur verið 160 grömm. Þetta er hið
opinbera skömmtunarkerfi en
mörgum hefur reynst erfitt að ná í
þennan skammt. Biðraðirnar í
matarbúðirnar eru óendanlegar
og lunginn úr deginum fer í að
standa í kyrrstæðum röðum. Efst í
huga hvers Rúmena er leitin að
mat.
Heilbrigðismál í rústum
Heilbrigðiskerfið er löngu hrun-
iö. Skorturinn er algjör. Innflutt lyf
eru vart fyrir hendi. 011 helstu
nauðsynjalyf eru löngu uppurin.
Eregnir berast af skuröaögeröum
þar sem læknarnir veröa að skera
upp án gúmmíhanska; þeir eru
einfaldlega ekki til. Aörar sótt-
varnir eru í lágmarki. Afleiöingin:
Stórauknar sýkingar og uggvæn-
leg útbreiðsla smitsjúkdóma.
Berklar og sýflis eru algengir og
útbreiddir sjúkdómar í Rúmeníu.
Ungbarnadauðinn er óhugnan-
lega algengur. Ellilífeyrisþegar
hafa alls enga aöhlynningu eöa
læknishjálp fengiö. Þeir eru algjör
afgangsstærð; það er ekkert vit í
að eyða dýrmætum og sjaldséðum
lyfjum og læknishjálp i gamalt fólk
sem ekki gat lengur þrælaö í léns-
veldi Ceausescus.
Stjórnað með kúgun og ótta
Það má því vera öllum Ijóst aö
þjóðfélag sem býr við jafn ómann-
eskjulegar aðstæður, er á mörkun-
um að gera uppreisn. Fólkiö haföi
einfaldlega engu aö tapa. Þaö er
reyndar furðulegt aö Ceausescu
hafi tekist að halda þjóðinni kúg-
aðri jafn lengi og raun ber vitni.
Hver skyldi skýringin vera? Svar:
Óttinn.
Sterkasta vopn Ceauesescus
hefur veriö óttinn. Hin öfluga
leyni- og öryggislögregla, Securit-
ate, hefur staðið þétt við hlið ógn-
valdsins. Lögreglusveitirnar eru
miklu fremur hersveitir en lög-
regla, eru vel vopnum búnar, hafa
yfir að ráða herþyrlum, skriðdrek-
um og sjálfvirkum vopnum. Rúm-
enía í tíð Ceausescus var undir
stööugri smásjá öryggislögregl-
unnar; net hennar var þéttriöiö og
náði yfir allt landið. Það komst
enginn upp með að setja sig á há-
an hest gegn ógnvaldinum.
Sem dæmi um hið mikla veldi
öryggislögreglunnar má nefna gíf-
urlegar neðanjarðarbyggingar
sem franskir verkfræðingar hönn-
uðu fyrir Ceausescu. Neöanjarðar-
byggingarnar voru aðsetur og
vopnabúr öryggislögreglunnar og
ná sums staöar niður á 500 metra
dýpi. Gangar ná viða upp i ýmis
hús, meðal annars til einkahíbýla
Ceausecus. Það eru einmitt neð-
anjarðarbyrgin sem herinn og
þjóðfrelsishreyfingin hafa reynt að
kortleggja i því skyni að freista
innrásar i þau og leggja helsta
varnarsvæði öryggislögreglunnar
undir sig. Sögusagnir hafa verið á
kreiki aö rúmenskir andófsmenn í
útlegð í Frakklandi hafi komist yfir
teikningar af neðanjarðarbygg-
ingunum sem hafa veriö i fórum
franskra verkfræöinga og sent fé-
lögum sínum í Rúmeníu. •
Þjáðist af ofsóknarbrjálæði
,,Viö erum ekki hræddir við lenda
í fangelsi í sjálfu sér, en við vitum
að fangelsisvist þýðir oft það sama
og dauði,” sagði ungverskur versl-
unarmaöur sem flúði landið fyrir
nokkrum árum í viðtali við banda-
ríska blaðið Financial Times. Það
er full ástæða til aö taka þessi orð
alvarlega. Fyrrum yfirmaöur
leyniþjónustu Ceausescus, lon
Racepa að nafni, flúði til Vestur-
landa fyrir nokkrum árum. Hann
hefur skrifað bók um Rúmeníu
Ceausescus. Þar segir hann m.a.
frá því að sérstaklega erfiöir and-
ófsmenn hafi verið geislaöir með
sterkri geislavirkni og verða síöar
veikir og deyja. Öryggissveitirnar
gefa hins vegar þá skýringu að
fangarnir hafi látist úr „eölegum
veikindum."
