Alþýðublaðið - 10.01.1990, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 10. jan. 1990
3
Gísli Alfreðsson Þjóðleikhússtjóri:
Málefni Þjóðleikhússins hafa
veriö ofarlega á baugi allt síðasta
ár oy ber einkum tvennt til, í fyrsta
lagi hefur athygli verið beint aö
ástandi hússins og nauðsyn þess
að gagngerð viögerö fari fram á
því eftir áratuga sinnuleysi í þeim
efnum og síöan hefur sjónum ver-
ið beint aö rekstri leikhússins og
fjármálum þess.
Núverandi menntamálaráð-
herra hefur sett sig vel inn í mál-
efni leikhússins og hefur sýnt mik-
inn stórhug í því að vilja taka á
þeim. Hann hefur látið til skarar
skríða varðandi flesta þætti og sjá-
um viö nú fram á að gagngerar
endurbætur fari fram á bygging-
unni og sömuleiðis mun það ætlun
hans að rekstri leikhússins verði
komiö í tryggt horf á næstu miss-
erum. Það er vissulega þakkar
vert.
Allt frá þvi Þjóðleikhúsið fór á
fjárlög fyrir rúmum þremur ára-
tugum, hefur nær undantekninga-
laust þurft að koma til aukafjár-
veitinga á haustmánuðum, þar eð
framlag til reksturs leikhússins
hefur verið svo naumt skammtað,
aö þaö hefur ekki nægt. A síðustu
árum hefur þetta verið látið heita
skuldasöfnun viö rikissjóð í staö
aukafjárveitingar, þar sem menn
hafa viljað draga úr þeim, sem
auðvitað er rétt, en á móti þarf aö
koma, að fjárframlag sé þá haft
raunhæft miðaö við rekstur stofn-
unar, en svo hefur ekki verið hvað
varðar Þjóðleikhúsið, því oftast
hefur vantað V:t og stundum meira
upp á aö framlagið dygði fyrir
rekstri leikhússins. Það er því ljóst
aö hér er ekki um að ræða vanda-
mál síöustu ára, heldur hefur þetta
verið með þessum hætti í marga
áratugi og mætti því halda að
ráðamenn vildu bara hafa þetta
svona!
í greinargerð með fjárlagafrum-
varpinu er þetta viðurkennt, en
þar segir: „Framlag ríkissjóðs til
reksturs leikhússins . verður
260.000 þús. kr. samanboriö við
171.000 kr. í fjárlögum 1989 og
hækkar því um 52%. Þessi hækk-
un á gjaldáætlun leikhússins og
framlagi úr ríkissjóði er viður-
kenning á að umfang starfseminn-
ar á undanförnum árum hafi verið
meira en fjárlög hafi heimilað og
gert ráö fyrir. í frumvarpinu er
komið til móts viö þessa þróun og
ætlast er til að starfsemi stofnun-
arinnar verði endurskipulögö
þannig að starfsemin haldist inn-
an marka fjárlaga í framtíðinni."
Þetta voru fyrir okkur Þjóðleik-
húsmenn gleðitiðindi, að við ætt-
um framvegis að fá að horfa upp á
raunhæfar tölur í fjárlögum og
auðvitað ekki nema eðlileg krafa,
að starfsemi leikhússins verði að-
löguð að fjárlögum, enda liggja
þegar fyrir áætlanir um það og
verið er að vinna að því að hrinda
þeim í framkvæmd.
Það urðu okkur því mikil von-
brigði, þegar fjárveitinganefnd
lækkar framlagið til leikhússins
við 2ju umræöu fjárlaga og krefst
þess, ef marka má orö formanhs
fjárveitinganefndar, aö starfsemi
leikhússins verði hætt á meðan
viðgerðir fara fram á leikhúsbygg-
ingunni.
Hér virðist mikill misskilningur
á ferðinni eða skortur á þekkingu
á eðli leiklistar. Lög um Þjóðleik-
hús fjalla ekki um rekstur á leik-
húsbyggingunni, heldur um rekst-
ur á listastofnun. Leikhús er fyrst
og fremst þeir listamenn, sem þar
starfa og annað starfsfólk og sú list
sem framin er á vegum þess og um
það fjalla lög um Þjóðleikhús.
Byggingin er umgjöröin, aðstað-
an, og það er ekkert sem réttlætir
að gera það fólk, sem starfar við
listastofnunina Þjóðleikhús at-
vinnulaust, vegna þess að gera
þurfi við bygginguna Þjóöleikhús.
Með sömu rökum ætti að hætta
kennslu við Háskólann og segja
háskólakennurum upp, ef gera
þyrfti við Háskólabygginguna,
eða senda alþingismenn heim í
launalaust leyfi', þegar gera þarf
við alþingishúsið, eða hvers vegna
er frú Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti Islands, nú ekki í launalausu
leyfi, þegar verið er að gera viö
Bessastaöi? Það sjá allir, að þessi
röksemdarfærsla Sighvats Björg-
vinssonar fær ekki staðist. Því
með þessu er í raun verið að láta
starfsfólk Þjóðleikhússins borga
viðgerðirnar á byggingunni. Kr
hægt að réttlæta það?
Fjölmörg leikhús á Norðurlönd-
um, þar meö talin þjóðleikhús
þriggja þeirra, hafa gengið í gegn-
um gagngerar breytingar og end-
urbætur á undanförnum árum, en
hvergi hefur þaö leitt til þess, að
starfsemi leikhúsanna hafi verið
lögð niður, eins og hér virðist vera
ætlunin, þvert á móti hefur tíminn
verið notaður, til að reyna nýjar
leiðir og vera með ööruvísi leik-
hús með ýmsu sniði til tilbre> íing-
ar, sem hefur svo skilaö sér í því,
aö þegar aftur var tekið til starfa í
endurbættu leikhúsi, hefur leik-
listin blómstrað og aösókn aldrei
verið meiri!
