Alþýðublaðið - 16.03.1990, Qupperneq 3

Föstudagur 16. mars 1990
3
FRÉTTASKÝRING
Afstöðubreyting Alþýðubandalags-
ins á landsfundi í haust kom í veg
fyrir að ríkisstjórnin spryngi á ál-
málinu. Afstaða annarra flokka
hefur einnig þokast til. Hafnfirð-
ingar og Eyfirðingar berjast um
staðsetninguna. Viljayfirlýsingin í
vikunni setur tímamörk en samn-
ingarnir sjálfir eru eftir.
Afkastageta álversins i Straumsvík er nálægt 90 þusund lestum á ári. Nýja álverið á að vera meira en tvö-
falt stærra og framleiða 200 þúsund tonn árlega. En verður það reist við hliðina á þessu eða norður i Eyja-
firði?
Aratuga deilumál til lykta leitt:
Þjóðarsátt um stóriðju
Nýja álveriö er aö veröa að veruleika. Endanlegrar
ákvöröunar er aö vænta um næstu áramót. Enn veit þó eng-
inn hvar þessu nýja stóriðjuveri verður komiö niöur og
margt er óljóst um skattamál, raforkuverö, mengunar-
varnabúnaö og fleira sem máli skiptir. Um sum þessara at-
riöa ríkir nokkur ágreiningur milli álrisanna í Atlantal hópn-
um og íslenskra stjórnvalda. Hér innanlands viröist þó ekki
lengur ríkja ágreiningur um margt annaö en staðarvalið.
Eftir landsfund Alþýöubandalagsins í haust varö Ijóst aö
nýtt álver myndi ekki veröa tilefni stjórnarslita eins og
margir höfðu gert ráð fyrir.
Stefnubreyting Alþýðubanda-
lagsins í haust markar endapunkt-
inn aftan við áratuga sögu and-
stöðunnar við stóriðjufram-
kvæmdir. Harkalegust var and-
staðan á fyrri hluta sjöunda ára-
tugarins þegar deilurnar um ál-
veriö í Straumsvík stóöu sem
hæst. Andstæöinga álversins í
Straumsvík var á þeim tíma að
finna víðar en í Alþýðubandalag-
inu. Þetta var á fyrri hluta við-
reisnartímabilsins og auk Alþýðu-
bandalagsins var Framsóknar-
flokkurinn í stjórnarandstöðu og
innan hans voru líka uppi harðar
gagnrýniraddir.
Þegar menn töldu
sjálfstæðiö í hættu
Það sem menn höfðu einkum út
á stóriöjusamninga að setja á fyrri
hluta sjöunda áratugarins var til-
tölulega lágt og fastbundið raf-
orkuverð, svo og erlent eignar-
hald. Gagnrýnendurnir töldu fulla
ástæðu til að óttast um sjálfstæði
landsins ef erlendir aðilar næðu
verulegum tökum á atvinnulífinu.
Orkuverðið til álversins var bund-
iö til langs tíma og það var ekki
fyrr en á þessum áratug sem unnt
var aö semja um hækkun. í þessu
sambandi má kannski minna á
þau ummæli sem Hjörleifur Gutt-
ormsson lét falla í ráðherratíð
sinni, að ódýrasti virkjunarkostur
Islendinga væri fólginn í því að
leggja niður álverið.
Þegar rööin kom að Málm-
blendiverksmiðjunni á Grundar-
tanga lenti Magnús Kjartansson
sem var iðnaðarráðherra í ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar á ár-
unum 1971-74 í hatrömmum slag
innan Alþýðubandalagsins um af-
stöðuna til stóriðjuframkvæmda.
Afstaöa Magnúsar var í meginat-
riöum sú að stóriðja gæti skilaö
þjóðinni drjúgan spöl áleiöis til
velmegunar og bættra lífskjara.
Aðalatriðið væri hins vegar aö
tryggja yfirráö Islendinga sjálfra
yfir atvinnulífinu með meirihluta-
eign.
Stefna Magnúsar varð lifseig
Andstæðingar Magnúsar innan
flokksins héldu aftur á móti fram
umhverfisverndarsjónarmiöum
og vildu fremur byggja atvinnu-
tækifærin á smærri einingum, svo
sem meö fullvinnslu sjávarafla og
minni iðnfyrirtækjum í ýmsum
greinum, auk þess sem Magnús
var ásakaður um undanlátssemi.