Þaö er ekki nema von aö Ceaus-
escu hafi ekki alltaf verið svefn-
samt um nætur. Hann haföi of
mikiö á samviskunni til að geta
hvilst eðlilega. Alla vega er það
staðhæft i erlendum fjölmiðlum
að Ceausescu hafi þjáðst af of-
sóknarbrjálæöi. Hann á að hafa
skipt um föt daglega og lét ávallt
brenna fötin sem hann hafði veriö
i þann daginn. Þetta byrjaði ein-
valdurinn að gera eftir að Fidel
Castro, byltingarforingi á Kúbu
sagði Ceausescu eitt sinn aö CIA
hefði reynt að drepa sig meö Jdví
að strá eiturefni í skó sína. Ceaus
escu á að hafa fyllst brjálaðri ofsa-
hræðslu viö slíkar aftökutilraunir
eftir fund þeirra Castros.
Presturinn
sem hóf byltinguna
Aö lokum lét rúmönsk alþýöa ekki
kúga sig lengur. í raun og veru var
það aðeins spurning um tíma hve-
nær borgarastyrjöldin brytist út.
Eftir að Ijóst var að Sovétríkin
höfðu sleppt höndinni af Aust-
ur-Evrópu, fóru kommúnistaein-
valdar að skjálfa á beinunum. Og
þeir féllu hver um annan þveran
um leið og almenningur reis upp
og tók að ganga í fjöldagöngum á
götunum. En vegna hinnar öflugu
öryggis- og leynilögreglu Ceaus-
escus og hve óútreiknanlegur og
firrtur einvaldur Rúmeniu var orð-
inn, var erfitt að hefja hefðbundn-
ar fjöldagöngur i landinu gegn
ógnvaldinum. Slíkt hefði kostað
blóðbað.
F.n nákvæmlega það gerðist.
Kveikjan var presturinn Las/lo
Tökes sem býr í bænum Timiso-
ara. Hann kallaöi yfir sig reiði ör-
yggislögreglunnar í sumar þegar
ungverska sjónvarpið tók við
hann viötal þar sem hann gagn-
rýndi ógnarstjórn Ceausescus
harölega og sagði hreinskilnislega
frá lífinu í Rúmeníu. Tökes var
settur í stofufangelsi og vörður
settur yfir honum allan sólar-
hringinn. Engu aö síöur tókst
nokkrum „innbrotsþjófum" að
brjótasta inn til hans og hefðu ef-
laust drepið prestinn, ef hann
hefði ekki veriö svo heppinn að
einmitt þá stundina voru gestir i
heimsókn og gátu flæmt „inn-
brotsþjófana" á brott. Tökes særð-
ist litillega i árásinni. Atburðinn
varð til þes$ að öryggislögreglan
vildi flytja Tökes á brott til „að
vernda iiann," en almenningur
vissi hvernig sú „vernd" myndi
enda. Fólk sló því mannvegg um
hús prestins til að verja öryggis-
lögreglunni inngöngu. Skarinn
stækkaði á skömmum tíma og til
átaka og blóðútshellinga kom
milli andófsmanna og öryggislög-
reglunnar. Uppreisnin var hafin,
blóöug og grimm og átti eftir að
kosta um 61) þúsund manns lífið.
En nú er vonandi að blóðsúthell-
ingunum liafi linnt. Ceaus-
escu-hjónin hafa verið líflátin eftir
skyndiréttarhöld og þjóðfrelsis-
stjórnin sem hlaut stuðning hers-
ins, hefur lofað frjálsum kosning-
um næsta vor. Enn er óljóst hvern-
ig stríðinu við öryggislögregluna
lyktar endanalega en allt útlit er
fyrir aö átökunum sé nú að Ijúka
með sigri alþýöunnar og hersins.
INGÓLFUR