Það sem hér er aftur á móti upp
á teningnum, er aö vinna leiklist-
inni óbætanlegt tjón, því samfella
í leikhússtarfi er leiklistinni álíka
nauðsynleg og mönnum aö nær-
ast. Og þetta gerist á afmælisári
Þjóðleikhússins, en leikhúsið
(reksturinn) verður 40 ára á þessu
ári, eða nánar tiltekið sumardag-
inn fyrsta, og einnig þegar aðsókn
að leikhúsinu hefur tekiö veruleg-
an kipp upp á við og mörg aðsókn-
armet slegin á sl. hausti. Við Þjóð-
leikhúsfólk sjáum ekki neitt sem
réttlætir þessa aðför að Þjóðleik-
húsinu nú.
Ég vil skora á ráðamenn að end-
urskoða þessa afstöðu sína og taka
málið upp aö nýju, þannig að reka
megi Þjóðleikhús með þeirri reisn,
sem listamenn þess og þjóðin öll á
skilið.
Taktu eftir
Allt of oft tökum viö ekki
eftir til að muna. Ég er
ekkert betri en aðrir með
það, kannski eilítiö verri þó að ég
afsaki mig með því að ég taki
ágætlega eftir en ég sé minnislaus.
Fyrir nokkrum vikum hringdi til
mín eldri kona sem ég þekki ekki
mikið en þó sæmilega málkunn-
ugur. Hún átti erfitt þá stundina,
maður hennar var skorinn upp og
í Ijós kom að hann mundi ekki
eiga langt eftir. Hún var að leita
huggunar, fá að tala áhyggjur sínar
í heimi sem er upptekinn af eigin
harmi án þess að vita það.
Maðurinn dó og mér varð hugs-
að til hennar og loks hringdi ég til
hennar. Hún var ósköp lítil, sagð-
ist ekki mikill bógur þegar hún
sjálf ætti í hlut en gæti verið sterk
fyrir aðra. Hvað nú, spurði hún
mannlausa stofuna sína.
Ég bað hana að byrja nú að
muna. Muna allt það góða og
fagra úr löngu og farsælu lífi
þeirra. Hún hugsaði sig um litla
stund, svo:
,,En það eru bara litlu hlutirnir
sem koma mér í hug. Er það ekki
undarlegt? Litlu hlutirnir, allt þaö
smáa í dagfari okkar, augnaráö,
brosið hans og síðan hlátur. Kenjar
hans og þrjóska sem var barnsleg
og skemmtileg. Umhyggja hans ef
ég varð lasin, hlýtt handtak hans í
þögn sem sagði mér svo oft langa
ástarsögu. Allt verður þetta svo
stórkostlegt og þýðingarmikið því
í þessum litlu hlutum virðist ævi-
saga okkar skráð."
Ég svaraði að ég þættist vita að
ævisaga þeirra væri vel rituð og
hlý enda höfundarnir góðir.
Henni leið betur þegar við
kvöddumst. Ég sat nokkra stund
hugsi við símann og allt í einu
hljómaði setning úr mínu uppá-
halds leikriti, Bænum okkar eftir
Thornton Wilder:
,,Allt þetta var aö gerast og við
tókum ekki eftir því!"
essi setning er sögð í þriðja,
þætti í kirkjugarðinum, hin-
um megin, eftir að unga
konan hefur fengið aö skreppa til
jarðarinnar til aö lifa hluta af 12.
afmælisdegi sínum. Hún er allt í
einu stödd á æskuheimili sínu að
morgni þessa löngu liðna dags.
Hún stendur álengdar og gleypir í
sig orð og athafnir móður sinnar,
sem stendur viö eldavélina aö
undirbúa morgunverð. Vinur
hennar sem býr við hliðina og
garður á milli, kom snemma meö
afmælisgjöf handa henni og lagði
hana við eldhúsdyrnar, faðir
hennar kom heim með lestinni eft-
ir tyrirlestrarferð.
Osköp venjulegt samtal foreldr-
anna, gamalkunnur nuddtónn í
mömmu, sem víst átti ekki alltaf
sjö dagana sæla, gamalkunnir
kækir sem dóttirin þó tók ekki eft-
ir meöan hún var á dögum.
Unga konan kemur aftur úr end-
urminningaför og sest viö gröf
sína. Hún á varla orð til að lýsa
þessum stórkostlega degi; hvert
orð var eins og tónlist, hver hreyf-
ing eins og fegursta málverk, og
hún segir undrandi:
,,Allt þetta var að gerast og við
tókum ekki eftir því!"
Þessi setning hefur löngum fylgt
mér. Við æöum áfram gegnum
hvern daginn af öðrum sem deyr
án þess að viö i raun séum við-
stödd andlátið. Við höfum ekki
tíma til að sjá þessi ótal yndislegu
litlu augnablik, sem eru molarnir í
mosaik daganna.
Auðvitað get ég ekki rekið ykk-
ur til að byrja nú að taka eftir öllu
þessu smáa, njóta daganna á með-
an þið lifiö þá, en sjálfur finn ég
hjá mér aukna þörf fyrir að staldra
við, sjá það sem ber fyrir augu
hverju sinni og — taka eftir því.
Jónas Jónasson