Stefna Magnúsar varð þó ofan á í
flokknum og í nærri tvo áratugi
máttu Alþýöubandalagsmenn
ekki heyra nefnd nein frávik frá
henni.
Tuttugu ár eru langur tími í
heimi sem tekur jafn örum breyt-
ingum og sá sem viö lifum í.
Stefnubreytingu Alþýðubanda-
lagsins í afstööu til stóriðju má
vissulega að stórum hluta rekja til
Olafs Ragnars Grímssonar og
þeirra nýju hugmynda sem hann
og fylgismenn hans tóku með sér
inn í forystu flokksins. Þegar nán-
ar er skoðað er það þó ekki bara
Alþýðubandalagið sem hefur
breytt afstöðu sinni. Afstaða ann-
arra flokka hefur einnig þokast
nokkuð til og almennt eru gerðar
nú ákveönari kröfur en áður varð-
andi fullnægjandi orkuverð og
skattamál auk þess sem umhverf-
isverndarþátturinn hefur notið sí-
vaxandi athygli.
Þjóöarsátt i stað sprengingar
Þannig virðist mega segja að al-
menn sátt sé að nást í afstöðu
manna til stóriðju. Þessu hefðu þó
sjálfsagt fáir trúaö þegar Alþýðu-
bandalagið kom inn í ríkisstjórn-
ina í stað Sjálfstæððisflokksins fyr-
ir hálfu öðru ári. Þá spáðu því
margir að einmitt álmálið hlyti
fyrr eða síðar að sprengja stjórn-
ina í loft upp.
Álveriö sem nú viröist loksins
ætla aö veröa að veruleika er búið
aö vera lengi í undirbúningi. Að-
dragandann má rekja allt aftur til
ársins 1984 þegar byrjað var að
ræða um stækkun núverandi ál-
vers í Straumsvík. Síðan er búið að
leggja slík stækkunaráform á hill-
una a.m.k. tvisvar sinnum. Síðustu
árin hafa staðiö yfir viðræður við
ýmis álfyrirtæki og enn fleiri
sýndu málinu áhuga á einhverju
stigi málsins. Fftir standa nú þrjú
fyrirtæki sem mynda hinn svokall-
aða Atlantal hóp.
Stærst þessara fyrirtækja og þaö
sem síðast kom inn í myndina er
bandaríska fyrirtækið Alumax.
Sænska fyrirtækið Gránges og
hollenska fyrirtækið Hoogovens
hafa verið með í þessum viöræð-
um í nokkur ár og raunar ekki frítt
við að nokkurrar þreytu sé fariö
að gæta hjá forráöamönnum
þeirra, a.m.k. lýsti Per Olov Aron-
son, forstjóri Gránges því yfir í út-
varpsviðtali fyrr í vikunni að und-
irbúningsviðræðurnar hefðu tekiö
allt of langan tíma.
Kalið í ausunni________________
og munnurinn opinn
Sú viljayfirlýsing sem undirrituð
var í vikunni gerir ráö fyrir að nýtt
álver verði tekiö í notkun árið
1994 og í henni er aö finna nokk-
uð ákveðnar tímasetningar varö-
andi hin ýmnsu atriöi sem enn eru
ófrágengin. í raun felur yfirlýsing-
in þó ekki í sér neinar ákveðnar
skuldbindingar og allir samningar
sem gera þarf eru ófrágengnir.
Kálið er sem sagt ekki sopið, þótt
komið sé i ausuna og samningsað-
ilar búnir að opna munninn.
Hverjum sem vill er enn frjálst að
skyrpa því út úr sér ef honum líkar
ekki bragðiö.
Þau atriöi sem höfuðmáli skipta
i þessu sambandi eru raforkuverð,
skattamál og að sjálfsögöu búnað-
ur til mengunarvarna. Staðarvalið
er svo þáttur út af fyrir sig, en mun
þó trúlega ekki hafa áhrif á þá
meginspurningu hvort af bygg-
ingu álversins veröur.
Samkvæmt viljayf irlýsingunni
er staðarákvöröunin fyrsta mál á
dagskránni og á að taka ákvörðun
um staösetningu álversins fyrir
lok maí. Tímasetningin er örlítið
sérkennileg og greinilega ákveöin
meö tilliti til íslensku byggðakosn-
inganna sem fram fara 27. maí.
Staöarvaliö á sem sagt ekki að
hafa áhrif á kosningabaráttuna en
þó er ekki víst hvað kann að gerast
ef ákvöröunin kynni að kvisast út
fáeinum dögum fyrir kosningar.
Og svo fóru menn aö spá
Ýmsir hafa oröið til að halda því
fram að undanförnu að staöur
undir nýja álverið hafi í raun þegar
verið valinn. DV taldi í síðustu
viku nokkuö víst aö álverið yrði
sett niöur í Kyjafiröi og hér á Al-
þýðublaöinu höfðum við fengiö
mjög svipaðar fregnir. Fréttaskýr-
andi Tímans, Stefán Ásgrímsson,
taldi sig hins vegar í fyrradag hafa
traustar heimildir fyrir því aö
Straumsvík verði fyrir valinu, þótt
álfurstarnir liafi einnig taliö Eyja-
fjarðarsvæðið koma sterklega til
greina.
Það er Ijóst að heimildum ber
hér ekki alls kostar saman, enda
mun það sannast mála að engin
ákvörðun hafi enn verið tekin.
Ákvörðunin verður að því eftir því
sem næst verður komist í raun tek-
in í tveim áföngum. 1 fyrri umferö
eru það viökomandi bæjarfélög
sem bitast en síöan kemur að for-
svarsmönnum Atlantal hópsins aö
taka hina endanlegu ákvörðun.
Straumsvík eða Dysnes
Þótt frá upphafi hafi verið talað
um þrjá möguleika, hafa menn
ekki í raun haft neina verulega trú
á því að Reyöarfjörður yröi fyrir
valinu. Sú skoðun mun kannski
ekki fjarri lagi að það að tengja
nafn Reyðarfjarðar við hugsanlegt
álver hafi af stjórnmálamönnum
einkum verið hugsað sem sára-
bætur fyrir málmblendiverk-
smiðjuna sem hætt var við aö
byggja þar fyrir nokkrum árum.
Þegar til kastanna kemur er
þannig aðeins um tvo staði að
ræöa, Straumsvík og Dysnes viö
Kyjafjörö. Þessir staðir hafa báöir
sína kosti og galla. í Straumsvík er
höfnin þegar fyrir hendi en á Ak-
ureyrarsvæðinu þarf að byggja
nýja höfn. Sveitarfélögin þarna í
grenndinni hafa þegar tekið
ákvörðun um að byggja nýja höfn
til aö jafna þennan mun. Kngu að
síöur mun enn vera nokkur mun-
ur á fjárfestingarkostnaði milli
þessara tveggja staða, Kyjafjaröar-
svæöinu í óhag.
Þaö er einkum tvennt sem gerir
það að verkum aö ekki er víst að
þessi kostnaöarmunur geri útslag-
ið. Annars vegar gera menn sér
vonir um þaö nyrðra aö stjórnvöld
viðurkenni byggðasjónarmiðið og
taki á sig a.m.k. einhvern hluta af
kostnaðarmuninum. Hins vegar
hefur heyrst að forsvarsmenn ál-
fyrirtækjanna þriggja vilji jafnvel
síöur vera í nábýli við annaö álver
og vilji t.d. geta vitað nákvæmlega
hver á sökina ef upp kæmu meng-
unarvandamál.
Barátta að tjaldabaki
Þaö þarf tæplega að draga í efa
aö á næstu vikum og mánuðum
muni á bak við tjöldin fara fram
hatrömm barátta milli Hafnfirð-
inga og Akureyringa um afstöðu
íslenskra stjórnvalda og forsvars-
manna Atlantal hópsins. Það kem-
ur svo í hlut hinna síöarnefndu að
ákveöa endanlega hvaða staöur
verði fyrir valinu, því svo mikiö
virðist Ijóst að af íslenskri hálfu
verða ekki sett nein skilyrði um
staöarval.
Samningaviðræður um skatta-
mál, orkuverð o.fl. munu síðan
væntanlega fara fram í sumar og
haust og það veröur þá sem raun-
verulega kemur í Ijós hvort nýtt ál-
ver verður tekið í notkun á árinu
1994 eða ekki.